Po nekim informacijama knjiga je napisana u reazdoblju od: 2242 god. prije Hrista, odnosno 1656 god.Uglavnom obe varijante Pisma govore o Potopu pre Hrista nijedna ne laze.
Apokrifi ili apokrifne jesu knjige koje nisu usle u kanon knjiga Biblije. To su resavali oci od treceg do sestog veka, zakljucno sa Apokalipsisom. Mada knjiga Enoha sadrzi apokalipticne teme, malo u neobicajenom shvatanju.
Da vidimo koliko ima apokrifa:
Apokrifi gnosticara.
(apokrifi - verske knjige podmetnuta crkvi, koja ih ne priznaje za verodostojne)
Gnosticari su smatrali da poseduju tajno znanje (grch. "gnosis") o Univerzumu, koje coveku je davalo mogucnost da stekne natprirodne sposobnosti. Univerzum, prema gnosticarima se sastojao od - "eona", stepenica sustine. Na vrhu Univerzuma je stajao Bog, Svetski Razum ili Najvisa Sustina koja je uz pomoc Bozanske Reci (grch. "logos") stvarala Razum i druge eone, sve do broja 24 (obavezno deljivi broj). Jedna od sustina je bio Demiurg Zla (bukvalno - "lonchar") - u ovom ili onom obliku, koji je stvarao materijalni svet. Postojao je i dobri eon - Sofija (Mudrost) - suprotstavljen Demiurgu. Gnosticari su prezirali materijalni svet, smatrajuci ga da je nedostojan najvise bozanstvenosti. Bio je moguc spas od sila materijalnog sveta i sjedinjenje sa Visim Razumom preko sticanja "tajnog znanja", ali uz vodjenje odredjenog nacina zivota i posebne magicne manipulacije (gnosticari su posebno postovali magiju brojeva).
Interesantne su dogodovstine Markiona, trgovca zitom iz Sinopa (savr. Turska) koji je stigao u Rim i dao veliki novcani doprinos zajednici, postavsi nesto nalik drugom rimskom episkopu. Ali Markionovo tumacenje Hrista i njegovih dela je bilo krajnje neobicno, a njegov kanon veoma cudan, tako da je neslavno zavrsio.
Markionov kanon:
1. Izreke prosvetljenog Markiona.
2. Jevandjelje po Luki (redigovao Markion)
3. Poslanice Pavla (10 kom) (veoma redigovao Markion)
- i nista vise!
Svi su bili toliko potreseni da su ga izbacili iz crkvene opstine, a pare mu vratili. Markion je osnovao svoju alternativnu opstinu, iz koje su potekli gnosticari "doketi" od "dokesis" - "ciniti se".
Hriscanstvo je u potpunosti odbacilo ucenje gnosticara, ali se ono kroz "onostrani ekskluzivitet" samo za "izabraene i posvecene", odrzalo i do dan danas. Manipulacije tajanstvenim magicnim brojevima, kosmoloskim konstrukcijama, komplikovana terminologija, raznovrsna obecanja magija i cudesa, beskrajni eklektizam, potreba da se "slepuje" uz sva moguca popularna ucenja - dali su tokom proteklih stoleca citave horde "posvecenika". I masoni, i rozenkrojceri i teozofi. Ko se sve nije upecao na ucenje gnosticara, pa i takvi "filozofi" kao Solovljov i dr.
Jevandjelje po Tomi
--------------------
Najpoznatiji apokrif, o kome mnogi govore, ali malo ko citao. To je zbornik Hristovih izreka (parafrazirane iz kanona, ali sa stalnim naznakama o nekom "tajnom ucenju" koje je on, kao, podelio samo sa Tomom.
Jevandjelje po Mariji
----------------------
Kratka (nije sacuvan pocetak) prica o poslednjoj propovedi Hristosa ucenicima i o alegorijskom vidjenju Hristove ucenice Marije (Magdalene?) koja razmatra neko "istinsko otkrivenje" o putovanju duse. Veoma lici na Jevandjelje po Tomi. Osnovna misao je kao i kod Markiona: najvaznije je osloboditi se vlasti zle materije i uroniti u blazeni nebitak.
Jevandjelje po Filipu
----------------------
Citav niz filozofskih aforizama i pouka bez sizea, na najraznovrsnije teme, uglavnom, teoretskog karaktera. Najvise lici na "gnostichki udzbenik hriscanstva".
Nejasno je zasto je nazvan - jevandjelje. Nadjen 1945/46 u Egiptu, u Nag-Hamadiju (grch. Henoboskion) sa jos 40 gnostickih manuskipata.
Apokrifi Kumrana i Judeja
-------------------------
Hirbet-Kumran, pecina u pustinji Palestine, gde su 1945. nadjena anticki jevrejski rukopisi, pazljivo smesteni u glinene cupove. Smatra se da su ih sakrili lokalni stanovnici pred Judejski rat 66-70. g. Sada, posle obimnih ikopavanja postoji citav kompleks zgrada, a broj rukopisa se popeo do nekoliko stotina. Postoje razne teorije o tome ko su bili vlasnici i autori rukopisa. Jedino je jasno da se iz rukopisa vidi da su autorima, u naznakama, bilo poznato hriscanstvo.
Kasnije, posebno posle rusenja Drugog hrama (70.g.) formirano je mnogo sekti koje su u ovoj ili onoj meri kombinovale obrede i dogmatiku Jevreja (subota, obrezanje, ritualna cistoca i dr.) sa postovanjem Hrista. Sacuvani su neki njihovi sveti tekstovi. U Talmudu se spominje sekta mina. Druga grupa - ebioniti (aramejski "evionim" - prosjak) dugo je postojala u Siriji i Kilikiji, cak prezivela muslimansko osvajanje. Sledeci principe judejskog monoteizma, nisu smatrali da je Isus bog, vec samo covek obelezen Svetim duhom. Verovatno je od njih islam preuzeo bespogovorno odbacivanje apostola Pavla, koji je propovedao o bozanstvenoj sustini Isusa (sto bi za njih bilo odricanje od monoteizma). Neki im cak pripisuju "Jevandjelje po Varnavi", koje sadrzi apologiju islama, kao, izrecenu ustima Hrista. Ebioniti su bili jarki dualisti. Posle muslimanskih osvajanja, oni su, kao i hriscani-monofiziti, verovatno prisli islamu.
Najpoznatijim tekstovima iz Kumrana pripada tzv. "Jevandjelje jeseja" i dva rekonstruisana ebionitska apokrifa.
"Jevandjenje jeseja"
----------------------
Nepoznato poreklo dokumenta, ni zasto je pripisan jesejima.
Sastoji se od razlicitih recepata, navodno koje je dao Isus, za lecenje raznih bolesti i izgon zlih duhova iz tela. Jedan od metoda - klistiranje.
"Jevandjelje ebionita"
-----------------------
Zbornik nevezanih citata istrgnutih od starih autora. Sadrzi nekoliko poznatih kanonskih jevandjelskih epizoda, prepricanih u duhu ebionitskog ucenja.
"Jevandjelje Jevreja"
----------------------
Jos jedan zbornik citata, koji rekonstruise izgubljeni apokrif.
Takodje, pretpostavlja se, ebionitskog porekla.
========================
Jevandjelje po Petru
---------------------
Fragment apokrifske istorije suda nad Isusom i njegovog uskrsnuca. Verovatno su ga popravljali "doketi". Po sizeu, ovaj apokrif sledi potku sinoptickih jevandjelja.
Apokalipsa Petra
-------------------
Spadao u prvi hriscanski kanon (kanon Muratori), ali uz napomenu: "ne smatraju svi da se moze citati u crkvi". Kasnije nije priznat kao sveti spis. Apokalipsa ima jasno izrazen dualizam i uticaje orfichkog ucenja (ucenje o tajanstvenom, mistickom, nedokucivom). Sa pravim Petrom tekst verovatno nije imalo nikakve veze, bice da je radjen "po motivima Petra". Nekada se tekst smatrao kao uvod u biblijski kanon, ali je na kraju priznano samo kao "dushepolezno" citanje.
Protojevandjelje Jakova
------------------------
Verovatno najpoznatiji hriscanski apokrif, - neka vrsta romana prema motivima iz Jevandjelja. Pripisuje se apostolu Jakovu, bratu Isusovom. Prepricava prve glave kanonskih jevandjelja dopunjene nekanonskim detaljima. Interesantan je istorijski izvor. Po prvi put saopstava o nizu mitova vezanih za bogorodicu (uvodjenje u hram). Ima i ociglednih gresaka, iz kojih se pretpostavlja da je autor Grk koji nije mnogo znao o Starom Zavetu, ali je poznavao zivot i obicaje judeja. Vreme nastanka - II, pocetak III veka n.e.
Jevandjelje detinjstva
-------------------------
Bajkovita prica detinjstva Isusovog, kao i njegovih cudesa.
Autorstvo se pripisuje Tomi. (Jevandjelje po Tomi II). Nastanak - oko IV v. n.e.
Po svom zanru - zbornik anekdota, sa totalnom hiperbolizacijom likova i dogadjaja. Kao neki savremeni strip o "super"-junaku.
Pseudo-Matej
--------------
To je nastavak i dalji razvoj Protojevandjelja Jakova i Jevandjelja detinjstva, koji razvija lik Device Marije, i legende i predanja vezane za nju. Autorstvo je pripisano dva puta - original apostolu Mateju, a prevod blazenom Jeronimu. U Zapadnoj Evropi bilo veoma popularno i posluzilo kao osnova katolicke "mariologije"
======================
"Knjiga Enoha" - smatra se za pseudoepigraf. Pretpostavlja se da je bila napisana u I v. pne. prema recima starozavetnog patrijarha Enoha. O Enohu, sedmom po redu potomku Adama ima podataka u Bibliji. Napisana od strane nepoznatog autora (nekolicine nepoznatih autora) "Knjiga Enoha" govori o putu Enoha na nebo gde je posmatrao ustanak Sinova Bozijih, slike nastupajuceg kraja sveta, spoznao nebesku mehaniku, buducnost izrailjevih sinova i jos mnoge tajne. Njegova vidjenja i prorocanstva i cine ovu kjnigu.
U ranohriscanskom svetu ova knjiga se smatrala ako ne za kanonsku, onda izuzetno autoritetnu. Nju direktno citira utor "Judine Poslanice", na nju se indirektno poziva apostol Petar, pozivali su se i Kliment Aleksandrijski, Origen i Tertulijan, kao i autor nekanonske "Poslanice Varnave". Nakon formiranja kanona Svetog Pisma, autoritet "Knjige Enoha" je nestajao, a njen tekst je zagubljen.
Pronadjen je 1773. na etiopskom jeziku (amharskom), u dvostrukom prevodu sa aramejskog ili starojevrejskog, preko grckog, - ali potpun prevod. Taj tekst je ogromna retkost.
Kasnije u Ahmimu (Egipat) tokom iskopavanja, nadjena su dva manja fragmenta grckog teksta, a u Kumranu veci broj (kracih) aramejskih tekstova. Istrazivac R.Charls smatra je za nekoliko kompilovanih delova koji poticu iz raznih perioda, a sastoje se od kombinacija fragmenata.
Postoji jos jedan epigraf Enoha na staroslovenskom jeziku - tzv. "Druga Knjiga Enoha".
Pet fragmenata "Knjige Enoha":
1. Misticno putovanje Enoha
2. Tri price Enoha
3. O nebeskim telima
4. Dva vidjenja Enoha
5. Pouka deci.
Agrafa.
---------------
(bukvalno - "kopcha")
Razlicite izreke Isusa, koje nisu usle u kanonska jevandjelja.
Npr.: "Zatrazi veliko i Bog ce ti dodati malo (Kliment Aleksandrijski/Stromata, I.XXIV.58)"
Pastir Germe
--------------
Germa je brat desetog rimskog episkopa i pape sv. Pija I (140-155 g. n.e).
Delo spada u izuzetno postovane hriscanske spise. Neki ga, preterujuci, nazivaju "izgubljenom knjigom N.Zaveta". Ne smatra se da je dobro za citanje u crkvi.
Opet, drugi smatraju ovu knjigu rodonacelnicom zanra pisanja Svetih Otaca.
"Pastir" je napisan u obliku dijaloga hriscanina i andjela o crkvi koja se gradi u dusi vernika. Mistika se mesa sa alegorijama koje se sastoje od poduka o veri i pravednosti. Jedno od najlaksih dela za citanje iz anticke literatura.
Cudno je, ali poruke "Pastira Germe" zvuce i danas veoma savremeno. Na primer: ideja o licnoj odgovornosti, ili komentar o tome da sustina posta nije u uzdrzavanju od mesa i mleka, vec od zla, od aktivnog delanja, cinjenja dobrih i pravednih stvari, ili naprimer objasnjenje zasto se hriscanin ne treba plasiti djavola. Ili, na primer, definicija koju je Germa dao laznim prorocima i okarakterisao ih kao: "drske i bezocne, koji vole pocasti i nagrade, govore tashte stvari tashtim ljudima o onome, sto bi ovi hteli da cuju".
Ovo coveku svaki put padne na pamet kada cuje nesto o "novim kultovima", ili kad se preko TV pojavi novi "vlasnik dusa". Kao da otada nije proslo 1850 godina!
Izvor b92-Apokrifi gnosticara.
Pozdrav od Gere.