Na jednoj drugoj temi ovdašnji "pismoznanci", Jovan i Laodikeja, pokazaše da pojma nemaju o najtemeljnijim stvarima vezanim uz Bibliju - točnije, pojma nemaju kojim jezikom je napisan Novi zavjet - pa ću ovdje kopirati tekst jednog od njihovih subotara, pa ako "lijenčine pismoznanci" hoće mogli bi nešto i naučiti. Slijedi članak o Bibliji i jezicima Biblije, od subotara.
KAKO JE BIBLIJA NAPISANA?
Pavle, koji je napisao oko dve trećine onog dela Biblije koji se naziva Novi zavet, pao je u nemilost vlasti Rimskog carstva. Tokom poslednje zime svog života, osuđen na smrt, prokrijumčario je pismo svom učeniku Timotiju. U njemu nalazimo ove reči:
“Postaraj se da dođeš brzo k meni… Kad dođeš donesi mi kabanicu što sam ostavio u Troadi kod Karpa, i knjige, a osobito kožne.”
Pavle je želeo svoj teški zimski kaput. Kako učenjak može da se usredsredi na svoje proučavanje smrzavajući se u memljivoj podzemnoj rimskoj tamnici?
Da ima svoje svitke i pergamente pri ruci bilo je još bitnije.
Nakon osvajanja Aleksandra Velikog, posle 336. god. p.n.e., počinje intenzivna helenizacija sveta. Svako je govorio koine, grčki dijalekt uobičajen u svim zemljama. Pavle nije bio izuzetak. Otuda je reč koju je koristio za kabanicu failones; reč za svitak bila je biblion; a reč za pergament – membrana.
Grčke reči za svitke i pergamente upućuju na materijal od kojeg su načinjeni. Biblion je bila vrsta trske koja je rasla na rečnim obalama. Unutrašnji deo lista ili stabljike ove biljke bio je u trakama sušen, a nizovi osušenih traka su lepljeni zajedno – unakrsno jedni preko drugih – da bi sačinjavali materijal za pisanje.
Grčka reč membrana je zapravo pozajmljena iz latinskog i označava deo životinjske kože prerađen tako da se može koristiti kao materijal za pisanje.
Reč biblion je ključ za ulaženje u trag poreklu reči biblija. Među alternativnim imenima biljke od koje su svici načinjeni, bila je reč biblos. Biblos je ime koje su Grci dali jednom gradu u Fenikiji.
Kada upućuju na Stari i Novi zavet, hrišćani koji govore grčki koriste reči u množini ta biblia – “knjige”. Hrišćani koji govore latinski upotrebljavali su Stari i Novi zavet kao jednu knjigu i zvali je Biblia (tretirajući je kao imenicu u jednini).
Odatle ime za ovu knjigu – Biblija.
JEZICI BIBLIJE
Otkrivajući odakle dolazi reč “Biblija”, takođe smo saznali na čemu je napisano šezdeset šest knjiga koje čine Bibliju – ili na unakrsnim nizovima sušene stabljike trske ili na štavljenim životinjskim kožama. Pored toga, još dalje u prošlosti, u vreme Starog zaveta, koristili su se drugi materijali za pisanje, kao što su glinene i drvene pločice, parčići krečnjaka ili slomljeni delovi grnčarije.
Sada bi trebalo odgovoriti na neka druga pitanja: na kom jeziku su pisane knjige Biblije? Ko ih je napisao i kada?
HEBREJSKI
Sabra doslovno znači “kaktusov cvet”. U današnje vreme, međutim, to je termin koji se koristi u Izraelu za mladog Izraelca svetovnog razmišljanja, rođenog u Izraelu, koji radi u kibucima (naseobine zasnovane na poljoprivrednim delatnostima, ali i nekim vrstama industrije i zanata).
Arheolozi obično upošljavaju sabre za svoja iskopavanja u Izraelu. Tipično za kibuce je da nemaju sinagoge i da se u njima u potpunosti govori hebrejski.
U skorije vreme jedan arheolog je sa nekim posetiocem razmatrao 5. knjigu Mojsijevu (peta od šezdeset šest biblijskih knjiga). Imao je stari fragment bibliona sa jednim do dva poglavlja na hebrejskom, na kome je pisan najveći deo Starog zaveta.
“Ivrit ili moderni hebrejski”, rekao je arheolog, “predstavlja oživljavanje starog hebrejskog jezika, što je izvršeno u ranim godinama dvadesetog veka pod vođstvom Ben Jehude. Svako ko čita ivrit je skoro u potpunosti sposoban da pročita i tekst na originalnom jeziku Biblije, starom hebrejskom.”
“Ako je tako”, odgovorio je posetilac sa nevericom, “pozovite onu sabru koja radi tamo i zamolite je da pročita taj fragment iz 5. knjige Mojsijeve. Iako nema religijsko obrazovanje, trebalo bi da može to da učini, ako je tačno to što kažete.”
Preplanula sabra je bila pozvana. Bez problema je pročitala svaku reč starog fragmenta.
Jezik Starog zaveta je hebrejski. Uprkos stotinama godina tokom kojih je pisan, lingvističke razlike između najranijih i kasnijih spisa su veoma male i beznačajne. Danas svaki obrazovani Izraelac može da čita svoje svete knjige u prvobitnom obliku u kojem su zapisane.
ARAMEJSKI
Neki delovi Staroga zaveta napisani su na aramejskom jeziku. To su neka poglavlja iz Jezdrine knjige i Knjige proroka Danila i jedan stih iz Knjige proroka Jeremije. Aramejski jezik je veoma sličan hebrejskom.
Aramejski je bio jezik izvesnih aramejskih plemena koja su se preselila iz Mesopotamije – koja je smeštena između reka Tigra i Eufrata – u Siriju. U 8. veku p.n.e. Asirci su silom preselili Aramejce u sve provincije svog ogromnog carstva i tako se aramejski jezik proširio na velike oblasti.
Pisanje izvesnih delova Staroga zaveta aramejskim jezikom objašnjava se činjenicom da su opštim preseljenjem Aramejaca Asirci učinili da aramejski postane međunarodni jezik. Stotine dokumenata na aramejskom jeziku iz vremena Jezdre i Danila pronađeni su na Bliskom istoku.
U vekovima neposredno pre Isusovog rođenja, u govoru Jevreja hebrejski je zamenjen aramejskim. Ipak, kada je rabin čitao svitke i pergamente u sinagogi, on ih je čitao na hebrejskom.
Četiri novozavetna opisa Isusovog života pokazuju da je Isus govorio aramejski, mada je čitao hebrejski. U izvesnom broju slučajeva Isusove reči na aramejskom jeziku su ostavljene u novozavetnom grčkom tekstu. U opisu vaskrsenja Jairove kćeri, na primer, Isus kaže: “Devojko ustani”, na aramejskom: “Talita kumi” (Marko 5:41; 7:34; 15:34).
GRČKI
Kratkotrajno naglo uzdizanje aramejskog jezika predstavlja izuzetak. Novi zavet je napisan na varijanti grčkog jezika – koine. Grk (ili Helen, kako su sebe nazivali) je bio čovek čiji su jezik i kultura bili grčki; a Grčka (ili Helas, naziv koji su koristili) se prostirala isto tako daleko kao i grčki jezik i kultura. Koine dialektos je bio uobičajeni jezik grčke zajednice. On ima sličnosti sa nekoliko starih dijalekata, naročito sa atinskim dijalektom.
Pre nego što je Palestina postala deo Rimskog carstva, kako je bilo u Isusovo vreme, nju je osvojio Aleksandar Veliki. Tada su počeli da se ukorenjuju grčki jezik i kultura. Posle Aleksandrove smrti, istočni deo njegovog carstva bio je podeljen između njegovih generala: Ptolomej je uzeo Egipat i Palestinu; Seleuk je uzeo deo od Trakije do Indije.
Prvi helenizovani Jevreji bili su oni koji su se nastanili u novom delu grada Aleksandije tokom vladavine Ptolomeja. Verovatno su tokom tog perioda jevrejski trgovački stalež i sami viši staleži Judeje počeli da govore koine.
Seleukidski carevi Antioh III i IV su bili ti koji su promovisali grčki jezik i kulturu. Seleukidska prestonica, Antiohija, postala je veliki centar grčkog sporta, pozorišta i raskoši. Pretenzije seleukidskog carstva na Palestinu izazvale su reakcije među Jevrejima. Pojavile su se dve frakcije – jedna je podržavala grčko usmerenje, a druga mu se protivila. Rado primljen od liberala, seleukidski tiranin Antioh IV ušao je u Jerusalim 171. godine p.n.e. Pljačkanjem i skrnavljenjem hrama uvredio je konzervativce i izazvao pobunu Makabejaca.
Međutim, kultura i jezik za koje su se Seleukidi zalagali zašli su duboko u Palestinu. Jezik i neki aspekti kulture nadživeli su pobune iz tog perioda i okupaciju Rimljana. Ustvari, cezar Avgust, koji je upravljao rimskim svetom u vreme Isusovog rođenja, odlučio je da ga ujedini putem širenja grčke kulture. Rimsko carstvo je zapravo bilo dvojezično. U rimskoj vojsci latinski je bio zvaničan jezik, ali je grčki ostao zvaničan jezik u zemljama istočnog Mediterana. U samom Rimu grčki se govorio koliko i latinski.
Vekovima se činilo da je oblik grčkog jezika kojim je napisan Novi zavet ne samo jedinstven, već da se samo tu nalazi. Svesni da se ovi oblici jezika nisu mogli naći na drugom mestu, neki su ga sarkastično nazvali “jezik Svetog Duha”. Međutim, fragmenti papirusa i komadići grnčarije otkriveni na Bliskom istoku (a naročito u Egiptu) počev od 80-ih godina 19. veka, sadržali su “govorni grčki jezik” izuzetno sličan grčkom Novoga zaveta. Stoga, pošto se novozavetni grčki veoma razlikuje od klasičnog grčkog kojim se govorilo i pisalo u ranijim vekovima, dokazano je, van svake sumnje, da je to bio oblik grčkog kojim se govorilo i pisalo u prvom veku, međunarodni jezik koji se najšire koristio – koine.
Velika popularnost ove forme grčkog jezika kojom je napisan Novi zavet pomaže da se objasni širenje hrišćanstva u prvom veku. To je bio najrašireniji međunarodni jezik. Otuda je to bio najpogodniji jezik za širenje životodavne nove vesti koja je imala moć da preokrene svet.
BELEŠKA
Grčka verzija Staroga zaveta nazvana Septuaginta postojala je u Isusovo vreme.
Ptolomej je, gradeći ogromnu biblioteku, načinio od Aleksandrije veliki centar nauke. On je pozvao jerusalimskog prvosveštenika Eleazara da odredi stručnjake koji će prevesti Pismo (tj. Stari zavet) sa hebrejskog na grčki. Izabrano je šest prevodilaca iz svakog od dvanaest plemena Izraela. Oni su došli u Aleksandriju sa naročito preciznom verzijom svetih spisa, koje mi danas nazivamo “Jevrejska Biblija” tj. Stari zavet.
Naziv Septuaginta (od latinskog naziva za sedamdeset) izveden je iz činjenice da su u posao prevođenja bile uključene sedamdeset i dve osobe.
Do Isusovog vremena veliki broj Jevreja živelo je u Aleksandriji. Oni su zaboravili i hebrejski i aramejski, a Toru su čitali u njenoj grčkoj verziji. Međutim, za gotovo sve rukom prepisivane kopije Septuaginte koje su sačuvane do naših dana, zaslužni su hrišćani, a ne Jevreji. Od 1. veka hrišćani su je usvojili kao svoju “autorizovanu verziju” Staroga zaveta.
