Na današnji dan

Ana_ana · 25.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 25. maj

1810. - Argentina dobija nezavisnost od Španije.

1840. - U Srbiji je uveden javni poštanski saobraćaj otvaranjem prve pošte u Beogradu u zdanju na Kalemegdanu. Pošta je otpremana u unutrašnjost sredom i subotom.

1844. - "Baltimore Patriot" je objavio prvu vest koja je preneta telegrafskim putem; zapravo, na današnji dan prvi put je pušten u saobraćaj električni telegrafski aparat, i to između Baltimora i Vašingtona.

1895. - Oskar Vajld, engleski književnik, osuđen je na dve godine zatvora zbog protivprirodnog bluda.

1911. - U revoluciji u Meksiku svrgnut je sa vlasti predsedik Dijaz.

1929. - U Narodnom pozorištu u Beogradu izvedena je premijera "Gospođe ministarke" Branislava Nušića. Reditelj je bio Vitomir Bogić, a scenograf Ananije Verbicki. Naslovnu rolu tumačila je Žanka Stokić, kojoj je Nušić unapred namenio ulogu.

1944. - Pod šifrom "Konjički skok" Nemci su u Drugom svetskom ratu počeli vazdušni desant na Drvar, u nameri da unište Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije. Grad je snažno bombardovan, posle čega su se spustili nemački padobranci i jedrilice, a ka Drvaru su nadirale jake snage iz Knina, Bihaća, Banja Luke, Jajca i Livna. Jedinice oko Vrhovnog štaba, uključujući Šestu ličku brigadu koja je u Drvar stigla ubrzanim maršem, pružile su snažan otpor, nanele padobrancima znatne gubitke i omogućile izvlačenje Vrhovnog štaba, a Prvi proleterski i Peti korpus su bočnim udarima poremetili nemačku operaciju.

1946. - Abdulah Husein je proglašen za jordanskog kralja. Istog dana Jordan je dobio nezavisnost od Britanije.

1949. - Kineska Crvena armija okupira Šangaj.

1962. - Umrla je srpska slikarka Zora Petrović, profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Slikarstvo je učila kod Ljube Ivanovića, Mila Milunovića i vajara Đorđa Jovanovića, a potom se usavršavala u Pešti i Parizu. Odlikuje je snažan temperament i strastan kolorit. Pretežno je slikala aktove i žene iz naroda. Njeno monumentalno figuralno slikarstvo naslanja se na tradiciju srednjovekovnih srpskih fresaka i boje i oblike našeg podneblja.

1963. - Čad, Mauritanija i Zambija formirale su Afričku uniju.

1968. - Američki bend Rolling Stones izbacio je singl "Jumping Jack Flash".

1973. - Borusija osvaja drugi Kup UEFA.

1978. - Pojavio se film "Ratovi zvezda".

1981. - Umro je roker Džejms Braun u 55. godini života od srčanog udara.

1983. - Pojavio se film "Povratak Džedaja" ("Ratovi zvezda 3").

1989. - Mihail Gorbačov je izabran za predsednika Sovjetskog Saveza.

Ana_ana · 26.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 26. maj

1799. - Rođen je Aleksandar Sergejevič Puškin, veliki ruski pesnik romantičar, koji se, međutim, smatra i začetnikom realističkog pravca u ruskoj književnosti. Stojeći na početku ruskog realizma, Puškin je odmah dao roman, i to u stihovima, "Evgenije Onjegin". U oblasti drame, njegov "Boris Godunov" predstavlja značajno delo ne samo ruske dramske literature nego i svekolikog ruskog realizma. Kada je reč o Puškinovom dramskom stvaralaštvu, ne bi trebalo zaobići ni dramu "Mocart i Salijeri". Puškin je pisao i poeme ("Cigani", "Poltava", "Bakarni konjanik"), pripovetke ("Kapetanova kći", "Stanični nadzornik"...), ali čini se da je ovaj pangenijalni ruski duh nenadmašan ipak pre svega u oblasti lirske poezije; pomenimo samo njegova najčuvenija lirska ostvarenja: "Voleo sam vas...", "Posvećeno*** (A. P. Kern)", "Zimsko veče", "Zimski put", "Prorok", "Sužanj", "Arion", "Taljige života", "Podigoh spomenik", "Eho", "Oprosti snove ljubomorne moje..."

1805. - Napoleon je krunisan za kralja Italije.

1877. - Rođena je američka igračica Isidora Dankan, žena ruskog pesnika Sergeja Jesenjina. Unela je novine u plesnu umetnost, a osnovni princip te umetnosti bio je da telo i plesni pokreti moraju biti slobodni i predstavljati odraz unutrašnjeg doživljaja. Osnovala je nekoliko baletskih škola u Americi i Evropi.

1896. - Krunisan je poslednji ruski car - Nikolaj II.

1946. - U SAD-u je patentirana hidrogenska bomba. Reč je o bombi koja oslobađa ogromne količine nuklearne energije pri vrlo visokim
temperaturama. Kao "upaljač" hidrogenske bombe služi atomska bomba.

1955. - U prvu službenu posetu Jugoslaviji predstavnika ŠSR posle 1948. i kampanje Informbiroa, u Beograd je doputovala državno-partijska delegacija s prvim sekretarom Centralnog komiteta sovjetske Komunističke partije, Nikitom Hruščovom, na čelu. Razgovori u Beogradu i na Brionima završeni su potpisivanjem Beogradske deklaracije u kojoj su sadržani principi odnosa dveju država.

1978. - Otvoren je prvi legalni kazino u Atlantik sitiju.

1984. - Postavljen je rekord u održavanju frizbija u vazduhu - 1672 sekunde.

1993. - Olimpik iz Marseja osvojio je 38. Evropski kup u fudbalu.

1994. - Popularni pevač Majkl Džekson oženio se ćerkom Elvisa Prislija, Lizom Meri Prisli.

1998. - Skupština Srbije usvojila je Zakon o Univerzitetu, kojim je Vlada Srbije postala ovlašćena da postavlja rektora, dekane, univerzitetske i fakultetske upravne i nadzorne odbore, čime je poništena univerzitetska autonomija.

Ana_ana · 27.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 27. maj

927. - Umro je bugarski car Simeon Veliki, najveći vladar tzv. Prvog Bugarskog carstva. Za njegove vladavine, u Bugarskoj su se učvrstili feudalni odnosi, ali je to u isti mah bio i početak slabljenja Bugarske, jer je upravo tada otpočeo sa delovanjem i pokret bogumila. Car Simeon je naneo oslabljenoj Vizantiji više poraza, osvojio je Trakiju, Makedoniju i Albaniju, prodro do Korintskog zaliva i 922. opseo Carigrad. Takođe je 924. osvojio i Rašku, a u pokušaju da osvoji Hrvatsku, osujetio ga je hrvatski kralj Tomislav.

1647. - Prvi put je jedna žena pogubljena pod optužbom da je veštica. Bila je to Achsah Young iz Masačusetsa.

1679. - U Engleskoj je donet Habeaus Corpus Act - zakon po kojem se o svakom nalogu za hapšenje mora u roku od tri dana doneti sudska odluka o tome da li je nalog za hapšenje zasnovan na zakonu ili nije. Jedan je od najznačajnijih zakona koji se bave zaštitom ličnih sloboda građana.

1703. - Ruski car Petar Veliki osnovao je Sankt Peterburg.

1840. - Umro je Nikolo Paganini, italijanski virtuoz na violini i kompozitor. Smatran je nenadmašnim majstorom violinske tehnike, a oduševljavao je slušaoce do te mere da su mu pridavane i magične moći.

1842. - Objavljen je ustav Družtva srbske slovesnosti (Društvo srpske slovesnosti) - preteče Srpske kraljevske akademije, odnosno Srpske akademije nauka i umetnosti - koje su 1841. u Beogradu osnovali Jovan Sterija Popović i Atanasije Nikolić. Ustavom su definisani glavni ciljevi Društva: usavršavanje srpskog jezika i širenje nauka na srpskom jeziku. Prvi članovi Društva bili su - uz predsednika, popečitelja (ministar) prosvete Stefana Radičevića - i Dimitrije Isailović, Stefan Marković, Jovan Stejić, Sima Milutinović Sarajlija, Isidor Stojanović i Dimitrije Tirol. Društvo je suspendovano u januaru 1864. zato što je za članove izabralo Đuzepea Garibaldija, Nikolaja Černiševskog i Aleksandra Hercena. Rad Društva obnovljen je u julu 1864. pod nazivom Srbsko učeno družtvo, od novembra 1886. naziva se Kraljevsko-srpska akademija, od 1887. Srpska kraljevska akademija, a posle Drugog svetskog rata i dolaska komunista na vlast, Srpska akademija nauka. Naziv Srpska akademija nauka i umetnosti ustanovljen je 1960.

1868. - Rođen je srpski pisac Aleksa Šantić, autor antologijskih pesama "Ostajte ovde", "Emina", "Veče na školju". Pripadao je mostarskom krugu oko književnog lista "Zora", koji je pokrenuo s Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem. U Mostaru je osnovao srpsko pevačko društvo "Gusle". U vreme Aneksione krize izazvane 1908. austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine, pobegao je u Italiju, a zatim je bio poslanik u Bosanskom saboru. U Prvom svetskom ratu austrougarske vlasti su ga hapsile kao istaknutog srpskog nacionalistu. U početku je pisao pod uticajem srpskih pesnika Branka Radičevića, Jovana Jovanovića Zmaja i Vojislava Ilića, ali je potom izgradio vlastiti pesnički izraz, karakterističan po elegičnim motivima i rodoljubivim temama. Njegovi stihovi su muzikalni a pesme osećajne, pune ljubavi za nacionalno i socijalno potlačene, s jakim revoltom protiv tiranije. Ogledao se i u drami i prevodio s nemačkog i češkog. Dela: drame "Hasanaginica", "U magli", "Anđelija", prevod "Lirskog intermeca" Hajnriha Hajnea.

1883. - Krunisan je ruski car Aleksandar III u Moskvi.

1909. - Rođen je srpski istoričar umetnosti Svetozar Radojčić, profesor Filozofskog fakulteta u Skoplju do 1941. i u Beogradu od 1945, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Modernim i širokim shvatanjima i sjajnim analizama, kao naučnik i pedagog snažno je podstakao srpsku istoriografiju. Autor je niza značajnih studija srpske srednjovekovne umetnosti u kojima je posebno osvetlio veze s umetnošću Romeje (Vizantija) i zapadne Evrope. Dela: "Portreti srpskih vladara u srednjem veku", "Stare srpske minijature", "Umetnički spomenici manastira Hilandara"...

1921. - Posle 84 godine provedene pod britanskom kontrolom, Avganistan dobija suverenitet.

1927. - Tomas Masarik, književnik, filozof i profesor, izabran je za predsednika Čehoslovačke.

1930. - Richard Drew je otkrio samolepljivu traku (preteču današnjeg selotejpa).

1933. - Volt Dizni je objavio "Tri praseta".

1943. - Nadomak Žabljaka se u Drugom svetskom ratu spustila vojna delegacija britanske vrhovne komande radi uspostavljanja veza sa Narodnooslobodilačkom vojskom Jugoslavije i pripreme za dolazak glavnih britanskih predstavnika.

1964. - Inter iz Milana je osvojio 9. Evropski kup. Tačno godinu dana kasnije, na današnjni dan 1965. godine, ponovio je uspeh, osvojivši i 10. Evropski kup u fudbalu.

1997. - Ruski predsednik Boris Jeljcin potpisao je istorijski ugovor sa NATO.

Ana_ana · 28.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 28. maj

1522. - Posle duže opsade, Turci su zauzeli utvrđeni srpski grad Knin, koji su prvi put bezuspešno opsedali 1514, i proglasili ga sedištem novoosnovanog Krčkog i Ličkog sandžakata. Knin je potom prelazio u ruke Venecije, ponovo Otomanskog carstva, pa opet Venecije, Francuske i Austrije, a 1920. je Rapalskim ugovorom pripao Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslaviji. Posle agresije Hrvatske početkom avgusta 1995. na Republiku Srpsku Krajinu, čija je prestonica Knin bio četiri godine, okupirala ga je vojska Hrvatske, a srpsko stanovništvo je prognano.

1742. - U Londonu je otvoren prvi zatvoreni bazen.

1834. - Uveden je srpski jezik kao službeni jezik u prepisci s turskim vlastima koja je dotad vođena isključivo na turskom jeziku. Knez Miloš Obrenović vratio je jedno pismo turskog vezira s porukom: "Evo vam šaljem pismo natrag i preporučujem da ga otvorite i na srpski prevedete, pa da mi onda ovamo pošaljete." Posle toga je prepiska s turskim vlastima obavljana na srpskom.

1879. - Rođen je srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković, naučnik svetskog ugleda, osnivač Katedre za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu, potpredsednik Srpske akademije nauka i umetnosti. Bio je profesor teorijske fizike, a bavio se i kosmičkom fizikom i geofizikom. U prvom delu, objavljenom na francuskom jeziku, "Matematička teorija termičkih pojava izazvanih Sunčevom radijacijom", izložio je novu teoriju rasporeda Sunčevih radijacija na površini planeta i toka klimatskih promena u geološkoj prošlosti Zemlje. Njegova reforma julijanskog kalendara prihvaćena je na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. Tvorac je i teorije o pomeranju Zemljinih polova. Napisao je više od 700 monografija, studija, popularnih dela i udžbenika. Dela: "Kanon der Erdbestrahlung", "Nebeska mehanika", "Osnovi nebeske mehanike", "Sekularna pomeranja Zemljinih polova", "Istorija astronomske nauke".

1900. - Došlo je do pomračenja Sunca.

1903. - Poveća grupa oficira skovala je zaveru protiv kraljevskog para, kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage, i u noći između 28. i 29. maja upala u dvor i ubila kralja i kraljicu i još neka lica (predsednika vlade, vojnog ministra i kraljičinu braću). Događaj poznat kao Majski prevrat označava kraj vladavine dinastije Obrenovića Srbijom i dolazak dinastije Karađorđevića na presto.

1928. - Studenti Beogradskog univerziteta organizovali su velike demonstracije protiv namere Narodne skupštine da ratifikuje Neptunske konvencije zaključene 1925. između Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i fašističke Italije. Prilikom intervencije policije, ranjeno je dvadesetak studenata, od kojih dvojica smrtno.

1937. - U San Francisku je otvoren za saobraćaj most Golden Gate.

1944. - Umro je srpski etnolog i folklorista Tihomir Đorđević, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Objavio je oko 700 studija, putopisa, beležaka i komentara o srpskim narodnim običajima i uredio je više knjiga "Etnografskog zbornika" Akademije. Dela: "Iz Srbije kneza Miloša", "Naš narodni život", "Priroda u verovanju i predanju našeg naroda", "Srbija pre sto godina", "Makedonija".

1972. - Umro je Edvard VIII. On je 1936. stupio na britanski presto, ali je iste godine i abdicirao u korist svog mlađeg brata Džordža VI, i to zbog otpora vlade i parlamenta da mu prizna brak sa razvedenom amerikankom Valis Simpson.

1975. - Bajern iz Minhena je osvojio 20. Evropski kup u fudbalu.

1976. - Puštena je u redovni saobraćaj železnička pruga Beograd-Bar, čija je gradnja trajala s prekidima od 1952, čime je ostvarena ideja začeta još u 19. veku. Pruga je najkraća veza panonskog područja i centralne Evrope sa srednjim Mediteranom.

1982. - Papa Jovan Pavle II posetio je Veliku Britaniju i time postao prvi papa koji je to učinio.

1987. - Umro je srpski geolog Kosta Petković, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti, upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik "Geoloških anala Balkanskog poluostrva", "Zbornika" i "Glasnika Geološkog instituta SANU". Objavio je više od 200 naučnih radova i izradio prvu geološku kartu Jugoslavije prema internacionalnoj normi.

1991. - Etiopski pobunjenici osvojili su Adis Abebu.

1995. - Na filmskom festivalu u Kanu film "Podzemlje - bila jednom jedna zemlja" jugoslovenskog režisera Emira Kusturice dobio je "Zlatnu palmu", drugu glavnu nagradu festivala u Kusturičinoj karijeri.

Ana_ana · 29.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 29. maj

1453. - Turci su osvojili Carigrad; taj događaj ujedno je označio kraj Vizantijskog carstva.

1500. - Poginuo je portugalski moreplovac Bartolomej Dijaz, kada je njegov brod u blizini Rta dobre nade na krajnjem jugu Afrike potonuo usled jake bure.

1630. - Rođen je engleski kralj Čarls II Stjuart (1660-1685). Stupio je na presto posle ukidanja Kromvelove republike, ali pod obavezom da poštuje prava parlamenta i ličnu slobodu građana. Ipak, pokazivao je apsolutističke težnje, zbog čega ga je parlament primorao da 1679 potpiše Habeaus Corpus Act.

1839. - Uspostavljeni su diplomatski odnosi između Srbije i Velike Britanije.

1874. - Sadašnji ustav Švajcarske stupa na snagu.

1875. - Rođen je srpski pisac Svetozar Ćorović, koji je u Mostaru 1896. s Aleksom Šantićem i Jovanom Dučićem pokrenuo list "Zora", u kojem je ostvario plodan pripovedački i urednički rad. Bio je među vodećim srpskim nacionalistima koji su predvodili akcije protiv okupatorskog austrougarskog režima u Bosni i Hercegovini. U Prvom svetskom ratu je interniran i potom mobilisan. Otpušten je pošto je oboleo i 1919. je umro. U svojim pripovetkama, dramama i romanima opisivao je život u Hercegovini, pišući neposredno, stilom koji se odlikuje živopisnošću i lakoćom kazivanja. Dela: romani "Stojan Mutikaša", "Ženidba Pere Karantana", "Majčina Sultanija", zbirke pripovedaka "U časovima odmora", "Moji poznanici", "Brđani", drame "Zulumćar", "On", "Adam-beg", "Ajša".

1879. - Rođen je srpski pisac Kosta Abrašević, radnički pesnik koji je, budući pripadnik srpske socijaldemokratije, i poeziju shvatao kao sredstvo za postizanje socijaldemokratskih ciljeva. Njegovi umetnički neuobličeni stihovi - što u prvom redu valja pripisati činjenici da je stvarao izuzetno mlad (umro je u 19. godini) - prožeti su ljubavlju prema trudbenicima. Ime Abrašević nose mnoga kulturno-umetnička društva u Srbiji. Pesme: "Zviždi vetre", "Svet je nama otadžbina", "Bratstvo", "Crvena".

1916. - SAD su izvršile invaziju na Dominikansku Republiku. Tamo su pripadnici američkih snaga ostali do 1924. godine.

1917. - Rođen je najmlađi američki predsednik, Džon Fidžerald Kenedi. Za predsednika SAD-a izabran je 1960, a već je 1963. poginuo u atentatu u Dalasu.

1919. - Charles Strite patentirao je svoj pronalazak - toster.

1928. - Fric fon Opel dostiže brzinu od 200km/h u ekperimentalnom raketnom automobilu.

1943. - Na Sutjesci se u Drugom svetskom ratu deo partizanskih jedinica i Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije probio iz obruča 130.000 nemačkih, italijanskih, bugarskih i hrvatskih vojnika, koji su u Petoj neprijateljskoj ofanzivi (nemački naziv "Operacija Švarc") pokušali da unište glavninu partizanskih snaga.

1959. - Šarl de Gol je formirao Francusku vladu.

1985. - U Briselu je na fudbalskom stadionu "Heysel", u sukobu engleskih i italijanskih navijača, 39 lica izgubilo život, a preko 500 je bilo povređeno. Nakon ovog incidenta, engleskim klubovima je sledećih pet godina bilo zabranjeno učešće na evropskim takmičenjima.

1990. - Boris Jeljcin je izabran za predsednika Rusije.

1991. - Crvena zvezda je osvojila 36. Kup Evrope u fudbalu.

Ana_ana · 30.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 30. maj

1431. - U francuskom gradu Ruenu, Jovanka Orleanka je spaljena na lomači pod optužbom da je veštica.

1672. - Rođen je ruski car Petar Veliki (1682-1725), osnivač moćne ruske države. Sproveo je dalekosežne reforme, zahvaljujući kojima je izveo Rusiju iz srednjovekovne zaostalosti. Uveo je modernu vojsku, sagradio flotu, pokrenuo prve novine, pomagao podizanje privrede otvarajući rudnike i manufakture. Vodio je dva rata s Turcima, povodom kojih su prvi put uspostavljene rusko-crnogorske političke veze, kao i pobednički rat protiv Švedske, kojim je Rusiji izvojevao izlaz na Baltičko more i položaj velike sile.

1821. - Džejms Bojd je patentirao svoj pronalazak - gumeno vatrogasno crevo.

1842. - Džon Francis je pokušao da izvrši atentat na englesku kraljicu Viktoriju.

1848. - Vilijam Jang je patentirao svoj pronalazak - frižider za sladoled.
1889. - Pronađen je brushalter.

1896. - Desila se prva saobraćajna nesreća. U Njujorku je Henri Vels kolima naleteo na biciklistu.

1896. - Dogodila se tragedija na Hodinskom polju, koju je jedan od najpoznatijih ruskih pisaca i novinara toga doba - Giljarovski - preživeo samim čudom! U vreme narodnih pokreta povodom krunisanja Nikolaja II, prema zvaničnim podacima, poginulo je čak 1.389 ljudi, dok je oko 1.500 završilo sa teškim povredama. Prema nezvaničnim podacima, međutim, stradalo je skoro 20 hiljada ljudi!

1913. - U Lodonu je potpisan mirovni ugovor poraženog Otomanskog carstva sa Srbijom, Crnom Gorom, Grčkom i Bugarskom, čime je okončan Prvi balkanski rat. Srbija je dobila Vardarsku, Bugarska Pirinsku, a Grčka Egejsku Makedoniju. Prvi balkanski rat bio je poslednja faza u oslobodilačkoj borbi balkanskih naroda protiv turske vlasti, ali su ubrzo pojedine balkanske države ispoljile zavojevačke težnje i izbio je Drugi balkanski rat dojučerašnjih saveznika - iznenadnim napadom Bugarske na Srbiju u noći između 29. i 30. juna 1913. U tom ratu, u koji se uključila i Rumunija, Bugarskoj je nanet težak poraz.

1913. - Albanija je dobila nezavisnost.

1944. - Britanska vlada je u Drugom svetskom ratu zvanično obustavila pomoć četnicima Draže Mihailovića, ocenivši da se u Jugoslaviji protiv nacista efikasno bore samo partizani.

1966. - 300 američkih aviona bombardovalo je Severni Vijetnam.

1968. - Bitlsi su otpočeli rad na svom jedinom duplom albumu - "The Beatles".

1994. - Umro je srpski fizičar i hemičar Pavle Savić, jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije (cepanje atomskog jezgra), profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Svetski poznat naučnik postao je kad je s Irenom Žolio Kiri 1937. i 1938. otkrio izotope poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim neutronima. Rezultat je bio neočekivan i epohalan - otkriveni su i elementi srednje atomske mase (lantan i drugi), a ne samo tzv. transuranski elementi, kako se očekivalo, a drugi naučnici su ponavljanjem tog eksperimenta ustanovili da je bombardovanje neutronima proizvelo cepanje jezgra atoma urana. U Drugom svetskom ratu je od početka bio u Narodnooslobodilačkoj borbi, godine 1942. izabran je za potpredsednika na Prvom zasedanju AVNOJ-a, a posle rata je organizovao Institut za nuklearne nauke u Vinči kraj Beograda.

Ana_ana · 31.05.2010

Dogodilo se na današnji dan - 31. maj

1594. - Umro je Jakopo Robusti Tintoreto, italijanski slikar, jedan od najvećih majstora venecijanske slikarske škole. Više po ambicijama nego po ostvarenjima, vezan je za maniriste, a izvršio je i veliki uticaj na kasnija pokolenja, naročito na impresioniste. Dela: freske u Sikstinskoj kapeli, "Uvođenje bogorodice u hram", "Postanak Mlečnog puta"...

1809. - Poginuo je srpski nacionalni junak Stevan Sinđelić, resavski vojvoda, ispalivši iz kubure hitac u skladište municije u šancu na uzvišenju Čegar kraj Niša, u jeku borbe s brojčano nadmoćnim Turcima u Prvom srpskom ustanku. Eksplozija je digla šanac u vazduh, usmrtivši i branioce i 6.000 Turaka koji su upali u utvrđenje. Sinđelić se u maju 1809. sa 3.000 Resavaca pridružio ustanicima koji su nameravali da oslobode Niš. Na Čegru je bio u najisturenijem od šest srpskih šančeva i na njega je napad usmerio komandant Niške tvrđave, Kuršid paša, ali su ustanici odbili više turskih juriša. Kad je uvideo da proređeni branioci, uprkos neviđenom herojstvu, ne mogu da odole turskoj sili, zapalio je skladište municije. Posle bitke, paša je, da bi zastrašio Srbe, naredio da se od glava poginulih ustanika ozida kula, koja je dobila naziv Ćele-kula. Prvobitno su na njoj bile 952 lobanje, a sada je ostalo svega nekoliko desetina. Sinđelić je učestvovao u svim borbama u Pomoravlju od početka ustanka 1804. i istakao se u bojevima na Ivankovcu 1805, kad je za pokazanu hrabrost dobio čin vojvode, i na Deligradu 1806, pod komandom Petra Dobrnjca.

1809. - U Beču je umro kompozitor Jozef Hajdn. Najveći značaj imaju njegove simfonije i gudački kvarteti, čiji je klasični oblik usavršio i proširio u pogledu tematike i doneo novine u orkestraciji. Boraveći u sredini nastanjenoj još od 16. veka Gradišćanskim Hrvatima, napajao se slovenskim narodnim napevima, koje je uneo u mnoga dela, između ostalog i u austrijsku himnu "Gott erhalte".

1848. - Karl Marks je izdao prvi broj svog lista "Reinische Zeitung".

1879. - Otvoren je Madison Square Garden.

1884. - Dr John Harvey Kellogg je patentirao pahuljice od žita.

1891. - Otpočeli su radovi na Transibirskoj železnici, koja vodi od Sverdlovska (Ural) do Vladivostoka. Izgradnja je završena 1905. godine, a železnica je duga 9.337 km.

1906. - U Madridu je izvršen atentat na kralja Alfonsa XIII.

1907. - Jovan Lončarević je odbranio doktorsku tezu, čime je postao prvi doktor nauka u Srbiji. Petnaest godina kasnije doktorirala je i prva žena u Srbiji. Od 1905. godine, kada je osnovan prvi srpski Univerzitet - Univerzitet u Beogradu, najviše doktora nauka dali su medicinski i prirodnomatematički fakulteti. Od 1914. do 1919. godine nijedan naučnik nije odbranio doktorsku tezu, a "prazna" godina je bila i 1921. Prema nedavno objavljenim podacima, Jugoslavija trenutno ima 14.854 doktora nauka, 25.050 magistara i 7.538 specijalista.

1907. - Na ulice Njujorka su izašla prva taksi vozila.

1917. - Snimljena je prva džez ploča ("Dark Town Strutters Ball").

1919. - Iznad Hjustona se prvi put jedan par venčao u avionu.

1961. - U Sent Luisu je otvoren zabavni park Čaka Berija - "Berryland".

1965. - Džim Klark je prvi stranac koji je za 49 godina održavanja automobilskih trka "Indijanapolis 500" osvojio prvo mesto.

1969. - Džon Lenon i Joko Ono su snimili "Give Peace a Chance".

1991. - U Australiji se udala najstarija mlada na svetu - Minnie Munro (102 godine), udala se za 19 godina mlađeg Dudley Reida.

1992. - Na prvim višestranačkim izborima za Veće građana Skupštine Savezne Republike Jugoslavije, koje je bojkotovala većina opozicionih partija, pobedile su Socijalistička partija Srbije i Demokratska partija socijalista Crne Gore, a poslanička mesta su osvojili i kandidati Srpske radikalne stranke i Saveza komunista - Pokreta za Jugoslaviju.

Ana_ana · 01.06.2010

Dogodilo se na današnji dan - 1. jun

1198. - Romejski (vizantijski) car Aleksije Anđeo dozvolio je srpskom velikom županu Stefanu Nemanji i njegovom sinu monahu Savi da "na ruševinama Hilandariona podignu novi manastir Svete Gore". Srpski manastir Hilandar, koji su njih dvojica osnovali na mestu gde su bile ruševine grčkog manastira, postao je riznica izuzetnog kulturno-istorijskog i umetničkog blaga, jedan od četiri najveća i najlepša manastira na Svetoj Gori; vekovima je središte i rasadnik srpske duhovnosti.

1495. - U izveštaju ministarstva finansija Škotske pojavljuje se prvi pisani zapis o viskiju. Proizvođač je bio monah John Cor.

1675. - Rođen je Frančesko di Mafei, italijanski dramaturg, arheolog i osnivač "Književnog časopisa".

1831. - Na književnoj večeri kod P. Pletneva dogodio se prvi susret dvojice velikana ruske književnosti - Aleksandra Sergejeviča Puškina i Nikolaja Vasiljeviča Gogolja.

1839. - Srpski knez Miloš Obrenović abdicirao je u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, okončavši prvu vladavinu koju je kao vođa Drugog srpskog ustanka započeo 1815. Otišao je zbog sukoba sa starešinskim slojem, koji je zahtevao učešće u vlasti i donošenje ustava i zakona, što autokratskom vladaru nikako nije odgovaralo. Pod pritiskom Miletine bune, u februaru 1835. donet je liberalni Sretenjski ustav, ali ga je knez zbog protivljenja Rusije, Austrije i Otomanskog carstva sa zadovoljstvom suspendovao već sledećeg meseca. Krajem 1838, turski sultan je izdao hatišerif, prema kojem je s knezom vlast delio Sovjet, što Milošu nije bilo po volji. Posle neuspelog mirenja sa ustavobraniteljima, morao je da napusti zemlju, u koju se vratio 1859, posle odluke Svetoandrejske skupštine 1858. o zbacivanju kneza Aleksandra Karađorđevića, i vladao je do smrti 1860.

1883. - Izašao je prvi broj ruskog dnevnog lista "Novosti dnja"

1889. - Rođen je Karl Ogden, engleski pisac, lingvista, tvorac uprošćenog engleskog jezika, koji je u to vreme smatran prototipom novog "međunarodnog" jezika.

1926. - Rođena je Merlin Monro (Norma Jean Baker), američka filmska glumica, simbol erotike svoga vremena. Glavni filmovi: "Džungla na asfaltu", "Nijagara", "Muškarci vole plavuše", "Sedam godina vernosti", "Neki to vole vruće"....

1929. - Rođen je Džejms Hedli Bilington, istoričar i filolof, direktor Kongresne biblioteke SAD, autor više knjiga iz oblasti istorije i kulture Rusije.

1936. - Italijanski kralj Viktor Emanuel III proglasio se carem Etiopije.

1938. - Izašao je prvi broj strip-časopisa "Action Comics", u kom se pojavio i jedan od najpoznatijih strip junaka svih vremena - Supermen. Časopis je koštao deset centi.

1939. - Prvi put je televizija prenosila jedan boks-meč teške kategorije. Bio je to meč između Max Baera i Lou Nova.

1941. - Nemci su zabranili sve publikacije katoličke crkve.

1944. - Jugoslovenski kralj Petar II Karađorđević je u Drugom svetskom ratu, pod pritiskom britanskog premijera Vinstona Čerčila, odstranio iz vlade vođu četnika Dražu Mihailovića i potpisao ukaz o imenovanju za premijera bivšeg hrvatskog bana Ivana Šubašića, čime je otvoren put komunistima da posle rata preuzmu vlast u Jugoslaviji.

1948. - Umro je srpski političar i pisac Jaša Prodanović, član Srpske akademije nauka. U kraljevini Srbiji bio je ministar prosvete i ministar privrede, a posle Drugog svetskog rata, potpredsednik jugoslovenske vlade. Kao ministar privrede, izborio je 1910. u skupštini usvajanje Zakona o radnjama, kojim su stvorene radničke i druge komore i uvedeno zaštitno radno zakonodavstvo. S Ljubom Stojanovićem osnovao je 1921. Republikansku stranku, koju je predvodio do smrti. Uređivao je više časopisa ("Narodna misao", "Odjek", "Glasnik Profesorskog društva"), priredio dve antologije narodnih pesama i pripovedaka i celokupna dela Jovana Jovanovića Zmaja, Jove Ilića, Svetislava Vulovića i Laze Lazarevića. Ostala dela: "Ustavni razvitak i ustavne borbe u Srbiji", "Vuk Karadžić i Miloš Obrenović", "Istorija političkih stranaka i struja u Srbiji", "Naši i strani", "Naša narodna književnost".

1949. - Prvi magazin na mikrofilmu ponuđen je pretplatnicima časopisa "Newsweek".

1993. - Savezna skupština je većinom glasova u oba doma smenila prvog predsednika Savezne Republike Jugoslavije, Dobricu Ćosića, pod optužbom da je kršio Ustav. Inicijativu za glasanje o poverenju formalno su pokrenuli poslanici Srpske radikalne stranke.

1999. - Poginuo je srpski general-pukovnik pilot Ljubiša Veličković, pomoćnik načelnika Štaba Vrhovne komande za Ratno vazduhoplovstvo i Protivvazdušnu odbranu (RV i PVO) Vojske Jugoslavije, u trenutku kad je obilazio jedinice na prvoj liniji odbrane od agresije NATO na Jugoslaviju; Veličković je inače jedini general koji je poginuo tokom agresije. On je i prvi Srbin koji je leteo avionom "MiG 29".

Ana_ana · 02.06.2010

Dogodilo se na današnji dan - 2. jun

1491. - Rođen je engleski kralj Henri VIII (1509 - 1547). Bio je surovi apsolutista koji je nastavio proganjanje seljaka sa zemlje, raskinuo sa papom zbog ženidbe sa Anom Bolen (ženio se šest puta), proširio vlast na Vels, Škotsku i Irsku i izgradio flotu.

1740. - Rođen je Markiz de Sad, francuski književnik, po kojem je sadizam (bolesna strast koja nalazi uživanje u mučenju drugih) dobio ime, jer je on tu bolesnu pohotljivost prvi opisivao u svojim romanima. Napoleon ga je kao duševno bolesnog zatvorio u šarantonsku bolnicu. Dela: "Justina", "Žilijeta"...

1790. - U Novom Sadu je otvorena prva knjižara, čiji je vlasnik, Emanuel Janković, nabavljao u Pragu knjige najznačajnijih svetskih pisaca - na nemačkom i francuskom jeziku. U svojoj štampariji u Novom Sadu štampao je katalog knjiga, prvi te vrste kod nas.

1842. - Na svetlost dana je izašao prvi deo poeme "Mrtve duše" Nikolaja Vasiljeviča Gogolja.

1857. - James Gibbs je patentirao šivaću mašinu.

1882. - Umro je Đuzepe Garibaldi, italijanski revolucionar i demokrata, vođa pokreta za ujedinjenje Italije.

1892. - Srpski naučnik Nikola Tesla doputovao je iz SAD u jedinu posetu Beogradu, gde mu je na železničkoj stanici priređen veličanstven doček. S ministrom prosvete Androm Mitrovićem primljen je u audijenciju kod kralja Aleksandra Obrenovića. Posetio je i Narodni muzej i Veliku školu, gde je o svom radu govorio studentima i profesorima, a sa srpskim fizičarem Đorđem Stanojevićem razgovarao je o započetoj gradnji prve električne centrale u Beogradu.

1897. - "The New York Times" je, opovrgavajući glasine o smrti Marka Tvena, citirao njegov telegram iz Londona: "Vesti o mojoj smrti su izuzetno preuveličane."

1910. - Na Novoj Gvineji je otkriveno da žive Pigmeji. Odrasli pigmeji visoki su prosečno do 145 sm.

1924. - Američko državljanstvo zagarantovano je svim Indijancima.

1946. - Nakon plebiscita sprovedenog u Italiji, narod se odlučio za republiku umesto monarhije.

1955. - Jugoslovenski i sovjetski lideri Josip Broz i Nikita Hruščov potpisali su Beogradsku deklaraciju kojom su normalizovani odnosi Jugoslavije i ŠSR, narušeni rezolucijom Informbiroa iz 1948. Dve zemlje su izrazile privrženost principima miroljubive koegzistencije i razvijanju svestrane saradnje na ravnopravnim osnovama.

1969. - U saobraćajnoj nesreći kod Bogošće nadomak Sarajeva poginuo je Radivoj Korać, lider reprezentacije Jugoslavije u košarci i najbolji strelac države i Evrope. I dan-danas je rekorder po broju koševa na utakmici Kupa evropskih šampiona, ali kako je pored tog takmičenja postojao i Kup pobednika kupova, njegovim imenom nazvano je takmičenje koje je uvedeno kao treće po snazi. Uspomena na Radivoja Koraća brižljivo se čuva. Svake godine se u Beogradu, u periodu kad je godišnjica njegove smrti, održavaju "Koraćevi dani", koje organizuje Koraćev matični klub - OKK Beograd.

1979. - Papa Jovan Pavle II je, posetivši Poljsku, postao prvi papa koji je posetio jednu komunističku zemlju.

Ana_ana · 03.06.2010

Dogodilo se na današnji dan - 3. jun

Danas je hrišćanski praznik Sveti car Konstantin i carica Jelena. Crkva je taj rimski carski par proglasila svecima, jer je car Konstantin Veliki Milanskim ediktom 313. dao hrišćanima slobodu vere i okončao njihov progon. Hrišćanskoj crkvi, u kojoj je počeo da traži oslonac, dao je mnoge privilegije i na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. pomogao je u borbi protiv arijevske jeresi.

1098. - Krstaši su ušli u Antiohiju.

1706. - Guliver je "završio" svoje drugo putovanje - u zemlju divova.

1778. - U Kanadi je izašao prvi broj dnevnog lista "Monreal gazet".

1851. - Prvi put su nošene uniforme (dresovi) na bejzbol utakmici - bela košulja, duge plave pantalone i slamani šeširi.

1875. - Umro je Žorž Bize, francuski kompozitor. Njegovo stvaralaštvo predstavlja najviši domet francuskog operskog realizma druge polovine 19. veka. Dela: opere "Karmen", "Lovci bisera"; scenska muzika za Dodeovu "Arlezijanku"; simfonijska muzika "Roma"...

1881. - U holandskom zoološkom vrtu umro je veliki japanski daždevnjak u 55-oj godini života. Bio je to najstariji vodozemac.

1886. - Rođen je srpski socijalista i publicista Kosta Novaković, jedan od prvaka Srpske socijaldemokratske partije. Zbog revolucionarne delatnosti, osuđen je 1924. na šest meseci, a 1926. na pet godina robije. Iz zatvora je pobegao 1927. i emigrirao u ŠSR, gde je 1937. uhapšen u staljinističkim čistkama i likvidiran - pretpostavlja se 1938.

1902. - Nemački novinar L. Golgberger je prvi upotrebio izraz "zemlja neograničenih mogućnosti", misleći na SAD.

1937. - Vojvoda od Vindzora, Evdard VIII, oženio se amerikankom Valis Simpson, zbog čega je morao da se odrekne engleskog prestola u korist brata, Džordža VI.

1964. - Grupa Rolling Stones otpočela je svoju prvu turneju po SAD-u.

1968. - U Beogradu su izbile najveće studentske demonstracije u Jugoslaviji posle Drugog svetskog rata, čiji je uzrok bio ogroman raskorak između stvarnosti - sve većeg socijalnog raslojavanja i udaljavanja od proklamovanih ideala - i zvanične propagande o socijalnoj pravdi i vodećoj ulozi radničke klase u društvu. Demonstracije je milicija rasturila brutalnom silom, a sedmog dana protesta je jugoslovenski diktator Josip Broz javno podržao većinu studentskih zahteva, obećavši istragu i kažnjavanje krivaca za obračun milicije sa studentima, što se, međutim, nikad nije ostvarilo. Potom su sa najvišeg mesta u državi "glavni krivci" pronađeni u "grupi profesora" Filozofskog fakulteta i njih osmoro je na kraju, zbog "kvarenja omladine", isključeno iz nastavnog procesa na Beogradskom univerzitetu.

1989. - Kineske trupe su ubile više od stotinu studenata koji su demonstrirali na trgu Tjenamen u Pekingu.

1991. - Najgora erupcija u istoriji Japana (Unzen).

1993. - U kasarni u Vranju vojnik Jožef Meneder je iz automatske puške ubio sedmoricu vojnika Vojske Jugoslavije i ranio četvoricu, a zatim izvršio samoubistvo.

1999. - Predsednik Jugoslavije Slobodan Milošević prihvatio je mirovni predlog koji su u Beograd doneli međunarodni posrednici, Marti Atisari i Viktor Černomirdin. Odmah potom, Skupština Srbije je na vanrednoj sednici, posle rasprave iza zatvorenih vrata, usvojila Dokument za postizanje mira, odnosno plan SAD, Evropske unije i Rusije o dolasku stranih trupa na Kosovo i Metohiju - uslov za okončanje agresije NATO na Jugoslaviju. Za dokument je glasalo 136 poslanika, a 74 protiv, uz tri uzdržana glasa.