Na današnji dan

Ana_ana · 28.10.2009

Dogodilo se na današnji dan - 28. oktobar

1467. - Rođen je Erazmo Roterdamski (Desiderius Erasmus ), čuveni holandski humanist i inspirator reforme Katoličke crkve. Bitno je uticao na nemačku reformaciju. Reformu crkve zamišljao je kao reformu klera i crkvenih opština, a ne kao reformu dogmi, zbog čega se nije slagao sa Luterom. Naime, zahtevao je napuštanje sholastike (srednjovekovne filozofije koja je pokušavala da dokaže da su verske istine u isti mah i nužne istine razuma) i povratak hrišćanstva svojim izvorima, tj. jevanđeoskim principima, koji su bili počeli da se izneveravaju. Duboko je verovao u razum, čovekovu slobodnu volju, pa tako i u obrazovanje, odnosno u obrazovanu elitu koja poštuje i razume jevanđeoske principe. Stoga je i hteo da prevede jevanđelja i dopre do duha koji iz njih zrači. Time je aktivirao radikalno kidanje crkve od Rima i istakao novo shvatanje jevanđelja po kom je osnovna poruka Novog zaveta, tj. Hrista, "ljubi bližnjega svoga", tj. ljubav. Dao je prvo grčko izdanje Biblije i uputstva za izgovor stragogrčkog jezika. Najvažnija dela su mu "Coloquia" i "Laus Stultitiae", u kojima je satirično prikazao tadašnje društvo, u prvom redu razuzdano katoličko sveštenstvo i papu.

1492. - Kristofor Kolumbo otkrio je Kubu.

1566. - U Beogradu je ustoličen turski sultan Selim II, koji je na prestolu nasledio Sulejmana II.

1636. - U Bostonu je otvoren Univerzitet Havard.

1716. - Umro je srpski pomorac i matematičar Marko Martinović, ruski knez, stručnjak za hidrogradnju i brodogradnju, jedan od najučenijih ljudi svog vremena. Kao nastavnik Pomorske akademije u Veneciji, podučavao je i mladiće iz Rusije primljene na molbu cara Petra Velikog. U rodnom Perastu je rukovodio radom jedne od najstarijih pomorskih škola na Jadranu.

1884. - Rođen je srpski kompozitor, muzikolog, pedagog i kritičar Miloje Milojević, profesor Muzičke akademije u Beogradu, jedan od začetnika muzikologije u Srbiji. Osnovao je beogradski orkestar "Collegium musicum" kojim je i dirigovao. Stvarao je pod uticajem romantizma, impresionizma i ekspresionizma i inspirisao se narodnom muzikom. Dela: klavirske kompozicije "Četiri komada", "Melodije i ritmovi sa Balkana", horovi "Muha i komarac", "Pir iluzija", ciklus solo pesama "Pred veličanstvom prirode", muzikološki spisi "Osnovi muzičke umetnosti", "Studije i članci I-III".

1900. - Posle gotovo pet meseci, u Parizu su završene Olimpijske igre.

1915. - Povlačeći se sa srpskom vojskom u Prvom svetskom ratu, samoubistvo je izvršio srpski pisac Milutin Uskoković, autor lirskog temperamenta, u čijim se delima sukobljavaju romantizam i moderno shvatanje života i sveta. Završio je prava u Beogradu i doktorirao u Ženevi. Pokušao je da stvori beogradski društveni roman, ulazeći u dramatične sudare ličnosti s gradskom sredinom, ali je više prikazivao unutrašnja stanja intelektualaca nego kompleksnu sliku vremena. Dela: romani "Došljaci", "Čedomir Ilić", zbirka pripovedaka "Kad ruže cvetaju", crtice "Pod životom", "Vitae fragmenta".

1923. - Umro je srpski političar i publicista Stojan Protić, jedan od tvoraca Radikalne stranke, prvi premijer Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, jer je regent Aleksandar Karađorđević ponudio njemu da sastavi vladu umesto vođi radikala Nikoli Pašiću. Izdavao je i uređivao časopis "Delo" i list "Odjek". Dela: "O Makedoniji i Makedoncima", "Srbi i Bugari u Balkanskom ratu", "Albanski problem i Srbija i Austro-Ugarska", "Tajna konvencija između Srbije i Austro-Ugarske".

1924. - Rođen je srpski sportski trener Aleksandar Nikolić, tvorac superiorne jugoslovenske škole košarke, najznačajniji stručnjak evropske košarke u 20. veku. Košarku je počeo da igra 1946. i nastupao je za više ekipa, uključujući "Crvenu zvezdu" i "Partizan", za jugoslovenski nacionalni tim odigrao je 11 utakmica, a 1951. postao je trener reprezentacije Jugoslavije, kojoj je doneo prve medalje 1961. na evropskom i 1963. na svetskom prvenstvu i tutule prvaka Evrope 1977. i sveta 1978. Kao trener "OKK Beograda" osvojio je prvenstvo i Kup Jugoslavije, s "Crvenom zvezdom" Kup Jugoslavije i Kup pobednika kupova, a sa "Injisom" iz Varezea sve što se moglo osvojiti - tri titule prvaka Italije, tri kupa te zemlje, tri Kupa evropskih šampiona i dva Interkontinentalna kupa. U košarkaškim krugovima najčešće su ga zvali Profesor i bio je učitelj plejade srpskih trenera čije su ekipe praktično monopolizovale evropske klupske titule. Zbog ogromnih zasluga za košarku, godine 1998. uvršten je u čuvenu "Kuću slavnih" u američkom gradu Springfild, kolevci košarkaške igre.

1929. - Prvi put je rođeno jedno dete u avionu.

1971. - Engleska je postala šesta država koja je lansirala svoj satelit u kosmos.

Ana_ana · 29.10.2009

Dogodilo se na današnji dan - 29. oktobar

539. p. n. e. - Persijski car Kir pokorio je Vavilon.

1321. - Umro je srpski kralj Stefan Milutin Nemanjić, koji je Srbiju učinio najmoćnijom državom na Balkanu, što je njegovom unuku Dušanu omogućilo da stvori carstvo. Na Saboru u Deževu 1282, presto mu je na osnovu sporazuma ustupio stariji brat Dragutin, koji je zadržao samo severne krajeve Srbije. Koristeći borbu dinastija Anžujaca i Paleologa, osvojio je znatan deo Makedonije, preneo prestonicu u Skoplje i nameravao da srpsku državu širi prema Egejskom moru. Bio je u neprijateljstvu s Romejom (Vizantija) do 1299, kada se oženio maloletnom romejskom princezom Simonidom. Bogati rudnici srebra donosili su mu obilna sredstva za naoružanje i držanje jake najamne vojske i omogućili da pomaže razvoj umetnosti i književnosti i zida crkve i manastire širom Srbije (Gračanica, Studenica, Banjska, Nagoričino i druge). Posle Dragutinove smrti 1316, zatvorio je njegovog sina Vladislava, štićenika Ugarske, čiju je zemlju pripojio. Pre toga je sina Stefana, koji je pokušao da mu se suprotstavi, delimično oslepeo i proterao u Carigrad.

1618. - Ser Volter Rali, engleski državnik i istraživač, pogubljen je zbog optužbe da je kovao zaveru protiv kralja Džejmsa. Pripadao je književnom pokretu engleskih ateista. Prvi je vodio engleske ekspedicije za kolonizaciju Severne Amerike, prvi je preneo kulturu krompira iz Amerike u Englesku i raširio upotrebu duvana. Zbog neuspeha jedne ekspedicije, kralj Džejms ga je osudio na zatočenje u Londonskoj kuli, a potom i na smrt. Pisao je pesme, političke i filozofske rasprave.

1897. - Rođen je Jozef Gebels, nemački političar i državnik, ministar propagande i jedan od teoretičara nacističkog režima. Bio je glavni propovednik fašizma i veliki ratni zločinac. Ostao je uz Hitlera do kraja života. Pred pad Berlina (maj 1945), izvršio je samoubistvo sa celom porodicom.

1911. - Umro je Džozef Pulicer, američki novinar mađarskog porekla. Iznošenjem upadljivih primera društvene i ekonomske nejednakosti težio je reformama i otklanjanju zloupotreba. Otuda je u SAD dobio nadimak Osnivač senzacione štampe. Osnivač je Pulicerove nagrade za dela iz oblasti američke istorije, poezije, drame, romana, muzike i novinarstva. Nagrade se dele svake godine, a ograničene su samo na američke državljane.

1923. - U Turskoj je proglašena Republika. Prvi predsednik Republike bio je Kemal Ataturk, koji je u novoj Turskoj energično suzbijao konzervativne elemente.

1929. - Došlo je do kraha njujorške berze, što je dovelo do početka velike ekonomske krize. Ova najveća i najdublja kriza trajala je do 1933. godine. Potresla je čitav kapitalistički svet i bila je najpotpuniji izraz ekonomskog bankrotstva kapitalizma i njegove krize.

1998. - Skoro četiri decenije nakon što je postao prvi Amerikanac koji je u vasioni boravio u veštačkom satelitu, Džon Glen se opet našao u svemiru. On je još aprila 1959. godine, kao potpukovnik, postao jedan od prvih sedam kosmonauta SAD, a posle Gagarina i Titova, treći u svetu. Na današnji dan, sa 77 godina, Glen je postao i najstariji čovek koji se otisnuo u svemir. Za vreme devetodnevne misije, on je učestvovao u proučavanju koje je sprovodila NASA o zdravstvenim problemima prouzrokovanim starenjem.

Ana_ana · 30.10.2009

Dogodilo se na današnji dan - 30. oktobar

1270. - Luj IX Sveti poveo je osmi i poslednji krstaški rat.

1821. - Rođen je Fjodor Mihailovič Dostojevski, ruski književnik. Formirao se pod uticajem socijalista-utopista i na Gogoljevim književnim tradicijama. Rana dela su mu prožeta odbranom otuđenja ljudske suštine "poniženih i uvređenih", a insiprisana socijalnim tragedijama malih ljudi. Kao učesnik utopijsko-socijalnog kružoka M. V. Petraševskog, uhapšen je i osuđen najpre na smrt, a potom na deset godina izgnanstva u Sibir. Dela nastala na robiji dočaravaju tešku tragiku ljudi koji svoje psihološke krize rešavaju ubistvom ili pobunom protiv sredine sa kojom su se sukobili, da bi na kraju našli izlaz u hrišćanskom smirenju, krotkosti i unutrašnjem usavršavanju. Dubina psihologije, poniranje u podsvest, traganje za korenima ljudske tragike u čoveku - glavne su karakteristike dela Dostojevskog i osnovna preokupacija modernog romana, a njegov uticaj na razvitak svetske književnosti izvanredno je značajan. Dela: "Krotka", "Bedni ljudi", "Poniženi i uvređeni", "Zabeleške iz podzemlja", "Zločin i kazna", "Braća Karamazovi", "Zli dusi", "Idiot", Kockar"...

1869. - Izvođenjem alegorijske slike Đorđa Miletića "Posmrtna slava kneza Mihaila", u Beogradu je otvorena nova zgrada Narodnog pozorišta. Gradnja je otpočela 1851. na Zelenom vencu, ali su radovi obustavljeni zbog nepogodnog terena i novčanih poteškoća. Tek 1868, posle gostovanja Novosadskog pozorišta, knez Mihailo Obrenović doneo je odluku o podizanju zgrade pozorišta na placu kod Stambol kapije, koja je, prema projektu Aleksandra Bugarskog, završena za godinu i po dana.

1874. - Rođen je srpski etnolog i antropogeograf Jovan Erdeljanović, član Srpske kraljevske akademije, profesor Beogradskog univerziteta. Objavio je veliki broj radova na srpskom i stranim jezicima, među kojima su posebno značajna proučavanja plemenskog života u Crnoj Gori. Dela: "Postanak plemena Piperi", "Etničko srodstvo Bokelja i Crnogoraca", "Etnička prošlost i formiranje crnogorskih plemena", "Kuči", "Bratonožići", "Stara Crna Gora", "Tragovi najstarijeg slovenskog sloja u Banatu", "O poreklu Bunjevaca", "Makedonski Srbi", "O počecima vere i drugim etnološkim problemima".

1888. - Patentirana je hemijska olovka.

1905. - U Beogradu je osnovano kulturno-umetničko društvo "Abrašević", nazvano po srpskom piscu Kosti Abraševiću. Istoimena društva osnovana su i u nizu drugih gradova, ali je njihov rad zabranjen u vreme Šestojanuarske diktature 1929. Mnoga su obnovljena posle Drugog svetskog rata.

1938. - Orson Vels izazvao je paniku neverovatnih razmera emitovanjem radio emisije "War of the Worlds" na bazi istoimenog naučnofantastičnog dela H.G. Velsa o invaziji marsovaca na Zemlju. Program je otpočeo u nedelju, u terminu od 20.00 časova, i nije za cilj imao nikakvu obmanu, jer je pre početka emisije napomenuto o čemu je reč. Ipak, većina slušalaca program je počela da prati sa zakašnjenjem, kada je invazija marsovaca već bila u toku, što je prouzrokovalo paniku među milionima slušalaca koji nisu znali o čemu je zapravo reč.

1975. - Princ Huan Karlos došao je na čelo Španije nakon što je general Franko, diktator od 1936, priznao da je suviše bolestan da bi vladao. Osamdesettrogodišnji diktator je duže vreme imao zdravstvenih problema. Tri nedelje nakon toga, Franko je preminuo od srčanog udara, a dva dana kasnije (22. novembra) Huan Karlos je krunisan za kralja. Deda Huana Karlosa, Alfonso XIII, bio je poslednji španski monarh koji je bio prognan 1931. godine, nakon što je Španija proglašena republikom. Huan Karlos rođen je u Italiji 1938. godine, a u Španiju se vratio po pozivu generala Franka 1955. godine i započeo sa vojnim obrazovanjem. Godine 1969. Franko je Huana Karlosa imenovao za svog naslednika. Iako se zavetovao Frankovom autokratskom režimu, Huan Karlos je odmah po krunisanju započeo demokratske reforme u Španiji.

Ana_ana · 31.10.2009

Dogodilo se na današnji dan - 31. oktobar

- Danas je praznik Sveti apostol i jevanđelist Luka. Rođen je u Antiohiji i bio je veoma obrazovan. U mladosti je izučio grčku filosofiju, medicinu i živopis. U vreme delatnosti Gospoda Isusa na zemlji, sveti Luka je u Jerusalimu video Spasitelja licem u lice, čuo njegovu spasonosnu nauku i poverovao u nju. Ubrzo je uvršten među sedamdeset apostola i poslan na propoved, a na putu za Emaus video je vaskrslog Gospoda. Po silasku Duha svetoga na apostole, Luka se vratio u Antiohiju i tamo radio sa apostolom Pavlom, s kojim je putovao u Rim obraćajući u veru Hristovu neznabošce i Jevreje. Na molbu hrišćana, napisao je Jevanđelje oko 60. godine. Po smrti apostola Pavla, Luka je propovedao Jevanđelje po Italiji, Dalmaciji i Makedoniji. Živopisao je tri ikone Presvete Bogorodice i ikone svetih apostola Petra i Pavla. Zato se sveti Luka smatra osnivačem hrišćanskog ikonopisa. I u dubokoj starosti nastavio je da putuje i propoveda u Liviji, Gornjem Misiru i Grčkoj i da ljude obraća hrišćanskoj veri. Napisao je i Dela apostolska i posvetio ih Teofilu, knezu Ahaje. Imao je 84 godine kada su ga neznabošci stavili na muke, a potom obesili na jednu maslinu u gradu Tebi. U vreme cara Konstancija, mošti ovog svetitelja prenesene su u Carigrad.

1517. - Martin Luter javno je istakao 95 teza za reformu crkve, što je izazvalo široki narodni pokret protiv papske vlasti.

1871. - Na osnovu ustava iz 1869, donesen je prvi zakon o poroti u Srbiji koji je stupio na snagu 1. januara 1872, posle čega su sudske funkcije počeli da obavljaju i ljudi iz naroda.

1851. - Umro je srpski pisac Petar II Petrović Njegoš, crnogorski vladar i vladika, prema većini književnih kritičara najveći srpski pesnik, čija je kruna stvaralaštva nenadmašni dramski spev "Gorski vijenac". U osnovi je refleksivno-lirski pesnik, što je uočljivo i u njegovim najvažnijim delima, iako ona imaju epsko-dramski oblik, a njegov jezgroviti stil obojen je snažnim elementima mirnog klasičnog stiha i svežinom narodne pesme. Glorifikovao je heroizam i osećanje za slobodu Crnogoraca, koje je u nacionalnom pogledu posmatrao isključivo kao deo srpskog naroda. Rade Tomov Petrović - iz porodice koja je Crnoj Gori više od sto godina davala vladike - dobio je monaško ime po stricu, vladici i vladaru Crne Gore Petru I, koji ga je odredio za naslednika. Školovao se u Cetinjskom manastiru i u Topli kod Herceg Novog, a učitelj mu je bio i Sima Milutinović Sarajlija, koji ga je uputio u istoriju, filozofiju i književnost. Kao državnik je položio temelje moderne crnogorske države, ustanovio izvršnu vlast i senat, organizovao sudove, uveo poreze i izdejstvovao veću pomoć Rusije, ali nije ostvario san o tome da zajedno sa Srbijom oslobodi Bosnu i Hercegovinu. Takođe je podigao prvu osnovnu školu, a 1834. je osnovao štampariju. Ostala dela: filozofski ep "Luča mikrokozma", spev "Lažni car Šćepan Mali", misaone i lirske pesme.

1918. - Poražena Austro-Ugarska u Prvom svetskom ratu predala je u Puli Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca sve brodove i opremu i utvrđenja u Kotoru, Šibeniku, Rijeci, Puli i Trstu. Nova država dobila je 300 plovila, uključujući 12 bojnih brodova, 11 krstarica, 56 torpiljerki i 18 razarača. Sledeće noći, italijanski diverzanti su potopili bojni brod "Viribus unitis", na kojem su poginuli prvi komandant jugoslovenske mornarice, admiral Janko Vuković, i 350 mornara.

1918. - U Temišvaru je proglašena tzv. Banatska republika, u uzaludnom pokušaju Mađarske da zadrži severni Banat i zaustavi opredeljenje Srba i drugih žitelja Vojvodine za južnoslovensku državu.
1926. - U Detroitu je od zapaljenja pluća preminuo najslavniji mađioničar svih vremena - Hari Hudini.

1944. - Nemci su u Drugom svetskom ratu, posle gubitka Beograda, između Dunava, bosutskih šuma i reke Save izgradili šest linija odbrane u dubini oko sto kilometara i formirali Sremski front. Posle krvavih borbi, front je probijen 12. aprila 1945, čime su počele završne operacije za oslobođenje Jugoslavije, ali je cena bila strašna - na "sremskoj klanici" poginulo je najmanje 30.000 mobilisanih srbijanskih mladića poslatih u borbu praktično bez obuke.

1954. - Počela je revolucija u Alžiru protiv Francuske vlasti.

1972. - Umrla je srpska slikarka nemačkog porekla - Beta Vukanović, koja je tokom bezmalo 80 godina naslikala impozantan broj ulja, akvarela i crteža i kao pedagog uticala na generacije srpskih slikara. Na studijama slikarstva u Minhenu upoznala je budućeg supruga - Rista Vukanovića, takođe slikara. S njim je 1898. došla u Beograd, grad kojem je ostala privržena do kraja života i s velikom predanošću je učestvovala u umetničkom životu patrijarhalne Srbije. Zaslugom tog umetničkog para, Beograd je dobio slikarsku školu koja je prerasla u Umetničku školu. Jedan je od osnivača "Lade" i "Cvijete Zuzorić", društva srpskih umetnika, slikara i vajara, i začetnik za ono doba relativno smele karikature. Isprva je slikala u maniru impresionista, ali se kasnije približila čvršćoj realističkoj formi.

1984. - Na Indiru Gandi, premijerku Indije, izvršila su atentat dvojica njenih telohranitelja, Sika.

1999. - Tokom 113. fudbalskog derbija između "Partizana" i "Crvene zvezde", od svetleće rakete poginuo je učenik Aleksandar Radović, što je prvi slučaj nasilne smrti na fudbalskim utakmicama u Jugoslaviji.

Ana_ana · 01.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 1. novembar

79. - Prilikom velike erupcije vulkana Vezuva, antički grad Pompeja u Italiji zatrpan je vulkanskim pepelom. Od 1748. vrši se otkopavanje ovog grada, osnovanog još u 6. veku p. n. e. Sačuvane su vile sa freskama, forum, amfiteatar, hramovi, kupatila i dr.

1512. - Prvi put su otvorene za javnost i predstavljene prostorije Sikstinske kapele u Vatikanu koju je oslikao Mikelanđelo freskama "Stvaranje sveta" i "Strašni sud".

1604. - Prvi put je predstavljena Šekspirova tragedija "Otelo".

1867. - U Beogradu su Laza Lazarević, Ljubomir Kovačević, Kosta Hristić i druge istaknute ličnosti srpske kulture osnovale družinu visokoškolske omladine Srbije "Pobratimstvo", koja se bavila naukom i književnošću, a 1881. pokrenula i časopis.

1886. - Na tradicijama Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva, osnovana je Kraljevsko-srpska akademija, preimenovana 1887. u Srbsku kraljevsku akademiju, kasnije Srpsku kraljevsku akademiju, prethodnicu Srpske akademije nauka i umetnosti. Zakon o osnivanju predvideo je da ona "obrađuje i unapređuje nauku, da obelodanjuje i inicira naučna istraživanja i potpomaže razvoj umetnosti". Pod njen nadzor stavljeni su Narodna biblioteka i Muzej srpskih zemalja. Imala je odseke za prirodne, filozofske, društvene nauke i za umetnost. Prvi predsednik bio je Josif Pančić.

1842. - Rođen je srpski istoričar, filolog i državnik, Stojan Novaković, član Srpske kraljevske akademije, jedan od osnivača Napredne stranke, koji je kao ministar prosvete reorganizovao osnovne i srednje škole u Srbiji. U vreme Aneksione krize 1909. obrazovao je vladu svih stranaka. Posle Prvog balkanskog rata, zaključio je, kao šef srpske delegacije u Londonu, mir s Turskom. Objavio je gramatiku srpskog jezika, prvu "Istoriju srpske književnosti" i "Srpsku bibliografiju" knjiga 18. i 19. veka. Delima "Vaskrs države srpske", "Srbi i Turci XIV i XV veka" i "Balkanska pitanja" postavio je osnove srpske istoriografije.

1883. - Rođen je srpski političar, matematičar i filozof Sima Marković, profesor Beogradskog univerziteta i vođa tzv. desne frakcije u Komunističkoj partiji Jugoslavije. Doktorirao je matematiku 1913. kod Mihaila Petrovića (Mika Alas). Od 1926. do 1928. bio je generalni sekretar KPJ, iz koje je isključen 1929, a ponovo primljen 1935. Likvidiran je u ŠSR-u 1937. u staljinističkim čistkama. Dela: "Nacionalno pitanje u svetlosti marksizma", "Iz nauke i filozofije", "Teorija relativnosti".

1894. - Dr Roux iz Pariza pronašao je vakcinu protiv difterije, zaraznog zapaljenja sluzokože ždrela, krajnika, nosa i grkljana prouzrokovanog Leflerovim bacilom.

1918. - Srpska Prva armija je pod komandom vojvode Petra Bojovića u Prvom svetskom ratu oslobodila Beograd, prešavši 500 kilometara pod borbom za samo 45 dana, u silovitom napredovanju posle proboja Solunskog fronta.
1944. - U Beogradu su u Drugom svetskom ratu, sporazumom o obrazovanju jedinstvene vlade, završeni pregovori predsednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Josipa Broza (Tito) i predsednika izbegličke vlade Jugoslavije Ivana Šubašića.

1952. - Prva ekplozija hidrogenske bombe. Reč je o bombi koja oslobađa ogromne količine nuklearne energije pri vrlo visokim temperaturama i pritiscima. Nastaje fuzijom jezgara najtežeg vodonika (tricijuma) koja stvara jezgra helijuma. Kao upaljač hidrogenske bombe služi atomska bomba, čije se dejstvo zasniva na fisiji jezgara urana u nekih njemu sličnih elemenata.

1956. - Na predlog Jugoslavije, Generalna skupština UN je na vanrednom zasedanju usvojila rezoluciju kojom je zahtevano da Velika Britanija, Francuska i Izrael odmah obustave oružane akcije, povuku se s teritorije Egipta i omoguće ponovno otvaranje Sueckog kanala.

1993. - Stupio je na snagu Ugovor o Osnivanju Evropske unije, potpisan na sastanku šefova država i vlada 1992. godine u holandskom gradiću Mastriht. Ugovorom iz Mastrihta iskaknuto je da saradnja zemalja članica pokriva celokupno područje "spoljne politike i bezbednosti". Ugovorom se uspostavlja monetarna unija i jedinstvena moneta. Teritorija država članica pretvorena je tim ugovorom u prostor bez granica. Ugovor predviđa i uvođenje jedinstvenog državljanstva Unije, iako Unija poštuje nacionalni identitet država članica.

1995. - U američkom gradu Dejton počeli su pregovori o Bosni i Hercegovini. Posle tri sedmice, mirovni sporazum su parafirali presednici Srbije i Hrvatske Slobodan Milošević i Franjo Tuđman i lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović.

Ana_ana · 02.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 2. novembar

1755. - Rođena je Marija Antoaneta, žena francuskog kralja Luja XVI i kći Marije Terezije. Narod ju je omrznuo zbog rasipničkog života i negativonog uticaja na kralja, nazvavši je "Gospođa Deficit". Pogubljena je za vreme Francuske revolucije.

1891. - Rođen je srpski klasični filolog Milan Budimir, član Srpske kraljevske akademije, profesor Beogradskog univerziteta, koji je proučavo indoevropske dijalekte u Sredozemlju. Objavljivao je i na francuskom jeziku na kojem je izdavao i časopis "Revue internationale des etudes balkaniques". Dela: "O Ilijadi i njenom pesniku", "Iz klasične i savremene aloglotije", "Problem bukve i protoslovenske domovine", "Grci i Pelasti", "Dve vrste Aristotelove tragedije", "Sa balkanskih istočnika", "Carmen arvale", "Patriculae Pelesticae".

1913. - Rođen je Bert Lankester, američki filmski glumac, veoma izražajnog registra. Za ulogu u filmu "Elmer Gantry" iz 1960. godine dobio je Oskara. Ostali filmovi: "Trapez", "Nirnberški proces", "Odavde do večnosti", "Verakruz", "Čovek koji je stvarao kišu", "Gepard", "Okršaj kod OK korala"...

1923. - Umro je srpski slikar Stevan Aleksić, majstor obnove ikonostasa srpskih crkava. Akademiju je završio u Minhenu, a slikarsku radionicu otvorio je u rodnom Aradu, u kojem je renovirao ikone i slike na svodovima crkve. Obnovio je i ikone i slike u crkvama u Temišvaru, Vukovaru, Novom Sadu, Modošu (sada Jaša Tomić), Beneševu i drugim mestima. Najznačajniji i najobimniji rad obavio je u Preobraženskoj crkvi u Pančevu - 32 ikone velikog formata, tri kompozicije iz istorije srpske crkve i 44 medaljona svetaca.

1947. - "The Spruce Goose " - najveći avion ikada napravljen - uzleteo je na svoj prvi i poslednji let. Napravljena od ljuskica omorike i brezinog drveta, ova masivna drvena letelica imala je raspon krila duži od fudbalskog terena, a konstruisana je da primi oko 700 ljudi. Stvaranje ovog aviona koštalo je neverovatna 23 miliona dolara, a produžilo se toliko da je završeno posle Drugog svetskog rata, iako je započeto još 1941. godine. Uprkos uspešnom prvom test letu, "The Spruce Goose" nikad nije ušao u masovnu proizvodnju, pre svega zbog kritika po kojima materijal od kojeg je ovaj avion napravljen ne bi mogao da izdrži veliku težinu na dugim letovima. Danas je ovaj avion izložen u avio-muzeju u Oregonu.

1948. - U najvećoj zbrci u istoriji predsedničkih izbora u SAD, demokratski kandidat Hari Truman (Harry S. Truman) pobedio je republikanca Tomasa Djuija (Thomas E. Dewey) sa samo oko dva miliona glasova više. Nekoliko dana pre objavljivanja rezultata izbora, politički analitičari i preliminarni rezultati davali su prednost guverneru Djuiju. To je otišlo toliko daleko da je "Chicago Tribune" na naslovnoj strani objavio naslov "DJUI PORAZIO TRUMANA".

1962. - Umro je srpski pisac i botaničar Stevan Jakovljević, profesor Univerziteta u Beogradu i rektor od 1945. do 1950. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu. Kao oficir srpske vojske, borio se u Prvom svetskom ratu, a u Drugom svetskom ratu je bio u italijanskim i nemačkim zarobljeničkim logorima. Književno ime i popularnost stekao je romanom "Srpska trilogija", koji čine "Devetsto četrnaesta", "Pod Krstom" i "Kapija slobode". Ostala dela: romani "Smena generacija", "Velika zabuna", "Likovi u senci", dela iz botanike "Studije o biljnom svetu Prespanskog jezera", "Makrofitska vegetacija Ohridskog jezera", "Sistematika lekovitog bilja".

Ana_ana · 03.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 3. novembar

1883. - Ugušena je Timočka buna, koju su podigle vođe Narodne radikalne stranke protiv režima kralja Milana Obrenovića, i to zato što im nije dao vlast osvojenu na izborima, već je za premijera postavio Nikolu Hristića, odanog dinastiji Obrenović. Preki sud osudio je na smrt 21 vođu ustanka, a mnoge na dugogodišnju robiju. Smrtna kazna izrečena je i radikalskim prvacima, Nikoli Pašiću i Aci Stanojeviću, ali su oni pobegli u inostranstvo.

1903. - Panama je postala nezavisna republika, posle jedne pobune izazvane spolja i uz podršku SAD kojom je omogućeno njeno odvajanje od republike Kolumbije, u čijem je sastavu do tada bila. Već deset dana kasnije, SAD su priznale panamsku novu vladu, a 18. novembra je zaključen ugovor između SAD i Paname o ustupanju jedne široke teritorijalne zone u oblasti Panamskog zamljouza SAD-u radi izgradnje Panamskog kanala. Pošto je svet oštro kritikovao stav SAD prema Kolumbiji, od koje je nepravednom pobunom oduzeta pokrajina Panama, SAD su 1921. Kolumbiji isplatile 25 miliona dolara na ime obeštećenja za izgubljenu teritoriju, a u Panami se razvio vrlo jak pokret, jer se nalazila u polukolonijalnom položaju u odnosu na SAD.

1921. - Rođen je američki glumac Čarls Bronson. Ostvario je uloge u brojnim filmovima: "Death Wish series", "The Magnificent Seven", "The Dirty Dozen", "Raid on Entebbe", "Miss Sadie Thompson", "House of Wax", "You're in the Army Now"....

1957. - Sovjetski savez lansirao je u svemir satelit "Sputnjik 2", koji je, pored ostale opreme, nosio i kabinu sa živim psom. Lajka, lovački pas, bila je prvi živi putnik u vasioni. "Sputnjik 2" održao se u vasioni 161 dan, a podaci do kojih su došli naučnici preko Lajke značajno su objasnili efekte otiskivanja u svemir na živo biće.

1970. - U Denveru je umro kralj Petar II Karađorđević, sin kralja Aleksandra. U vreme ubistva svoga oca 1934. godine, nije bio punoletan, pa je imenovano namesništvo koje su sačinjavali knez Pavle, dr Radenko Stanković i Ivo Perović. Pučom od 27. marta 1941. godine preuzeo je kraljevsku vlast, a posle napada Nemačke, prebegao je s jugoslovenskom vladom u London. Na zasedanju AVNOJ-a 29. i 30.11.1943. zabranjen mu je povratak u zemlju.

1992. - Bil Klinton izabran je za predsednika SAD.

Ana_ana · 04.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 4. novembar

1873. - Rođen je Džordž Edvard Mur, jedan od vodećih predstavnika realističke filozofije u Engleskoj, protivnik idealističke tradicije u metafizici, epistemologiji i etici. Glavna dela: "Principi etike", "Pobijanje idealizma", "Neki glavni problemi filozofije"...

1908. - Umro je srpski istoričar, pisac, folklorista, pedagog i prevodilac Milan Milićević, član Srpske kraljevske akademije. Dela: istorijska - "Kneževina Srbija", "Knez Miloš u pričama", "Karađorđe u govoru i tvoru", "Pomenik znamenitih ljudi srpskog naroda novijega doba", pripovetke - "Zimnje večeri", "Letnje večeri", "Međudnevica".

1922. - Britanski arheolog Hauard Karter (Howard Carter) otkrio je grobnicu egipatskog faraona iz osamnaeste dinastije Tutankamona (14. vek p. n. e). Njegov grob pronađen je u Dolini Kraljeva, a u grobu je nađen i veliki broj raznih dragocenosti, koje se sada nalaze u muzeju u Kairu.
1924. - U Kaliforniji je legalizovan boks. Bio je zabranjen deset godina ranije.

1956. - Umro je srpski arheolog Miloje Vasić, jedan od osnivača arheologije u Srbiji, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Njegovo životno delo je otkopavanje preistorijskog naselja Vinča. Na osnovu toga, postavio je tezu po kojoj podunavska kultura potiče iz Sredozemlja (egejska kultura) i prednje Azije, a ne iz nordijskih zemalja. Objavio je više od sto naučnih radova. Dela: "Preistorijska Vinča I-IV", "Arhitektura i skulptura u Dalmaciji", "Žiča i Lazarica", "Jonska kolonija Vinča".

1979. - Iranski studenti, sledbenici Ajtolaha Homeinija, zauzeli su ambasadu SAD-a u Teheranu. Radikalni islamski fundamentalisti držali su 90 talaca. Otmičari su bili isprovocirani dozvolom da smenjeni iranski šah uđe u SAD zbog lečenja i pretili su da će ubiti taoce ako se izvede bilo kakav medicinski zahvat na šahu. Nedržavljani SAD-a, kao i žene i deca, bili su pušteni, ali je 52 talaca ostalo prepušteno na milost i nemilost iranskim otmičarima narednih 14 meseci. Predsednik Džimi Karter nije mogao da reši krizu diplomatskim putem, pa je 24. aprila 1980. godine naredio spasilačku misiju, u kojoj je osam američkih vojnika izgubilo život, a nijedan talac nije bio spasen. Tri meseca kasnije, bivši iranski šah umro je od raka u Egiptu, ali se kriza nastavila. U novembru 1980, Karter je izgubio na predsedničkim izborima od Ronalda Regana i ubrzo su počeli pregovori između SAD-a i Irana, uz alžirsko posredovanje. Na dan Reganove inauguracije, 20. januara 1981, SAD su oslobodile tri milijarde dolara vrednu zamrznutu iransku imovinu i obećale još pet milijardi dolara kao finansijsku pomoć. Nekoliko minuta pošto je Regan položio zakletvu, taoci su pušteni, čime je okončana 444-dnevna kriza.

1984. - U Nikaragvi su prvi put posle 56 godina održani slobodni izbori.

1995. - Izvršen je atentat na izraelskog premijera, 73-godišnjeg Isaka
Rabina.

Ana_ana · 05.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 5. novembar

1492. - Kristofor Kolumbo otkrio je kukuruz kod Indijanaca na Kubi.

1882. - Umro je srpski filolog Đura Daničić, saradnik Vuka Karadžića u borbi za reformu srpskog jezika i pravopisa. Posle studija u Požunu (Bratislava), Pešti i Beču, radio je kao bibliotekar Narodne biblioteke u Beogradu, sekretar Društva srpske slovesnosti i profesor Liceja i Velike škole. U prvom radu, "Rat za srpski jezik i pravopis" (1847), kojim je doprineo brzoj pobedi Vukovih ideja, potpisao se prezimenom Daničin, umesto porodičnim Popović. Vukove i sopstvene poglede na jezik dosledno je sproveo u prevodima s latinskog "Starog zaveta". Objavio je više dela iz stare srpske književnosti ("Žitije sv. Save" Teodosija, "Žitije sv. Simeona i sv. Save" Domentijana, "Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih" Danila, "Nikoljsko jevanđelje"). Izdao je "Rječnik iz književnih starina srpskih" i započeo veliki istorijski "Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika". Pomogao je Vuku u prevodu "Novog zaveta". Ostala dela: "Mala srpska gramatika", "Srpska sintaksa", "Oblici srpskog jezika", "Istorija oblika", "Osnove srpskoga ili hrvatskoga jezika", "Korijeni", "Srpski akcenti".

1909. - Rođena je srpska slikarka Milena Pavlović-Barili, umetnica rafinirane kulture, koja je slikala u nadrealističkom maniru, s posebnim osećanjem za prostor i poetičnu atmosferu. Pod uticajem renesansnih majstora, insistirala je na preciznosti, jasno artikulisanom crtežu, naglašenoj linearnosti. Život je provela između dva sveta - majke Danice i oca Bruna Barilija, italijanskog kompozitora i muzičkog kritičara, odnosno između patrijarhalne Srbije i velikih kulturnih centara Evrope. Završila je Umetničku školu u Beogradu, studirala u Minhenu, živela u Rimu i Parizu. U SAD je otišla 1939, gde je bila ilustrator modnog časopisa "Vog" i scenograf i kostimograf u njujorškim pozorištima. Posle pada s konja, umrla je u Njujorku, u 36. godini života.

1912. - Vudrov Vilson izabran je za 28. američkog predsednika.

1913. - Rođena je Vivijen Li, engleska filmska i pozorišna glumica. Godine 1939. otišla je u Holivud i za ulogu u filmu "Prohujalo sa vihorom" dobila nagradu Oskar. Istu nagradu dobila je i 1951. godine za ulogu u filmu "Tramvaj zvani želja". Ostali filmovi: "Bura u čaši vode", "Požar nad Engleskom", "Cezar i Kleopatra", "Ledi Hamilton"...

1914. - Pod komandom generala Oskara Poćoreka (Potiorek) u Prvom svetskom ratu je počela austrougarska ofanziva na Srbiju, okončana slomom i bekstvom preko Drine polovinom decembra 1914. Pobede srpske vojske na Ceru i Kolubari prvi su veliki uspesi saveznika nad centralnim silama u Prvom svetskom ratu, a posle ponižavajućeg poraza, Poćorek je penzionisan.

1914. - Britanija je aneksirala Kipar.

1930. - Američki književnik Sinkler Luis dobio je Nobelovu nagradu za književnost. Sinkler je napisao više realistično-satiričnih romana u kojima je izvrgao podsmehu zablude i samoobmane savremenog američkog društva, tj. pojedinih društvenih staleža i profesija.

1943. - U Jajcu je u Drugom svetskom ratu osnovana Telegrafska agencija nove Jugoslavije - Tanjug. Ideju je uoči Drugog zasedanja AVNOJ-a dao Moša Pijade, a prvi direktor bio je Vladislav Ribnikar. Tanjug je do dolaska u Beograd krajem 1944, sa skromnom opremom, stalno bio u pokretu i oglašavao se iz Drvara, s Visa, iz Valjeva i Aranđelovca, odakle je 20. oktobra 1944. javio da je Beograd oslobođen.

1994. - U Beogradu je umro Milan Mladenović, član popularne rok grupe EKV, od raka pankreasa.

Ana_ana · 06.11.2009

Dogodilo se na današnji dan - 6. novembar

1787. - Rođen je srpski jezički i pravopisni reformator Vuk Stefanović Karadžić, jedna od najznamenitijih ličnosti srpske kulture, tvorac novog pravopisa i književnog jezika, genijalni samouk koji je napravio odlučan preokret u srpskoj literaturi - ona je od njegovog vremena dobila izrazito narodno i nacionalno obeležje. Na "Književnom dogovoru" srpskih i hrvatskih kulturnih radnika u Beču 1850. dopustio je da štokavski dijalekt srpskog narodnog jezika postane jedinstven književni jezik oba naroda, što je verovatno njegova životna greška, ali je u vreme uzleta ideje bratstva južnoslovenskih naroda bilo veoma teško predvideti posledice takve širokogrudosti. Osnovnu pismenost učio je u selu kod rođaka trgovca, potom u školi u Loznici i u manastiru Tronoša. U Prvom srpskom ustanku bio je pisar vojvode Ćurčije, zatim učitelj u Beogradu i carinik na Dunavu kod Kladova. Posle propasti ustanka 1813. i odlaska u Beč, počeo je da sakuplja narodne pesme i umotvorine i da radi na srpskom jeziku i pravopisu. Ubrzo je izdao prvu zbirku narodnih pesama i "Pismenicu" (gramatika), a 1818. "Rječnik". Pisao je i istorijska svedočanstva, bavio se etnografijom, organizovao istraživanja u svim jugoslovenskim zemljama i vodio ogromnu prepisku. Borio se protiv samovlašća kneza Miloša Obrenovića i jakog fronta protivnika reforme jezika. Uređivao je almanah "Danicu" i nastojao da Evropu upozna sa srpskim narodnim blagom i prošlošću. Gigantskim radom (njegovo delo sabrano je u 39 tomova), za koji bi timovima naučnika i kulturnih radnika bile potrebne decenije, stekao je mnoge pristalice, ali i ogorčene protivnike. Prijatelje je našao u najistaknutijim umovima Evrope, učinio je da srpske narodne pesme, kultura i istorija ostanu poznate širom Evrope, a ugledni Univerzitet u Jeni proglasio ga je počasnim doktorom. Njegove reformatorske ideje odnele su odlučujuću prevagu 1847, kada su izašle "Pesme" Branka Radičevića, dokaz da se "Vukovim jezikom" mogu pisati i umetnička dela, a Đura Daničić je delom "Rat za srpski jezik i pravopis" dokazao da su Vukove jezičke postavke opravdane. Cela epoha - razvijeni srpski romantizam - bila je pod njegovim uticajem. Posle 33 godine u tuđini, njegovi posmrtni ostaci preneti su 1897. iz Beča u otadžbinu i uz Dositeja Obradovića počivaju ispred Saborne crkve u Beogradu.

1844. - Španija je potvrdila nezavisnost Dominikanskoj Republici.

1860. - Abraham Linkoln izabran je za 16. predsednika SAD. On je ujedno i prvi kandidat Republikanske partije koji je postao predsednik.

1912. - Odigrao se boj kod Alinaca, sela južno od Prilepa, između divizija I srpske armije i delova V turskog korpusa. Zbog slabog izviđanja, srpske trupe su neoprezno naišle na turske položaje i jaku artiljerijsku vatru, ali su jurišem uz znatne gubitke prislile turske snage na povlačenje. Ova bitka naziva se još i boj na Bakarnom gumnu.

1917. - U noći između 6. i 7. novembra odigrala se Oktobarska revolucija u Rusiji. Znak za početak revolucije dala je krstarica "Aurora", čiji su mornari napali Zimski dvorac - sedište vlade. Sutradan su boljševici zauzeli vlast u Sankt Petersburgu, a uskoro je njihovu vlast priznala i cela Rusija.

1942. - Rukovodilac ustanka protiv Nemaca u Vojvodini, Žarko Zrenjanin, sekretar Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Vojvodinu, poginuo je u Drugom svetskom ratu u neravnopravnoj borbi u obruču okupatorske nemačke policije u selu Pavliš kod Vršca.

1962. - Ujedinjene nacije usvojile su rezoluciju kojom su osudile politiku aparthejda u Južnoj Africi i pozvale sve članice da prekinu ekonomske i vojne odnose sa ovom zemljom.

1964. - U saobraćajnoj nesreći poginuo je srpski premijer Slobodan Penezić Krcun, čija se kontroverzna ličnost upadljivo razlikovala od stereotipnih rukovodilaca u partijskoj nomenklaturi. U Drugom svetskom ratu, posle kojeg je proglašen za narodnog heroja, bio je jedan od organizatora ustanka u Srbiji i politički komesar Druge proleterske brigade. Posle oslobođenja zemlje, bio je načelnik OZNE (Odeljenje za zaštitu naroda) Srbije, ministar unutrašnjih poslova u vladi Srbije, član savezne vlade. Bio je dosta popularan u narodu, iako je godinama rukovodio policijom, i to u "najtvrđe" vreme progona informbiroovaca i nasilnog otkupa viška proizvoda od seljaka.

1975. - Prvi nastup grupe Sex Pistols.