Pcelarstvo-Ljubav i zanat

[Nostradamus]

Варооза — је паразитарна болест одраслих пчела и пчелињег легла¸ коју изазива гриња Varroa Jacobsoni. Паразит Varroa Jacobsoni је гриња видљива голим оком.
Одрасла женка је дуга 1¸7мм а широка 1¸5— 1¸99мм. Тијело јој је овално и покривено тврдим хитинским оклопом смеђецрвене боје. Цијело тијело је обрасло њежним длачицама и кукицама¸ које помажу да се паразит прихвати за тијело пчеле. Усни апарат јој је развијен и сужи за сисање хемолимфе пчеле и пчељињих ларви. Одрасла женка им четири пара ногу које завршавају пријањалкама помоћу којих се вароа придржава за тијело пчеле. Први пар ногу јој је прилагођен и има функцију органа за оријентацију и њушног органа.
Мужјаци варое су мањи од женки и њежније конструкције. Боје су бјелосиве¸ а тијело им је покривено слабим хитинским оклопом а након парења угињавају.
Женка варое љети живи два ди три мјесеца¸ а зими шест до осам мјесеци. Без хране у лабораторијским условима живи и до девет дана. Полну зрелост достиже за седам дана и у тој доби почиње полагање јајабез хране Број јаја која полаже је различит и креће се до неколико десетина комада.

 

[Nostradamus]

Američka gnjiloća

Američka gnjiloća zarazna je bolest poklopljenog pčelinjeg legla prouzročena bakterijom Bacillus larvae. Zaražena ličinka ugiba i pretvara se u smeđu, ljepljivu i rastezljivu tvar koja se sušenjem posve prilijepi uz dno stanice pa ova, na prvi pogled, izgleda kao prazna. U osušenoj ličinki uzročnik, pretvoren u spore, ostaje živ i nekoliko desetaka godina, sposoban da ponovno izazove bolest dođe li u dodir s pčelinjom ličinkom. Zaražena pčelinja zajednica polako slabi, jer ugiba leglo i nema dovoljne prinove mladih pčela pa napokon posve propada. Bez provedbe posebnih mjera, zajednica teško može ozdra*viti. Suzbijanje bolesti propisano je zakonom.
Američka gnjiloća naziva se i opaka gnjiloća ili kuga pčelinjeg legla. Bolest je poznata od davnine, pa se podaci o njoj nalaze i u najstarijim knjigama o pčelarstvu. Raširena je u cijeloj našoj zemlji, a i u svijetu. Ipak je u pojedinim zemljama strogim veteri-narsko-upravnim mjerama posve iskorjenjena. Vrlo tvrdokoran tijek bolesti i poteškoće u suzbijanju zbog velike otpornosti uzroč*nika bolesti, učinili su američku gnjiloću jednom od najtežih pčelinjih bolesti. Često je bolesnu pčelinju zajednicu najbolje spaliti zajedno s košnicom i priborom. Jasno je stoga da ta bolest nanosi teške ekonomske gubitke

 

[Nostradamus]

Uzročnik američke gnjiloće je gram-pozitivna štapićasta bakterija, duga 2 - 5 i široka 0,6 - 0,8 mikrometra, pa je vidljiv samo pod mikroskopom s velikim povećanjem. Kad prodre kroz stijenku crijeva pčelinje ličinke ili ubodom varoe dospije izravno u tkivo ličinke, vrlo se brzo razmnožava i uskoro izaziva smrt svog domaćina. Svojim razvojem koči rast ostalih mikroorganizama, pa u propaloj ličinki nalazimo samo uzročnike američke gnjiloće. U propaloj ličinki nasta*ju nepovoljni uvjeti za daljnje razmnožavanje uzročnika, te on stvara trajne oblike, ovalne endospore, duge 1.1 - 1.9 i široke 0,6 - 0.7 mikrometra, koje odmah odbacuju vegetativne dijelove stanice. Po njima se u dijagnostičkim laboratorijima utvrđuje bolest. Spore su toliko otporne da na saću ostaju žive i mogu zaraziti pčelinje ličinke više desetaka godina. Mogu izdržati kuhanje u običnoj vodi. u medu ostaju žive pri temperaturi od 100" C više od dva sata, a u rastaljenu vosku ugibaju tek pri 120" C nakon 20 minuta.

 

[Nostradamus]

Za zarazu su primljive pčelinje ličinke dok uzimaju hranu. Uvjeti za širenje zaraze unutar pčelinje zajednice su idealni. Raspored rada pčela radilica je takav da one prvih dana sudjeluju u najprljavijim
poslovima čišćenja košnice. One pokušavaju očistiti i stanice s uginu*lim ličinkama te se tom prilikom onečiste sporama uzročnika bolesti. Sljedećih dana (još uvijek onečišćene) te iste radilice postaju hranite*ljice starijeg pčelinjeg legla. Tom prilikom dolazi do zaražavanja zdravih Učinaka. U crijevu ličinke uzročnik miruje, a počinje se umna*žati tek kad se ličinka ispruži, pčele je poklope i kad počinje preobrazba. Samo kod izravnog unošenja uzročnika u tijelo ličinke, može doći do uginuća i prije negoli je ličinka poklopljena. To se najčešće događa pri jakom napadu varoama. Kako je američka gnjiloća po svojoj definiciji bolest poklopljenog legla i kako se sve do pojave varooze javljala samo na poklopljenom leglu, predložen je naziv "atipična američka gnjiloća", kad uz pomoć varoe ugiba i nepoklopljeno leglo.

 

[Nostradamus]

Izvori su zaraze bolesne pčelinje zajednice, napuštene košnice i pčelinjaci, te sav pribor koji je bio u dodiru s bolesnom pčelinjom zajednicom. Najčešći je prirodni put kojim uzročnik ulazi u zdravu pčelinju zajednicu, grabež. Bolesna pčelinja zajednica slabi i ne čuva dovoljno ulaz u košnicu te za slabe paše često postaje žrtva okolnih jakih pčelinjih zajednica. Pčele kradljivice tom prilikom uz med odnose u svoje košnice i uzročnike bolesti, pa se bolest može naglo proširiti po cijelom pčelinjaku, a i na okolne pčelinjake. Zalijetanje pčela nema kod ove bolesti veće značenje, iako se prije smatralo da bolest mogu prenijeti i pčele skupljačice koje potječu iz zaraženih zajednica kad na povratku s paše zabunom udu u tuđe košnice. Poznavajući raspored rada pčela radilica, jasno je da najveći broj spora imaju na sebi mlade pčele čistačice.

 

[Nostradamus]

Kasnije one obavljaju još cijeli niz poslova u košnici prije negoli postanu pčele skupljačice, te se mehanički očiste od većine spora. Sustavni su pregledi pokazali da pčele, na izlazu iz košnice u kojoj vlada bolest, mogu imati na sebi veći broj spora uzročnika bolesti. Spore se mogu naći i u mednom mjehuru. Međutim, na putu do paše pčele utroše zalihu meda iz mednog mjehura, a radom na cvijeću oslobode se spora. Tako na povratku kući nisu više opasne kao prenositelji zaraze. Praksa je također pokazala da se rojevima i iskucancima iz bolesnih pčelinjih zajednica bolest uglavnom ne prenosi. Sve su to razlozi daje američka gnjiloća, iako teška bolest, ipak imala osobine ne previše eksplozivne bolesti. U prirodnim uvjetima pčele se pokušaju smjestiti daleko jedne od drugih. Bolesnu zajednicu obično napadnu voskovi moljci koji zajedno sa saćem pojedu i propale ličinke. Ako se u šupljinu takve propale zajednice useli novi roj, više nema zaraznog materijala i nova zajednica ostaje zdrava.

 

[Nostradamus]

Dolaskom varooze u naše krajeve promijenili su se i putevi širenja uzročnika američke gnjiloće. Glavni put širenja varooze je zalijetanje pčela u tuđe košnice. Međutim, varoe su često zaražene uzročnicima američke gnjiloće pa put njihova širenja postaje i put širenja američke gnjiloće. Na taj način tumačimo jaku raširenost američke gnjiloće u svim krajevima gdje se javlja varooza.
Naglom širenju bolesti u novije vrijeme pridonijeli su i sami pčelari. U pčelinjaku zarazu prenosi pčelar prilikom radova kao stoje pregled pčelinje zajednice, umjetno razrojavanje, pojačavanje hra*nom i leglom te vrcanjem. Moderan način pčelarenja košnicama s okvirima pogoduje širenju uzročnika bolesti iz jedne košnice u drugu. Na veće udaljenosti zaraza se prenosi selidbom i prodajom zaraženih pčelinjih zajednica, medom i satnim osnovama načinjenim iz nera-skuženog voska. Unutar pčelinje zajednice, uzročnike bolesti prenose pčele hraniteljice do zdravih ličinki. Bolest se može razviti u svako doba godine kada ima legla. Ipak, u jakim zajednicama tijek bolesti može biti veoma polagan, a poznati su i slučajevi otpornosti nekih sojeva pčela na američku gnjiloću.

 

[Nostradamus]

Prve promjene koje se mogu uočiti na poklopcima iznad uginule ličinke jesu tamnije mrlje, posebno u donjem dijelu poklopca. On postaje naboran i postupno se uvlači u dubinu stanice. Pčele čistačice pokušavaju skinuti takve poklopce pa se na njima pojavljuju rupice nepravilno izgriženih rubova. Što više legla ugiba, to više zaostaje poklopljenih stanica koje su nepravilno porazbacane po saću i time se dobiva nepravilan raspored legla. To se naročito lako uočava u jesen kad nestaje zdravog legla, pa u kraju gdje vlada američka gnjiloća treba jesenskom pregledu pčela obratiti posebnu pozornost. Svježe uginule ličinke sivožućkaste su boje, bez sjaja i mlohave. S vremenom postaju žućkastosmeđe do smeđe, a kolutićavost i oblik postupno se gube. Konačno se ličinka pretvori u bezobličnu, smeđu, ljepljivu i rastezljivu tvar, slabog mirisa na stolarsko tutkalo. Propada i kožica ličinke pa se propala tvar prilijepi za dno stanice. U propaloj ličinki nalazi se oko dvije i pol milijarde spora uzročnika, sposobnih da ponovno izazovu bolest ako dospiju do mladih primljivih pčelinjih Učinaka. Četiri do šest tjedana nakon uginuća, ostatak ličinke priliježe u tankom sloju uz donju stijenku stanice, a nakon osam tjedana stanica izgleda kao prazna. Zajednice, u kojima je

 

[Nostradamus]

bolest uzela maha, sve više slabe i često postaju žrtve grabeža ili voskovih moljaca.
Za zarazu su primljive savijene pčelinje ličinke, ali starenjem primljivost opada. Da bi se zarazila ličinka mlađa od jednog dana potrebno je samo 10 spora, dok je više od 10 milijuna spora potrebno za ličinku staru 4 - 5 dana. U odraslih pčela uzročnik američke gnjiloće ne izaziva nikakve promjene. Otpornost nekih sojeva pčela na američku gnjiloću pčelinjeg legla temelji se na brzom otkrivanju propalih ličinaka i jakom nagonu za čišćenje. Na taj način odrasle pčele uspijevaju iz košnice ukloniti zarazni materijal. Naša kranjska pčela ima dobro izražen nagon za čišćenje, a dugotrajnim selekcij*skim radom već se uspjelo dobiti sojeve pčela posve otporne na američku gnjiloću. Ipak, takve pčele se ne koriste u praktičkom pčelarenju jer im proizvodna svojstva ne zadovoljavaju.

 

[Nostradamus]

Dijagnoza bolesti postavlja se na osnovi svojstvenih znakova na poklopljenom pčelinjem leglu i nalazu uzročnika u propalim ličinka*ma. Uz nalaz varoa valja brinuti i o atipičnoj američkoj gnjiloći. Diferencijalno-dijagnostički treba pripaziti da se bolest ne zamijeni s lažnom gnjiloćom pčelinjeg legla.
Sigurno utvrđivanje bolesti obavlja se samo u specijaliziranim vete*rinarskim laboratorijima. Posumnja li se na američku gnjiloću, treba hitno pozvati nadležnog veterinara. U protivnom, pčelar snosi krivičnu odgovornost jer prikrivanjem bolesti pridonosi njezinu širenju.
Na pretragu se dostavlja komad saća na kojemu ima najviše propa*lih ličinaka i gdje su promjene na saću najuočljivije. Dobro je poslati komad saća veličine 10 x 20 cm, ali je bolje da taj komad bude i manji nego da na njemu ima meda. Med u transportu iscuri i uprlja saće što otežava pretragu, a postoji i opasnost od širenja bolesti ako do njega dođu pčele. Saće valja zamotati u običan novinski papir i zapakirati u kartonsku ili drvenu kutiju. Nikako se ne smije upotrebljavati nepropusna polivinilska ambalaža, jer se u njoj saće upari i upljesnivi.