Na današnji dan

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 21. maj


Izvor: Beta, Tanjug četvrtak, 21.05.2015. | 00:00

1471. Rođen je nemački slikar i graver Albreht Direr, jedan od najvećih renesansnih majstora. Izradio je portrete velike umetničke i dokumentarne vrednosti i izvanredne gravire u drvetu i bakru, koje odlikuje precizan crtež ("Apokalipsa", "Velika muka", "Bogorodičin život").

1471. U londonskom zatvoru Tauer ubijen je engleski kralj Henri VI, poslednji monarh iz dinastije Lankaster, svrgnut u dinastičkim borbama ("Rat dveju ruža"). Njegov lik inspirisao je Šekspira za dramu "Henri VI". Presto je preuzeo Edvard IV.

1502. Portugalci su otkrili nenastanjeno ostrvo Sveta Jelena u južnom Atlantiku.

1527. Rođen je španski kralj Felipe II (1556-98), sin i naslednik Karla V. Politikom fanatičnog katoličanstva izazvao je pobunu u Holandiji koja je dovela do njene nezavisnosti.

1639. Umro je italijanski filozof, dominikanac Tomazo Kampanela, zastupnik utopijske filozofije. Optužen da širi jeretičku nauku, osuđen je 1599. na doživotni zatvor. Oslobođen je nakon 27 godina na intervenciju pape Urbana VIII. Svoj ideal države opisao je u delu "Grad sunca", koji je postao udžbenikutopijske filozofije.

1844. Rođen je francuski slikar Anri Ruso, zvani Carinik, prvi slikar naivac čije su slike ušle u Luvr.

1845. Rođen je glumac Toša Jovanović, član Narodnogkazališta u Zagrebu i Narodnog pozorišta u Beogradu, jedan od najvećih srpskih glumaca 19. veka.

1860. Rođen je holandski lekar Vilem Ejnthoven , osnivač elektrokardiografije, dobitnik Nobelove nagradeza medicinu 1924. godine.

1894. Kralj Aleksandar Obrenović ukinuo je liberalni ustav iz 1888. i vratio na snagu ustav iz 1869. godine.

1895. Umro je austrijski kompozitor i dirigent Franc fon Supe, autor popularnih opereta ("Laka konjica", "Bokačo", "Lepa Galateja", "Fatinica").

1904. U Parizu je osnovana Svetska fudbalska federacija - FIFA.

1921. Rođen je ruski nuklearni fizičar Andrej Saharov, borac za političke slobode i ljudska prava, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1975. Kao nepomirljivi protivnik režima, izgnan je 1980. iz Moskve u Gorki, gde je ostao do 1986.

1927. Američki pilot Čarls Lindberg postao je prvi čovek koji je preleteo Atlantik. Let od Njujorka do Pariza trajao je 33 sata i 29 minuta. Na isti dan 1932. Amelia Erhart je kao prva žena preletela Atlantski okean.

1935. Umro je holandski botaničar Hugo de Fris, osnivač eksperimentalne genetike.

1935. Umrla je američka pacifistkinja i društveni reformator Džejn Adams, dobitnica Nobelove nagrade za mir 1931. godine.

1945. Sirija i Liban prekinuli su pregovore sa Francuskom i zatražili punu nezavisnost.

1967. Više od 300 ljudi nastradalo je u požaru u robnoj kući u Briselu.

1969. Sirhan Sirhan, koji je 1968. ubio Roberta Kenedija, brata američkog predsednika DŽona Kenedija, takođe ubijenog u atentatu, osuđen je na smrtnu kaznu. Kazna je kasnije preinačena u doživotni zatvor.

1981. Socijalista Fransoa Miteran je postao predsednik Francuske, a Pjer Moroa premijer.

1982. Britanske trupe su se iskrcale na Foklandska (Malvinska) ostrva koja je okupirala Argentina, u najvećoj vojnoj akciji Londona od Suecke krize 1956.

1989. Kineski studenti, koji su okupirali centralni pekinški trg Tjenanmen tražeći reforme, odbacili su zahtev vlade da napuste trg.

1991. Bivši premijer Indije Radživ Gandi ubijen je bombom skrivenom u buket cveća, u toku predizbornog mitinga u južnoj indijskoj državi Tamil Nadu, blizu grada Madras.

1991. Etiopski diktator Mengistu Haile Marijam oboren je posle 14 godina vladavine i otišao je u izbeglištvo.

1992. Američki Senat doneo je zakon kojim se SR Jugoslaviji uskraćuje svaka pomoć SAD zbog umešanosti u sukobe u bivšimjugoslovenskim republikama.

1993. Senat Venecuele je suspendovao predsednika države Karlosa Andresa Peresa pod optužbom za korupciju.

1996. Na jezeru Viktorija, u istočnoj Africi, potonuo je tanzanijski feribot, sa kojeg se od oko hiljadu ljudi spaslo samo 114.

1997. Poljska i Ukrajina potpisale su sporazum o pomirenju i tako i formalno okončale viševekovno neprijateljstvo.

1998. Pod snažnim pritiskom masovnih demonstracija indonežanski predsednik Suharto podneo je ostavku nakon 32 godine diktatorske vladavine.

2001. Savet bezbednosti UN proglasio je reku Kongo ponovo otvorenom, nakon dvoipogodišnjeg rata. Zatvaranje reke imalo je za posledicu nestašicu hrane i lekova za milione stanovnika te zemlje.

2002. Američki državni sekretar Kolin Pauel saopštio da su SAD odlučile da deblokiraju ekonomsku pomoć SR Jugoslaviji.

2003. U zemljotresu jačine 6,7 Rihterove skale koji je pogodio glavni grad Alžira i okolinu, poginulo je 2.241, a povređeno 10.243 osoba.

2006. Većina građana Crne Gore izjasnila se na referendumu za nezavisnost te države. Srbija je, u skladu sa Ustavnom poveljom Srbije i Crne Gore, nasledila pravo na međunarodni subjektivitet, mesto u UN i drugim međunarodnim organizacijama

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 22. maj


IZVOR: BETA

337 - Umro je rimski car Konstantin I Veliki, prvi rimski car koji je prihvatio hrišćanstvo u Rimskom carstvu. Godine 325. sazvao je prvi hrišćanski sabor u Nikeji.

1455 - Bitkom kod Sent Albansa u Engleskoj je počeo tridesetogodišnji "Rat dveju ruža" između dinastija Lankaster i Jork .

1813 - Rođen je nemački kompozitor Rihard Vagner, reformator opere i orkestra. Stvarao je muzičke drame epskih razmera, proširio Betovenov simfonizam u operskoj partituri i postigao prožimanje dramske radnje i muzike ("Ukleti Holanđanin", "Tanhojzer", "Tristan i Izolda", "Prsten Nibelunga", "Parsifal").

1833 - U Čileu je usvojen ustav kojim je data veća vlast predsedniku, a rimokatolička vera proglašena državnom.

1859 - Rođen je engleski pisac Artur Konan Dojl, proslavljeni autor kriminalističkih romana u kojima su glavni junaci detektiv Šerlok Holms i njegov prijatelj dr Votson

1873 - Umro je italijanski pisac Alesandro Manconi, čije su delo i ideje snažno uticale na nacionalni pokret "rizorđimento" četrdesetih godina 19. veka ("Verenici", posmrtna oda Napoleonu I Bonaparti (Bonaparte) "Svete himne", drame "Grof Karmanjola", "Adelki").

1885 - Umro je francuski književnik Viktor Igo, uz Balzaka najznačajnija ličnost u francuskoj književnosti. Od 1841. je član Akademije, a od 1845. poslanik u parlamentu gde se zalaže za slobodu štampe, ukidanje smrtne kazne i socijalne reforme.

1907 - Rođen je engleski pozorišni i fimski glumac, režiser i producent Lorens Olivije, jedan od najboljih tumača Šekspirovih likova, dobitnik Oskara za film "Hamlet". Godine 1970. dobio je plemićku titulu.

1914 - Velika Britanija je od Anglo-persijske naftne kompanije preuzela kontrolu nad naftnim izvorima u Persijskom zalivu.

1915 - U najtežoj železničkoj nesreći u Velikoj Britaniji u sudaru dva voza, u Škotskoj, poginulo je 227 ljudi.

1918 - Nemački avioni bombardovali su Pariz u Prvom svetskom ratu.

1939 - Hitler i Musolini potpisali su "Čelični pakt" o desetogodišnjem vojnom i političkom savezu Nemačke i Italije.

1943 - U Moskvi je saopšteno da je raspuštena Komunistička internacionala (Kominterna). Smatra se da je to bio Staljinov gest dobre volje prema zapadnim saveznicima u Drugom svetskom ratu.

1970 - Umro je jugoslovenski reditelj i scenograf Bojan Stupica. Od 1949. bio je reditelj i jedan od glavnih organizatora u Jugoslovenskom dramskom pozorištu u Beogradu, a od 1957. režirao je u beogradskom Ateljeu 212 i u Narodnom pozorištu.

1972 - Predsednik SAD Ričard Nikson sreo se u Moskvi s predsednikom Vrhovnog sovjeta SSSR Leonidom Brežnjevom, kao prvi američki predsednik koji je posetio Sovjetski Savez.

1972 - Cejlon je postao republika u okviru Britanskog komonvelta pod nazivom Šri Lanka.

1975 - Rodezija je isključena iz Olimpijskih igara zbog rasističke politike vladajućeg režima.

1985 - U eksploziji automobila-bombe u jednom predgrađu Bejruta poginulo je 60, a ranjeno 190 ljudi.

1989 - Indija je izvršila probu svoje prve rakete zemlja-zemlja srednjeg dometa.

1992 - Generalna skupština UN primila je u punopravno članstvo tri bivše jugoslovenske republike Sloveniju, Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu. Istog dana u Sarajevu je postignut sporazum između predstavnika JNA i Predsedništva BiH o mirnom povlačenju vojnika i pitomaca, državljana SR Jugoslavije, iz vojnih kasarni u Sarajevu i Pazariću.

1994 - Pobunjenici u građanskom ratu u Ruandi zauzeli su međunarodni aerodrom u Kigaliju i ključnu kasarnu vladinih snaga, otklonivši najveću prepreku u pohodu na glavni grad.

1997 - Pola miliona Poljaka pohrlilo je da vidi svog zemljaka, Papu Jovana II tokom njegove desetosatne posete toj zemlji.

1997 - Ruski predsednik Boris Jeljcin smenio je ministra odbrane i nekoliko generala, nakon što su odbili da smanje budžet i da izvrše reorganizaciju vojske.

1998 - Glasači u Severnoj Irskoj izglasali mirovni ugovor kojim je okončana 20-godišnja borba između prostestanata i katolika. Za ustavne promene glasalo je blizu 95 odsto glasača.

1999 - U najvećem talasu izbeglica sa Kosova oko 7.700 Albanaca prešlo je u Makedoniju.

2000 - Izraelske sudije oborile su zakon koji je branio ženama da se mole ispred Tora arabeski na Zapadnom zidu, jevrejskom sveštenom mestu.

2001 - Nacionalna skupština Francuske odobrila je kontroverzni predlog zakona kojim bi ostrvo Korzika dobilo više prava. Protesti separaatista na tom ostrvu protiv Pariza trajali su 20 godina.

2002 - Bivši član Kju Klus Klana, Bobi Frenk Čeri proglašen je krivim za ubistvo četiri devojčice-crnkinje. One su poginule 1963. u eksploziji dinamita koji je on postavio u crkvi u Birmingemu.

2003 - Savet bezbednosti UN ukinuo je 13-godišnje sankcije Iraku, istovremeno dajući SAD i Velikoj Britaniji velika ovlašćenja u vođenju te zemlje i njene naftne industrije.

2003 - Sedamdesetogodišnji Japanac Juićiro Miura, uspeo je da se popne na Mont Everest i tako postao najstariji čovek koji se ikada popeo na najvišu planinu u svetu.

2010 - Avion kompanije Er Indija zapalio se pri sletanju na aerodrom u indijskom gradu Mangolu, poginulo je 160, a osam je preživelo nesreću.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 23. maj


IZVOR: BETA

1430 - Burgunđani su u Stogodišnjem ratu u Kompijenju zarobili francusku nacionalnu junakinju Jovanku Orleanku i predali je Englezima, koji su je potom izveli na crkveni sud i 1431. osudili na smrt pod optužbom da je jeretik i veštica. Na osnovu ove presude Jovanka Orleanka je spaljena na lomači.

1498 - Na lomači je spaljen italijanski dominikanski kaluđer Đirolamo Hijeronimus Savonarola, crkveni reformator koji je napadao moralnu iskvarenost rimske kurije, posebno pape Aleksandra VI. Podstakao je i vodio ustanak u Firenci 1494, proterao porodicu Mediči i ustanovio neku vrstu teokratske republike. Papske trupe su ga uhvatile u borbi i on je spaljen na lomači u Firenci. Dela: "Propovedi", "Ispitivanje savesti".

1533 - Kenterberijski nadbiskup Tomas Krenmer objavio je da je poništen brak engleskog kralja Henrija VIII sa Katarinom Aragonskom te da je zakonito njegovo venčanje sa Anom Bolen zaključeno januara 1533. Reakcija Vatikana bila je veoma oštra i nepomirljiva.

1618 - Pobunom Čeha protiv Habzburške monarhije, u Pragu, izbio je Tridesetogodišnji rat. Razljućeni građani su, poput slične situacije tokom pobune Husita u Pragu protiv rimokatolika

1419. izbacili kroz prozor Gradske većnice namesnike cara Ferdinanda II Austrijskog, zbog rušenja dve protestantske crkve nedaleko od Praga. U ratu koji je izbio protiv Habzburga, protestantskim Česima u pomoć su priskočile Danska, docnije Švedska, Engleska, pa i Francuska (iz političkih razloga, iako većinski katolička). Rat je obeležen masovnim pustošenjima i krajnjim svirepostima. Prema najvišim procenama čak 30 odsto stanovništva nemačkog carstva je stradalo. Sama Češka još teže. Rat je okončan Vestfalskim mirom 1648, kojim je Francuska dobila od Nemačke Alzas i delove Lorene, Švedska Istočnu Pomeraniju i posede na ušćima velikih nemačkih reka, Holandiji i Švajcarskoj je priznata nezavisnost, nemačke zemlje su postale gotovo potpuno suverene, a rimsko-nemački carevi iz dinasije Habzburg izgubili su svaku stvarnu vlast, osim na starim Habzburškim posedima.

1707 - Rođen je švedski prirodnjak Karl fon Line, osnivač moderne sistematike u biologiji, koji je prvi postavio principe definisanja rodova i vrsta i uveo binarnu (dvojnu) nomenklaturu, tako da svaka biljka i životinja ima dva imena - roda i specije (vrste). Osnivač je i prvi predsednik Švedske akademije nauka i Prirodnjačkog muzeja. Njegova sistematika biljaka prema polnim organima važi i sada. Dela: "Systema naturae", "Philosophia botanica", "Genera plantarum", "Species plantarum".

1848 - Rođen je nemački inženjer i pronalazač Oto Lilijental, jedan od pionira avijacije. Studirajući let ptica usavršio je jedrilicu i dokazao superiornost zakrivljenih nad ravnim krilima. Konstruisao je 1896. prvi planer dvokrilac i iste godine je poginuo prilikom probnog leta.

1883 - Rođen je američki glumac Daglas Elton Ulman, poznat kao Daglas Ferbanks, veoma popularan u periodu nemog filma, jedan od najpoznatijih pustolova u istoriji kinematografije. Filmovi: "U znaku Zoroa", "Tri musketara", "Crni pirat", "Robin Hud", "Bagdadski lopov".

1886 - Umro je nemački istoričar Leopold fon Ranke, profesor Berlinskog univerziteta, član Pruske akademije nauka. Studirao je teologiju i filologiju i doktorirao filozofiju. Za počasnog člana Društva srpske slovesnosti izabran je 1849. Kao rezultat saradnje s Vukom Karadžićem, 1829. objavio je delo "Srpska revolucija", jednu od najboljih knjiga o srpskim ustancima 1804. i 1815. - kojom je skrenuo pažnju evropske javnosti na borbu srpskog naroda za oslobođenje. Ostala dela: "Istorija Francuske", "Istorija Engleske", "Rimske pape", "Nemačka istorija za vreme Reformacije".

1906 - Umro je norveški pisac Henrik Ibzen, jedan od najvećih u istoriji drame, bespoštedan kritičar građanskog društva. Mnogo je putovao po Evropi, izučavajući dramaturgiju i pišući. Nakon 20 godina vratio se u Norvešku i postao upravnik nacionalnog teatra u Oslu. Njegove drame pogađaju bit građanskog društva koje počiva na neiskrenosti. Dela: drame "Pretendenti na presto", "Brand", "Per Gint", "Savez mladih", "Stubovi društva", "Lutkin dom", "Aveti", "Narodni neprijatelj", "Divlja patka", "Rosmersholm", "Gospođa s mora", "Heda Gabler", "Graditelj Sulnes", "Mali Ejulf", "Jun Gabrijel Borkman", "Kad se mi mrtvi probudimo", poezija "Pesme".

1908 - Rođen je američki fizičar Džon Bardin, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1956. i 1972. Istraživao je poluprovodnike i superprovodljivost, a s Vilijamom Šoklijem pronašao je tranzistor.

1915 - Italijanske trupe započele su napad na austrijske položaje na Soči, čime je Italija ušla u Prvi svetski rat na strani sila Antante. Italijanski doprinos pobedi saveznika bio je objektivno veoma mali, ali njeni dobici nisu bili zanemarljivi. Pripojila je Južni Tirol, Trst, Furlaniju, Istru, delove Dalmacije, kao i neke teritorije u severnoj i istočnoj Africi.

1920 - Osnovana je Komunistička partija Indonezije, prva takva politička organizacija u Aziji.

1939 - Adolf Hitler obelodanio je nameru da započne svetski rat obraćajući se najvišim nemačkim vojnim komandantima: "Ovoga puta nema mnogo da se raspravlja. Imaćemo rat. Odlučio sam da zbrišem Poljsku. Od uspeha ovog poduhvata zavisi uspeh svega što posle toga dolazi. Mi sada odlučujemo o sudbini Nemačke za hiljadu godina". Drugi svetski rat počeo je invazijom na Poljsku 01. septembra 1939.

1939 - Britanski parlament usvojio je plan o stvaranju nezavisne palestinske države do 1949. u kojoj bi zajedno živeli Arapi i Jevreji.

1945 - Samoubistvo je izvršio nemački ratni zločinac Hajnrih Himler, šef zloglasne nacističke policije Gestapo od 1936. Jedan od najbižih saradnika vođe Trećeg rajha Adolfa Hitlera ubio se dan pošto su ga Britanci zarobili.

1949 - Osnovana je Savezna Republika Nemačka, s Bonom kao glavnim gradom.

1951 - Rođen je ruski velemajstor Anatolij Jevgenjevič Karpov, jedan od najuspešnijih u istoriji šaha. Kao izazivač šampiona 1975. postao je prvak sveta bez borbe, pošto je Fišer odbio da igra meč pod uslovima koje je propisala FIDE. Odbranio je titulu u mečevima s Korčnojem 1978. i 1981, a izgubio je krajem 1985. u meču s Garijem Kasparovom. Tome je prethodio meč istih rivala početkom 1985, igran na šest dobijenih partija, koji je predsednik FIDE, prekršivši pravilnik, prekinuo pri rezultatu 5:3 za Karpova, uz 40 remija.

1960 - Izrael je saopštio da je u Argentini uhvaćen nemački nacista Adolf Ajhman i da će mu u Izraelu biti suđeno kao teškom ratnom zločincu, krivcu za smrt miliona Jevreja i pripadnika drugih naroda.

1971 - U zemljotresu koji je razorio grad Bingol u istočnoj Turskoj poginulo je najmanje hiljadu ljudi.

1992 - Generalna skupština Ujedinjenih nacija primila je u članstvo UN Sloveniju, Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu.

1995 - Izrael je suspendovao plan o konfiskaciji arapske zemlje u istočnom Jerusalimu.

1997 - Predsedničke izbore u Iranu uverljivo je dobio predvodnik umerene političke struje Muhamed Hatami.

1999 - NATO avioni pogodili su razornim projektilima najveće razvodno postrojenje i trafo-stanicu u termoelektrani "Nikola Tesla" A kod Obrenovca i postrojenja Elektroprivrede Srbije za prenos električne energije u Nišu, Novom Sadu i Drmnu kod Kostolca, zbog čega je 70 odsto potrošača u Srbiji ostalo bez struje.

2000 - Izrael je povukao poslednje vojnike iz južnog Libana.

2003 - Predstavom "Rodoljupci" Jovana Sterije Popovića u režiji Dejana Mijača, svečano je otvoreno renovirano zdanje Jugoslovenskog dramskog pozorišta. "Novo ruho" pozorišta osnovanog 1947. i stradalog u požaru oktobra 1997. arhitektonsko rešenje Zorana Radojičića, Dejana Miljkovića i Ivana Milenkovića višestruko je nagrađivano.

2004 - Horst Keler, bivši direktor Međunarodnog monetarnog fonda i predsednik Evropske banke za obnovu i razvoj, izabran je za devetog posleratnog predsednika Nemačke s petogodišnjim mandatom.

2004 - Najmanje 34 osobe su poginule u sukobima američkih okupacionih snaga i sledbenika šiitskog radikalnog vođe Moktade el Sadra u iračkim gradovima Kufa i Nadžaf.

2007 - Izrečena je presuda dvanaestorici optuženih za ubistvo predsednika vlade Srbije Zorana Đinđića. Osuđeni su na ukupno 378 godina zatvora.

2012 - Pakistanac Šakil Afridi koji je pomagao američkoj Centralnoobaveštajnoj službi (CIA) da uđe u trag Osami bin Ladenu, osuđen je od strane suda u Pešavaru na 33 godine robije, zbog izdaje. Afridi, po zanimanju lekar, koristio je lažnu kampanju vakcinacije kako bi pomogao CIA i prikupljao DNK dokaze.

2013 - Most koji povezuje Sijetl u SAD sa Kanadom, odnosno Vankuverom sa jugozapadnom regijom Kanade (Britanska Kolumbija) srušio se, pri čemu je u reku palo više vozila. Preko mosta izgrađenog 1955. prelazio je autoput s četiri trake. Incident je pokrenuo niz pitanja o problematičnoj infrastrukturi u SAD. Udruženje civilnih inženjera SAD navelo je da je više od četvrtine od ukupno 7.840 mostova u državi Vašington strukturno neadekvatno ili funkcionalno zastarelo.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 24. maj


IZVOR: BETA

543 - Umro je poljski astronom Nikola Kopernik, tvorac heliocentričnog sistema i osnivač moderne astronomije, autor dela "Kruženje nebeskih tela". Svojim naučnim delom, koje predstavlja jednu od najvećih prekretnica u istoriji nauke, stvorio je osnov za velika otkrića Johanesa Keplera i Isaka Njutna.

1544 - Rođen je engleski lekar i fizičar Vilijam Gilbert, istraživač magnetizma i elektriciteta. Dokazao je da je Zemlja veliki loptasti magnet i da se igla na kompasu ne upravlja prema nebu, kako se do tada verovalo, nego prema magnetnim polovima planete.

1686 - Rođen je nemački fizičar Gabrijel Danijel Farenhajt koji je 1726. izradio prvi termometar sa živom i napravio skalu za merenje temperature od 180 stepeni, nazvanu njegovim imenom.

1743 - Rođen je francuski lekar i novinar Žan Pol Mara, jedan od glavnih vođa Francuske revolucije, predvodnik montanjara i jedan od organizatora ustanka u maju 1793. kojim je bila zbačena vladavina žirondinaca. U julu iste godine ubila ga je Šarlot Kordej, koja je četiri dana kasnije giljotinirana.

1819 - Rođena je britanska princeza Aleksandrina Viktorija, kraljica Viktorija I od 1837. do 1901. Tokom njene duge vladavine Britanija je doživela privredni i kulturni uspon postala je kolonijalna sila.

1822 - Trupe pod komandom Antonija Hosea de Sukrea su potukle Špance u bici kod Pićinće, a Ekvador je postigao nezavisnost od Španije.

1844 - Pronalazač telegrafa Semjuel Morze poslao je prvu telegrafsku poruku na udaljenost od 65 kilometara (iz Vašingtona u Baltimor) koja je glasila: "Šta je to Bog uradio?"

1883 - Otvoren je Bruklinski most koji je povezao Menhetn sa Bruklinom u Njujorku.

1899 - Rođen je srpski arhitekta Branislav Kojić, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti, projektant Umetničkog paviljona na Kalemegdanu.

1926 - Otvorena je Univerzitetska biblioteka u Beogradu. Prvazgrada u Srbiji napravljena namenski za biblioteku, izgrađena je uz pomoć Karnegijeve zadužbine. Naziv Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković" dobila je 1946.

1941 - Nemački ratni brod "Bizmark" potopio je u Drugom svetskom ratu britansku krstaricu "Hud". Od 1.422 mornara samo trojica su preživeli.

1941 - Rođen je američki pevač i kompozitor Robert Cimerman, poznat kao Bob Dilan , jedan od najpopularnijih muzičara 20. veka.

1964 - U tuči na fudbalskoj utakmici u prestonici Perua, Limi, izazvanoj odlukom sudije da poništi gol domaće ekipe, poginulo je više od 300 ljudi.

1968 - Tokom studentskih demonstracija u Francuskoj predsednik De Gol predložio je referendum pobunjeni studenti zapalili su Parisku berzu.

1974 - Umro je popularni američki džez pijanista, kompozitor i šef orkestra Edvard Kenedi đuk Elington . Svetsku slavu stekao je posle Drugog svetskog rata nastupajući sa svojim orkestrom širom sveta.

1981 - Predsednik Ekvadora Haime Roldos Agilera i još sedam ljudi poginulo je kada je u avionu eksplodirala podmetnuta bomba.

1982 - U iransko-iračkom ratu, iranske trupe povratile su Koramšar koji su Iračani držali 20 meseci.

1992 - Kandidat konzervativaca Tomas Klestl izabran je za predsednika Austrije namesto Kurta Valdhajma.

1992 - Kosovski Albanci održali su prve paralelne opšte izbore. Vlasti u Srbiji su te izbore proglasile nelegalnim, ali ih nisu ometale.

1993 - Eritreja je stekla nezavisnost od Etiopije posle 30 godina građanskog rata.

1993 - Na Tibetu su izbile žestoke demonstracije protiv kineskih vlasti.

1994 - U jurnjavi muslimanskih hodočasnika u Meki u Saudijskoj Arabiji poginulo je 270 ljudi.

1995 - Umro je engleski državnik i publicista Džejms Harold Vilson , vođa Laburističke stranke, premijer VelikeBritanije (1964-1970, 1974-76).

2000 - Izrael je, posle 22 godine povukao svoje trupe iz okupacione zone od 15 kilometara u graničnom području sa Libanom. Mirovne trupe UN ušle su u to područje 28. jula.

2000 - Hrvatska je postala 26. članica programa NATO "Partnerstvo za mir".

2001 - Dvadeset troje ljudi je poginulo i više od 300 povređeno kada se urušila svadbena sala u Jerusalimu. To je najveća civilna tragedija u Izraelu u protekle 53 godine.

2002 - Predsednici Amerike i Rusije, Džordž Buš i Vladimir Putin, potpisali su ugovor o smanjenju svog nuklearnog oružja za dve trećine u narednih deset godina.

2004 - đaci iz Kragujevca, gimnazijalci, doputovali su u Sarajevo (BiH) u prvu ekskurziju posle 14 godina.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 25. maj


Izvor: Tanjug

1803 - Rođen američki pisac i filozof Ralf Valdo Emerson, osnivač "Kluba transcendentalista". Kao sin pastora prihvatio je sveštenički poziv, ali ga je docnije napustio. U knjigama i predavanjima izražavao je panteističku ljubav prema prirodi. Imao je romantičnu viziju socijalne pravde, etičke ispravnosti i odgovornosti. Dela: "Priroda", "Ogledi", "Uzorni ljudi", "Vođ života", "Društvo i usamljenost", "Poeme".

1804 - Postavljena je prva đumrukana (carinarnica) Karađorđeve Srbije, na Savi kod Ostružnice, o čemu svedoče zapisi Petra Jokića, Karađorđevog buljubaše. Datum postavljanja prve carinarnice novovekovne srpske države, prihvaćen je kao Dan carinske službe Srbije.

1810 - U Rio de la Plati (sadašnja Argentina) počela je pobuna protiv španskog kolonijalnog režima i vlast je preuzela privremena vlada. Taj dan je docnije prihvaćen kao Dan nezavisnosti Argentine, mada je suverenost formalno proglašena tek u julu 1816.

1856 - Rođen je francuski maršal Luj Feliks Fransoa Franše Depere, istaknuti vojskovođa u Prvom svetskom ratu i počasni vojvoda Srpske vojske. U junu 1918. preuzeo je vrhovnu komandu nad savezničkim snagama na Solunskom frontu. Njegova je bila odluka da srpska vojska, kao najzainteresovaniji i najborbeniji deo savezničkih snaga na tom ratištu, treba prva da krene u proboj fronta. Procena se pokazala tačnom, pošto je srpska vojska, posle zapovesti za proboj fronta, brzo porazila Bugare i prisilila ih na kapitulaciju, a zatim i austrijske i nemačke trupe na tom potezu, što je bilo odlučujuće za slom Centralnih sila i okončanje Prvog svetskog rata.

1873 - Umro je Konstantin Danil, jedan od najvećih srpskih slikara 19. veka, predstavnik srpskog bidermajera. Stilom i tehnikom blizak bečkim klasicistima, izradio je niz ikonostasa, među kojima su najznačajniji u Uspenskoj crkvi u Pančevu i u eparhijskoj crkvi u Temišvaru, kao i portrete, mrtvu prirodu, kompozicije. Dostizao je pravo majstorstvo kao portretista, ispoljavajući znatnu umetničku snagu i plemenitost kolorita. Dela: "Gospođa Vajgling", "Umetnikova žena", "Gospođa Teteši", "Prvendar". Za remek dela srpskog slikarstva smatraju se njegov "Pavle Kengelac" kao i "Sveti Arhangel Gavrilo".

1887 - Rođen je Dragiša Brašovan, srpski arhitekta. Po okončanju školovanja u rodnom Vršcu studirao je na Tehničkom fakultetu u Budimpešti gde, posle diplomiranja 1912. radi u arhitektonskom ateljeu "Teri i Poganj". U Beogradu je 1920. sa M. Sekulićem, osnovao projektantski atelje "Arhitekt" a potom projektantsko preduzeće "D. Brašovan" 1925. Autor je brojnih reprezantativnih zdanja širom Srbije, među kojima su najpoznatija: Sokolski dom u Zrenjaninu, 1924; crkva u Orlovatu, 1927; Vila Genčić (danas Muzej Nikole Tesle), Beograd, 1929; Komanda vazduhoplovstva, Zemun, 1935; Palata Dunavske banovine, Novi Sad, 1935 - 1940; Palata Državne štamparije Kraljevine Jugoslavije (danas BIGZ), Beograd, 1940. Bio je počasni član Kraljevskog instituta britanskih arhitekata od 1953. a za dopisnog člana SANU izabran je 1961.

1889 - Rođen je rusko američki konstruktor aviona i helikoptera Igor Ivanovič Sikorski, jedan od najznačajnijih pionira avijacije. Helikopter je konstruisao još 1908, a 1913. prvi je izgradio avion s više motora. Njegove velike letelice su ga proslavile u Prvom svetskom ratu, posebno avion "Ilja Muromec" s četiri motora po 55 konjskih snaga. Posle boljševiške revolucije emigrirao je u SAD, gde je nastavio da izrađuje višemotorne avione, a izradi helikoptera se vratio 1939, usavršavajući ih tokom Drugog svetskog rata i posle njega.

1892 - Rođen je Josip Broz Tito, dugogodišnji predsednik Jugoslavije, na čijem čelu se nalzio 35 godina. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, ali je rođendanom smatran 25. maj 1892, što je proslavljano u skladu s jakim kultom ličnosti koji je sistematski građen tokom njegove vladavine. Kao austrougarski vojni obveznik učestvovao je u Prvom svetskom ratu, između ostalog i na srpskom frontu. Ranjen je i zarobljen u Rusiji 1915. U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca došao je krajem 1920. Godine 1937. postao je generalni sekretar KPJ, posle smenjivanja i streljanja Milana Gorkića. Kao vođa KPJ predvodio je u Drugom svetskom ratu Partizanski pokret (Narodnooslobodilačka vojska). Iz rata je izašao kao legendarni vođa. Osim borbe protiv okupatora jedinice pod njegovom komandom sprovele su komunističku revoluciju, tokom i nakon rata. U zanosu revolucionarne "pravde" nestale su desetine hiljada nekomunista, pod maskom "borbe protiv saradnika okupatora". Odbio je Staljinov pritisak 1948, nakon čega je dugo dobijao značajnu finansijsku i vojnu pomoć od SAD. Bio je jedan je od osnivača Pokreta nesvrstavanja, što je u tadašnjim međunarodnim okolnostima imalo veliki značaj. U unutrašnjoj politici, ostavio je ustrojstvo koje je na kraju razorilo Jugoslaviju - ustav iz 1974. godine.

1911 - Predsednik Meksika Porfirio Dijaz dao je ostavku posle pobede revolucionarnih snaga nad trupama vlade u građanskom ratu.

1922 - Rođen je italijanski političar Enriko Berlinguer, generalni sekretar Komunističke partije Italije od 1972. do smrti 1984, jedan od najistaknutijih pobornika "evrokomunizma" (zvanično "spoj demokratije i socijalizma" u stvari odustajanje od ideje revolucionarnog dolaska na vlast i prihvatanje institucija parlamentarizma) i tvorac strategija "istorijskog kompromisa" s građanskim strankama, pre svega s demohrišćanima, i "demokratske alternative". U ranoj mladosti postao je komunista i 1944. uhapšen je kao sekretar komunističke omladine u rodnom Sasariju na Sardiniji. U Centralni komitet partije ušao je 1945, član Politbiroa postao je 1959, a zamenik generalnog sekretara 1969. Kao lider partije potpuno je suzbio sovjetski uticaj u najvećoj komunističkoj partiji na Zapadu.

1923 - Velika Britanija je priznala nezavisnost Transjordanije pod emirom Abdulahom. Istog dana 1946. novim sporazumom priznat je suverenitet te bliskoistočne države pod nazivom Jordan s Abdulahom kao kraljem.

1929 - U Narodnom pozorištu u Beogradu izvedena je premijera "Gospođe ministarke" Branislava Nušića u kojoj je naslovnu rolu tumačila Žanka Stokić, kojoj je Nušić unapred namenio ulogu.

1944 - Pod šifrom "Konjički skok" nemačke jedinice pod komandom Ota Skorcenija, koji nije učestvovao neposredno u napadu, izvršile su vazdušni desant na Drvar, u nameri da unište Vrhovni štab NOV i POJ. Varošica je žestoko bombardovana, potom su padobranske jedinice izvršile desant a ka Drvaru su nadirale jake nemačke snage od Knina, Bihaća, Banja Luke, Jajca i Livna. Jedinice oko Vrhovnog štaba, uključujući Šestu ličku brigadu, koja je u Drvar stigla ubrzanim maršem, pružile su snažan otpor, nanele padobrancima znatne gubitke i omogućile izvlačenje Vrhovnog štaba, a Prvi proleterski i Peti korpus poremetili su bočnim udarima nemačku operaciju.

1962 - Umrla je srpska slikarka Zora Petrović, profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Slikarstvo je učila kod Ljube Ivanovića, Mila Milunovića i vajara Đorđa Jovanovića, potom usavršavala u Pešti i Parizu. Njena dela odišu snažnim temperamentom i jakim koloritom. Pretežno je slikala aktove i žene iz naroda.

1963 - Samit afričkih država u Adis Abebi okončan je sporazumom o osnivanju Organizacije afričkog jedinstva.

1969 - U Sudanu je državnim udarom bez prolivanja krvi vlast preuzeo pukovnik Džafer Muhamed el Nimeiri, koji je oborio demokratski izabranu civilnu vladu i odmah se proglasio general-majorom.

1979 - Jednu od najtežih nesreća u istoriji civilnog vazduhoplovstva SAD, prilikom pada aviona tipa DC-10 na čikaški aerodrom "O'Hara" pošto mu je prethodno otpao jedan motor, nije preživeo niko od 273 osobe, koliko se nalazilo u letelici.

1983 - U požarima koji su zahvatili tri broda na reci Nil u južnom Egiptu poginulo je više od 300 ljudi.

1991 - Tokom dvodnevnog "vazdušnog mosta", Izraelci su prebacili 15.000 etiopskih Jevreja iz Adis Abebe u Izrael.

1993 - Rezolucijom 827 Saveta bezbednosti UN osnovan je Haški tribunal za bivšu Jugoslaviju.

1995 - Četiri časa pre isteka ultimatuma, kojim je zaprećeno bombardovanjem ukoliko ne prestanu borbe oko Sarajeva, NATO avioni su bombardovali širu okolinu Pala.

1997 - Vojska je vojnim udarom zbacila civilnu vladu Sijera Leonea i prinudila predsednika Ahmada Tedžana Kabaha da napusti tu zapadnoafričku zemlju.

2010 - Umro je srpski književnik Erih Koš, član SANU, prevodilac, diplomata. Rođen je u Sarajevu 1913. a diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu 1935. Bio je pripadnik NOP-a od 1941. Dela: "Dosije Hrabak", "U potrazi za Mesijom", "Pisac govora", "Taj prokleti zanat spisateljski", "Uzgredne zabeleške".

2014 - Umro je Vojćeh Jaruzelski, predsednik Poljske, i čelnik vojne uprave u toj zemlji 1981-1983. General Jaruzelski državnim udarom došao je na vlast decembra 1981. kako bi smirio prilike u zemlji suočenoj s haosom koji je proizveo opozicioni sindikat Solidarnost, čime je predupredio verovatnu sovjetsku vojnu intervenciju. Jaruzelski je 1989. inicirao razgovore koji su vodili legalizaciji Solidarnosti i prvim delimično slobodnim izborima u zemljama sovjetskog bloka.

2014 - Petro Porošenko izabran je za predsednika Ukrajine, osvojivši u prvom izbornom krugu više od polovine glasova. Porošenko, poznat kao "kralj čokolade", predstavio je svoju pobedu kao pokazatelj sigurnog puta te zemlje "ka Evropi", odnosno kao "ujedinjenje Ukrajine"

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 26. maj


Izvor: Tanjug

735 - Umro je Sveti Bid, monah, crkveni istoričar,literata, autor prve istorije Britanije (u srpskoj istoriografiji poznat kao Beda Venerabilis). Njegova "Crkvena istorija engleskog naroda" (Historia Ečlesiastica Gentis Anglorum), pisana na latinskom, najvažniji je izvor anglosaksonske istorije između prvog i šestog veka. Pisao je dosta i na engleskom, posebno pesme, ali je sačuvana jedino njegova "Posmrtna pesma".

1623 - Rođen je engleski ekonomista Vilijam Peti, tvorac teorije radne vrednosti, koji je, prema Karlu Marksu, postavio temelj političke ekonomije kao nauke. Smatrao je da vrednost robe - prema njegovoj terminologiji - prirodnu cenu, određuje količina rada utrošena za proizvodnju. Za razliku od merkantilista, video je osnovu privrednih pojava u proizvodnji. Dela: "Nešto o novcu", "Traktat o porezima i dažbinama", "Politička anatomija Irske", "Politička aritmetika".

1805 - Francuski car Napoleon I je u katedrali u Milanu krunisan za kralja Italije.

1822 - Rođen je francuski pisac Edmon Luj Antoan de Gonkur, tvorac naturalizma i impresionizma u francuskoj književnosti. Zajedno s bratom Žilom Alfredom Iom de Gonkurom, pisao je romane, drame i studije iz istorije i umetnosti 18. veka. Zaveštanjem posle njegove smrti 1896. osnovana je "Akademija Gonkur" od deset članova, koja od 1903. svake godine nagrađuje najbolji roman francuske literature. Dela: romani "Sestra Filomena", "Žermini Laserte", studije "Intimni portreti XVIII veka", "Umetnost XVIII veka", "Istorija francuskog društva za vreme revolucije", "Memoari o savremenicima" (dnevnik Gonkurovih).

1851 - U Londonu je počeo prvi moderni međunarodni šahovski turnir, koji je 15. jula 1851, u konkurenciji 16 igrača, okončan trijumfom nemačkog majstora Adolfa Andersena. Organizator takmičenja, nezvanični prvak sveta Englez Hauard Staunton je zauzeo četvrto mesto, posle čega se razočaran povukao iz šaha. Na turniru nije igrao verovatno najjači šahista tog vremena, nepobedivi ruski majstor Aleksandar Petrov, koji je odbijao da se takmiči izvan Rusije.

1854 - Francuska i Velika Britanija su okupirale grčku luku Pirej posle objave blokade Grčke zbog pokušaja napada na Tursku.

1865 - Predajom generala Kirbija Smita u Šrevenportu kod Nju Orleansa u Luizijani, prestao je i poslednji oružani otpor južnjačke vojske u četvorogodišnjem Američkom građanskom ratu, mesec i po dana pošto je Konfederacija južnih (robovlasničkih) država potpisala kapitulaciju.

1876 - Umro je češki istoričar i političar František Palacki, vođa češkog preporoda u 19. veku. Kao lider Federalističke stranke zalagao se za federalno preuređenje Austrije, i kasnije Austro-Ugarske (austroslavizam). Bio je organizator i predsednik Sveslovenskog kongresa 1848, jedan od osnivača "Matice češke", sekretar Učenog društva, pokretač i urednik "Časopisa Češkog muzeja". Dela: "Istorija češkog naroda", "Počeci češke poezije" (s Pavlom Šafarikom).

1896 - Krunisan je Nikolaj II Romanov, poslednji vladar carske Rusije, pošto njegov brat Mihailo nije preuzeo krunu nakon abdikacije Nikolaja II 1917. godine.

1905 - Osnovano je "Udruženje književnika Srbije". Prvobitni naziv bio je "Srpsko književničko društvo". U prostorijama "Srpske književne zadruge" u prisustvu dvadesetjednog pisca, pod predsedništvom Milana Milićevića donesena je odluka o osnivanju Društva. Prvu upravu Srpskog književničkog društva sačinjavali su: Simo Matavulj, Jovan Skerlić, Dobrosav Ružić, Živojin Dačić i Rista Odavić, a među osnivačima su bili i Aleksandar Belić, Jovan Skerlić, Lujo Vojnović, Milovan Glišić, Nikola Vulić, Pavle Popović, Radoje Domanović, Simo Matavulj, Stanoje Stanojević. Nakon Prvog svetskog rata i nastanka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Društvo je decembra 1920. preimenovano u "Udruženje srpskih književnika".

1907 - Rođen je američki filmski glumac Marion Majkl Morison, poznat kao Džon Vejn, koji je igrao uglavnom u vesternima, tumačeći likove pravdoljubivih i usamljenih junaka. Filmovi: "Veliko suđenje", "Poštanska kola", "Dugo putovanje kući", "Rio Grande", "Pesak Ivo Džime", "Miran čovek", "Crvena reka", "Tragači", "Čovek koji je ubio Liberti Valansa", "Rio Bravo", "Eldorado", "Alamo".

1912 - Rođen je mađarski državnik Janoš Kadar, komunistički lider Mađarske od 1956. do 1988. U Drugom svetskom ratu je kao sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Mađarske učestvovao u organizovanju slabašnog pokreta otpora snagama nacističke Nemačke. Tokom vladavine Maćaša Rakošija postavljen je za ministra unutrašnjih poslova, ali je uhapšen 1951, u vreme čistki u političkom vrhu posle rezolucije Informbiroa 1948. i optužbi protiv Jugoslavije, nakon čega je u logoru proveo nepune tri godine. Posle pobune protiv Rakošijevog režima 1956. i intervencije sovjetskih trupa, vratio se u politički vrh i zaslužan je za izvlačenje Mađarske iz velike društvene krize.

1923 - Održana je prva trka "24 časa Le Mana".

1942 - Armija nacističke Nemačke je počela napredovanje prema Staljingradu i Kavkazu, što je bio uvod u Staljingradsku bitku, ključnu vojnu operaciju Drugog svetskog rata. Bitka vođena od kraja juna 1942. do početka februara 1943. okončana je potpunim slomom Nemaca i njihovih saveznika Italijana, Mađara, Rumuna i Hrvata.

1942 - U Londonu je potpisan britansko-sovjetski ugovor o punoj saradnji dveju zemalja u Drugom svetskom ratu i posle okončanja rata.

1954 - U Egiptu je otkriven pogrebni brod faraona Keopsa.

1955 - U prvu službenu posetu Jugoslaviji predstavnika Sovjetskog Saveza posle 1948. i kampanje Informbiroa, u Beograd je doputovala državno-partijska delegacija s prvim sekretarom Centralnog komiteta sovjetske Komunističke partije Nikitom Hruščovom na čelu. Razgovori u Beogradu i na Brionima završeni su potpisivanjem "Beogradske deklaracije" u kojoj su sadržani principi odnosa dveju država.

1966 - Britanska Gvajana je postala nezavisna država u okviru Britanskog komonvelta pod nazivom Gvajana.

1972 - U Moskvi je potpisan ugovor između Sovjetskog Saveza i SAD o ograničenju strategijskog nuklearnog naoružanja.

1976 - Umro je nemački filozof Martin Hajdeger, jedan od najznačajnijih mislilaca 20. veka, profesor univerziteta u Frajburgu. Bio je zaokupljen smislom bivstvovanja i istraživanjima koja je imenovao izrazom "fundamentalna ontologija". Veoma plodan autor. Dela: "Bivstvovanje i vreme", "Kant i problem metafizike", "Šta je metafizika", "Uvod u metafiziku", "Šta znači mišljenje", "Šta je to filozofija", "Niče", "O suštini istine", "Šumske staze", "Kantova teza o bivstvovanju", "Oznake na putu".

1978 - Umrla je ruska balerina Tamara Platonovna Karsavina, jedna od najvećih umetnica klasičnog baleta u prvoj polovini 20. veka. S Anom Pavlovom i Vaclavom Nižinskim bila je među glavnim zvezdama Ruskog baleta Sergeja Đagiljeva, u Imperatorskom baletu u Petrogradu je nastupala kao primabalerina i gostovala je na scenama u Parizu u Londonu, gde je 1928. osnovala baletsku školu. Upamćena je kao nezamenjiva partnerka Nižinskog u baletu "San o ruži" i po sjajnim rolama u baletima "Šeherezada", "Žar ptica", "Petruška", "Fantastični dućan", "Trorogi šešir".

1979 - Izrael je vratio Egiptu sinajsko središte El Ariš, okupirano u ratu 1967.

1991 - Austrijski putnički avion "Boing 767", kompanije bivšeg automobilskog asa Nikija Laude, pao je oko 160 kilometara severno od Bangkoka, što nije preživeo niko od 223 osobe u avionu, uključujući troje Jugoslovena. Javnost je bila šokirana prizorima pljačke poginulih, u kojoj su učestvovale hiljade Tajlanđana, uključujući pojedine policajce i članove spasilačkih ekipa.

1991 - Zvijad Gamsahurdija je izabran za predsednika Gruzije.

1995 - Glavni štab Vojske Republike Srpske je saopštio da je zarobljeno više stotina pripadnika Unprofora zbog napada aviona NATO pakta. Intervencijom predsednika Srbije Miloševića, tokom juna 1995. oslobođena su svi zarobljeni pripadnici Unprofora, ukupno 372 osobe.

1998 - Skupština Srbije je usvojila Zakon o univerzitetu kojim je vlada Srbije ovlašćena da postavlja rektora, dekane, univerzitetske i fakultetske upravne i nadzorne odbore. Ovaj zakon izazvaće velike potrese na Univerzitetu - nemiri i protesti u različitim formama trajali su praktično sve do 5. oktobra 2000.

1999 - U napadu na Makiš, avijacija NATO pakta je prvi put od početka agresije na Srbiju (SRJ) koristila kasetne bombe na širem području Beograda, u selu Ralja raketa je pogodila jednu kuću, usmrtivši 29-godišnju ženu i njeno dvoje dece od četiri i osam godina, a dva deteta su ubijena i u bombardovanju sela Radoše na Kosovu i Metohiji.

2000 - Planinar Dragan Jaćimović postao je prvi Srbin koji se popeo na najviši svetski vrh Mont Everest.

2006 - Nemački kancelar Angela Merkel otvorila je u Berlinu, uz ogroman laserski spektakl, najmoderniju evropsku železniču stanicu, izgrađenu velikim delom od stakla. Gradnja ovog arhitektonskog čuda trajala je 11 godina, a troškovi su procenjeni na oko 700 miliona evra. Kolosek dug 450 metara, u pravcu istok-zapad, pokriven je staklenom halom dugom 321 metar, i u nju bi mogla da stanu čak tri "Er bas" aviona tipa A340. Stanica je projektovana za oko 300.000 putnika i 1.100 vozova dnevno.

2006 - Eduar Mišlen, direktor francuske kompanije Mišlen, poginuo je u nesreći na moru, u ribarskom čamcu "Sloboda" koji je potonuo pod nerazjašnjenim okolnostima. "Mišlen" zapošljava 130.000 ljudi širom sveta, od kojih 30.000 u Francuskoj.

2006 - Šesnaestogodišnjak iz Berlina ranio je nožem 28 osoba u centru Berlina neposredno posle proslave otvaranja nove železničke stanice Hauptbanhof. Napad se dogodio blizu zgrade Rajhstaga (Skupština) posle proslave kojoj je prisustvovalo oko 500.000 ljudi. Mladić je počeo nasumice da napada ljude nožem iza zgrade Rajhstaga da bi zatim istrčao na glavnu ulicu u centralnoj četvrti Mite i nastavio s napadima.

2008 - Umro je Sidni Polak, američki filmski režiser, glumac i producent. Autor je filmova "Prokleti posed", "Konje ubijaju, zar ne?", "Džeremaja Džonson", "Devojka koju sam voleo", "Tri Kondorova dana", "Tutsi", "Prevodilac", "Moja Afrika" - za koji je 1985. dobio Oskara.

2011 - Uhapšen je general Ratko Mladić, optužen za zločine tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini, od strane Tribunala za bivšu Jugoslaviju sa središtem u Hagu.

2013 - U kriptu crkve Svetog Đorđa na Oplencu položeni su posmrtni ostaci poslednjeg jugoslovenskog kralja Petra II Karađorđevića, kraljica Marije i Aleksandre i princa Andreja Karađorđevića. Kralj Petar II prethodno je bio sahranjen u manastirskoj crkvi Svetog Save u Libertvilu, Ilinois, SAD. Njegovoj sahrani novembra 1970. u Libertvilu, pored desetina hiljada tamošnjih Srba i službenih predstavnika SAD, prisustvovalo je i više od 400 američkih pilota spasenih od strane rojalista tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji. Kraljica Aleksandra prethodno je počivala na kraljevskom groblju Tatoi, Atina, kraljica Marija na kraljevskom groblju pored zamka Vindzor, Britanija, a kraljević Andrej na groblju manastira Nova Gračanica u Ilinoisu.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 27. maj


Izvor: Tanjug

1564 - Umro je švajcarski verski reformator francuskog porekla Žan Kalvin, osnivač kalvinističke protestanske hrišćanske crkve, jedne od najvažnijih u okviru antirimokatoličke reformacije. Od progona se sklonio u Ženevu i tu je osnovao prvu protestantsko-kalvinsku versku zajednicu, a najvažnije verske ideje izložio je 1536. u delu "Ustanove hrišćanske vere". Kalvinova reformacija brzo je stekla mnoštvo pristalica u Francuskoj (Hugenoti), Engleskoj (Puritanci), Škotskoj (Prezbiterijanci), zatim u Holandiji, Češkoj, Slovačkoj, Mađarskoj, u današnjoj srpskoj Vojvodini, potom i u Severnoj Americi. Kalvinisti su danas poznati kao Evangelisti helvetskog obreda, dok su Luterovi sledbenici danas znani kao Evangelisti augzburškog obreda.

1679 - Engleski parlament usvojio je "Habeas Corpus Act", zakon kojim je zaštitio građane od nezakonitog hapšenja i utamničenja. Osnovni principi tog zakona kasnije su ugrađeni u ustav SAD.

1703 - Ruski car Petar Veliki osnovao je novu prestonicu Rusije na ušću reke Neve u Baltičko more. Mada su mnogi proricali propast ovog poduhvata, Sankt Peterburg je postao veliki i moderan grad, i bio je prestonica Rusije do 1918. Posle izbijanja Prvog svetskog rata, grad je 1914. preimenovan u Petrograd. Boljševici su ga 1924. posle Oktobarske revolucije, koju su 1917. počeli u tom gradu i pobede u građanskom ratu, preimenovali u Lenjingrad, a 1991. vraćeno mu je, nakon referenduma na kom su ponuđene sve tri mogućnosti, ime Sankt Peterburg. U srpskoj literaturi taj grad je dosledno nazivan Petrograd.

1806 - U strahu od zaposedanja od strane Rusa Dubrovnik se bez otpora predao francuskim trupama. Francuski odred od oko 1200 vojnika pod zapovedništvom generala Luristona, tada je obmanuo zvaničnike Republike pošto je nakon dužeg perioda okupacije januara 1808. od strane maršala Marmona drevna Dubrovačka republika i formalno ukinuta. Posle sloma Napoleona i Bečkog kongresa 1815. grad je pripojen Austriji. Godine 1918. oslobodila ga je srpska vojska i pripojen je Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslaviji.

1840 - Umro je italijanski virtuoz na violini i kompozitor Nikolo Paganini, čijoj su veštini savremenici pridavali magične moći. Obeležio je violinsko majstorstvo i literaturu za taj instrument svih epoha. Dosta je komponovao, uključujući šest violinskih koncerata, čuvena 24 kapriča za solo violinu, kamernu muziku.

1860 - Jedinice italijanskog revolucionara Đuzepea Garibaldija, vođe nacionalnooslobodilačkog pokreta za ujedinjenje Italije, zauzele su grad Palermo, ubrzo i celo ostrvo Siciliju, posle čega su prešle na kopno i u septembru 1860. trijumfalno ušle u Napulj.

1868 - Rođen je srpski pisac Aleksa Šantić, autor antologijskih pesama "Ostajte ovđe", "Emina", "Veče na školju". Pripadao je mostarskom krugu oko književnog lista "Zora", koji je pokrenuo s Jovanom Dučićem i Svetozarom Chorovićem. U Mostaru je osnovao srpsko pevačko društvo "Gusle". U vreme "aneksione krize", izazvane 1908. austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine pobegao je u Italiju, a posle toga bio je poslanik u Bosanskom saboru. U Prvom svetskom ratu austrougarske vlasti su ga hapsile kao istaknutog srpskog nacionalistu. Bio je u početku pod uticajem srpskih pesnika Branka Radičevića, Jovana Jovanovića Zmaja i Vojislava Ilića, ali je potom izgradio vlastiti pesnički izraz karakterističan po elegičnim motivima i rodoljubivim temama. Pisao je i dramske tekstove i prevodio s nemačkog i češkog. Dela: drame "Hasanaginica", "U magli", "Anđelija", prevod "Lirskog intermeca" Hajnriha Hajnea.

1871 - Rođen je francuski slikar Žorž Anri Ruo, stvarao je u ekspresionističkom maniru, snažnim koloritom. Glavne teme njegovih slika su arlekini, ljudske maske i religiozni motivi. Rado je slikao na staklu, i ti njegovi radovi asociraju na srednjovekovne vitraže.

1878 - Rođena je američka igračica irskog porekla Isidora Dankan, jedna od najznačajnijih balerina 20. veka, začetnik modernog baletskog pravca. Koreografije je zasnivala na antičkoj grčkoj umetnosti i muzici Frederika Šopena, Riharda Vagnera i Franca Šuberta, koja nije komponovana za balet. Napisala je više članaka i rasprava o baletu i autobiografiju "Moj život".

1909 - Rođen je srpski istoričar umetnosti Svetozar Radojčić, profesor Filozofskog fakulteta u Skoplju do 1941. i Beogradu od 1945, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Autor je niza značajnih radova iz oblasti srpske srednjovekovne umetnosti. Dela: "Portreti srpskih vladara u srednjem veku", "Stare srpske minijature", "Umetnički spomenici manastira Hilandara", "Majstori starog srpskog slikarstva", "Studije o umetnosti XIII veka", "Ikone Srbije i Makedonije", "Mileševa", "Staro srpsko slikarstvo", "Tekstovi i freske", "Uzori i dela starih srpskih umetnika", "Srpski psaltir", "Gesćićte der serbisćen Kunst von den Anfangen bis zum Ende des Mittelalters".

1910 - Umro je nemački bakteriolog Robert Koh, jedan od osnivača bakteriologije, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1905. Otkrio je 1882. bacil tuberkuloze, skinuvši veo tajne sa opake bolesti koja je kosila u 19. veku. Izolovao je i bacil antraksa i pronašao izazivača kolere, epidemijske bolesti koja je u srednjem veku uništavala čitave gradove, ispitivao je afričku spavaću bolest, tifus, malariju i prvi primenio lečenje kininom.

1923 - Rođen je američki diplomata Henri Kisindžer, državni sekretar SAD za inostrane poslove od 1973. do 1977, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1973, jedan od najznačajnijih šefova američke diplomatije u 20. veku. Emigrirao je s roditeljima iz Nemačke 1938. Bio je profesor na Harvardskom univerzitetu, a od 1969. savetnik predsednika Ričarda Niksona za nacionalnu bezbednost. Pripremio je direktne pregovore Niksona i kineskih vođa u februaru 1972, kojima su normalizovani odnosi SAD i Kine, pregovore sa Sovjetskim Savezom, mirovne pregovore s Vijetnamom.

1937 - Posle više od četiri godine gradnje, u San Francisku je pušten u saobraćaj "Golden Gejt", jedan od najvećih mostova u svetu, koji je postao simbol tog američkog grada.

1941 - Nemačko vojno zapovedništvo Srbije objavilo je u naredbu kojom je, pod pretnjom smrću, zabranjeno slušanje stranih radio stanica, izuzev nemačkih.

1941 - Britanski brodovi "Dorsetšajr", "Kralj Džordž V" i "Rodni" i avioni s nosača aviona "Ark rojal", potopili su jedan od najvećih nemačkih ratnih brodova "Bizmark", koji je tri dana ranije poslao na morsko dno, s više od 1.400 ljudi, britansku krstaricu "Hud". S "Bizmarkom" je potonulo 2.300 članova posade na pučini Atlantika naspram francuske obale.

1942 - U okupiranoj Čehoslovačkoj u Drugom svetskom ratu smrtno je ranjen šef nemačke nacističke tajne policije Gestapo Rajnhard Hajdrih. Njegova smrt 4. juna 1942. izazvala je talas represalija protiv stanovništva u Češkoj i Moravskoj. Posebno je stradala pravoslavna crkva u Pragu, pošto je ustanovljeno da je skrivala atentatore.

1964 - Umro je indijski državnik Džavaharlal Nehru, jedan od osnivača pokreta nesvrstanih. Po povratku sa studija u Engleskoj postao je advokat, ali se ubrzo posvetio politici i borbi za nezavisnost Indije, postavši sledbenik arhitekte indijske nezavisnosti Mahatme Gandija. Po sticanju nezavisnosti Indije 1947. postao je prvi predsednik vlade i šef diplomatije. U spoljnoj politici nastojao je da očuva neutralnost Indije i zalagao se za nesvrstanost.

1988 - Sirijske trupe ušle su u južna predgrađa Bejruta i okončale ulične borbe vođene tri sedmice između rivalskih muslimanskih šiitskih milicija.

1991 - Posle Zalivskog rata, vođe opozicije Kuvajta sastale su se s emirom šeikom Džaberom el Ahmadom el Sabahom, zahtevajući demokratizaciju, vraćanje na snagu ustava i okončanje vanrednog stanja.

1992 - U ulici Vase Miskina u Sarajevu, dok su ljudi čekali u redu za hleb, eksplodirale su četiri granate od kojih je 16 ljudi poginulo, a više od stotinu ranjeno. Za masakr su odmah, bez istrage i dokaza, optuženi Srbi. Istog dana je, kako je navedeno, zbog masakra, delegacija muslimanske Stranke demokratske akcije napustila konferenciju u Lisabonu. Savet bezbednosti UN je 30. maja usvojio rezoluciju kojom su nametnute sankcije tadašnjoj SR Jugoslaviji, pod optužbom da je najodgovornija za građanski rat u BiH. Četiri meseca kasnije u Londonu se pojavio izveštaj UN koji je doveo u pitanje verziju prema kojoj su za tragediju odgovorne jedinice bosanskih Srba.

1993 - U eksploziji automobila - bombe, koju je ispred firentinske palate Ufici iz 16. veka podmetnula italijanska mafija, poginulo je pet ljudi i ozbiljno je oštećena jedna od najbogatijih zbirki italijanskog slikarstva, antičkih skulptura i tapiserija.

1994 - Ruski pisac Aleksandar Solženjicin vratio se u otadžbinu posle dve decenije u izbeglištvu.

1996 - Rusija je potpisala sporazum s vođstvom čečenskih separatista o okončanju borbi u Čečeniji od 1. juna 1996, što je ruski predsednik Boris Jeljcin nazvao istorijskim trenutkom, ali je taj sporazum čečenska strana ubrzo prekršila.

1997 - NATO i Rusija potpisali su "Osnivački akt o međusobnoj saradnji", kojim je stvoren zajednički Stalni savet NATO-Rusija za konsultacije o evropskoj bezbednosti, ali je NATO pogazio taj dokument prilikom agresije na SRJ u proleće 1999.

1999 - Haški tribunal potvrdio je tokom agresije NATO na Srbiju (SRJ) da je podigao optužnicu protiv Slobodana Miloševića, predsednika SRJ, kao i više njegovih saradnika.

2002 - Ustavnom reformom u Tunisu predsedniku Zin el Abidinu Ben Aliju omogućeno da je tom arapskom zemljom vlada praktično doživotno.

2004 - Direktor i glavni i odgovorni urednik opozicionog podgoričkog dnevnika "Dan" Duško Jovanović ubijen je na ulici u Podgorici. Detalji i pozadina ovog ubistva nisu nikada rasvetljeni.

2005 - Umro je Dragoslav Andrić, srpski književni prevodilac, pisac, leksikograf, dramaturg. Sa engleskog, francuskog, nemačkog i ruskog preveo oko 130 knjiga poezije, proze kao i dramskih dela. Posebno se ističu njegove antologije klasične kineske poezije, tradicionalne japanske poezije, kanadske poezije i američke humorističke poezije. Priređivač je i prevodilac "Antologije svetske poezije", "Leksikona viceva", "Rečnika žargona" i više šahovskih knjiga.

2006 - Dogodio se zemljotres u Indoneziji, u oblasti Bantul, oko 400 kilometara istočno od Džakarte, u centralnom delu ostrva Java. Poginulo je 4.611 ljudi, a oko 20.000 je povređeno. Između 100.000 i 200.000 ljudi ostalo je bez domova.

2011 - Posada američkog spejs šatla Endevor obavila je poslednju od četiri planirane šetnje, čime je probijena granica od 1.000 sati provedenih u radu izvan Međunarodne svemirske stanice. Ovu 159. po redu svemirsku šestnju od početka misije Međunarodne svemirske stanice obavili su američki astronauti Majk Finki i Greg Čamitof.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 28. maj


Izvor: Beta

1522 -Turci su zauzeli utvrđeni grad Knin i proglasili ga sedištem Ličkog sandžaka.

1660 - U Osnabriku je rođen Džordž I, prvi britanski kralj iz Hanoverske dinastije. Tokom njegove vladavine od 1714. do smrti 1727. položaj premijera dobio je ključnu ulogu u izvršnoj vlasti.

1738 - Rođen je francuski lekar Žozef Injas Gijotin, profesor anatomije. U vreme Francuske revolucije predložio je izvršenje smrtne kazne spravom za odsecanje glave, koja bi skratila muke osuđeniku. Od 1792. ta sprava nosi njegovo ime.

1759 - Rođen je engleski državnik Vilijam Pit Mlađi, koji je 1783. postao najmlađi premijer u istoriji Velike Britanije. Godine 1805. bio je glavni organizator Treće evropske koalicije protiv Napoleona.

1812 - Rusija i Turska potpisale su mirovni ugovor u Bukureštu kojim je Rusija dobila Besarabiju, a Turskoj prepustila Vlašku i Moldaviju. Mir je omogućio ruskom caru da vojne snage usmeri na Napoleona Bonapartu.

1834 - U Kneževini Srbiji uveden je srpski jezik kao službeni u prepisci s turskim vlastima, koja je dotad vođena isključivo na turskom jeziku.

1843 - Umro je američki filolog i leksikograf Noa Vebster. Objavio je 1806. svoj prvi rečnik engleskog jezika "Compendious Dictionary of the English Language", a 1828. rečnik kojii sada nosi njegovo ime.

1879 - Rođen je srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković, osnivač katedre nebeske mehanike na Beogradskom univerzitetu.

1884 - Rođen je češki državnik Eduard Beneš, osnivač moderne čehoslovačke države (1918), predsednik od 1936. do 1938, kada je pred nemačkom okupacijom izbegao u London. Posle Drugog svetskog rata ponovo je bio šef države do olaska komunista na vlast 1948.

1934 - Kanađanka Oliva Dion je u Kalenderu u kanadskoj državi Ontario rodila pet devojčica, nazvanih "Dionove petorke", prve petorke u svetu za koje se zna da su preživele.

1937 - Nevil Čemberlen je posle povlačenja Stenlija Boldvina postao premijer Velike Britanije. Potpisnik je Minhenskog sporazuma 1939. koji je omogućio Nemcima da okupiraju Čehoslovačku.

1937 - Umro je austrijski psiholog Alfred Adler, jedan od Frojdovih sledbenika. Od Frojda se odvojio 1912. osnivanjem pravca individualne psihologije ("Praksa i teorija individualne psihologije", "Poznavanje čoveka", "O nervoznom karakteru").

1940 - Belgijski kralj Leopold III je u Drugom svetskom ratu potpisao kapitulaciju; istog dana počela je evakuacija poraženih savezničih snaga iz francuske luke Denkerk u Drugom svetskom ratu kojom je do 2. juna spašeno 224.585 britanskih i 112.546 francuskih i belgijskih vojnika.

1944 - Umro je srpski etnolog i folklorista Tihomir Đorđević, profesor beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Objavio je oko 700 studija, putopisa, beležaka i komentara o srpskim narodnim običajima.

1961 - Ukinut je "Orijent-ekspres", voz koji je 78 godina saobraćao na liniji Pariz-Istanbul.

1971 - SSSR je lansirao kosmički brod u pravcu Marsa.

1972 - U Parizu je umro vojvoda od Vindzora koji je kao engleski kralj Edvard VIII stupio na presto 1936. i iste godine abdicirao zbog ženidbe sa Amerikankom Volis Simpson.

1976 - SSSR i SAD potpisali su ugovor o ograničenju podzemnih nuklearnih proba.

1976 - Puštena je u redovan saobraćaj železnička pruga Beograd-Bar, koja je, s prekidima, građena 24 godine.

1982 - Papa Jovan Pavle II stigao je u Veliku Britaniju, u prvu posetu rimokatoličkog pape toj zemlji od 1531. godine.

1986 - Dvojica sovjetskih kosmonauta izašli su iz orbitalne stanice "Saljut 7" i provela oko četiri časa u "kosmičkoj šetnji".

1987 - Devetnaestogodišnji Zapadni Nemac Matijas Rust preleteo je sportskim avionom "Cesna" od Helsinkija do Moskve i spustio se na centralni Crveni trg u glavnom gradu SSSR, prošavši neprimećeno kroz sovjetski vazdušni prostor.

1995 - U zemljotresu koji je pogodio ruski grad Neftegorsk na poluostrvu Sahalin poginulo je najmanje 2.000 ljudi.

1995 - Poginuo je bosanski ministar inostranih poslova Irfan Ljubijankić kada je helikopter u kojem se nalazio oboren raketom u blizini Bihaća.

1995 - Na filmskom festivalu u Kanu jugoslovenski reditelj Emir Kusturica dobio je "Zlatnu palmu" za film "Podzemlje - bila jednom jedna zemlja". Deset godina ranije Kusturica je dobio ovu nagradu za film "Otac na službenom putu".

1997 - Rusija i Ukrajina su potpisale ugovor kojim je ruskoj Crnomorskoj floti omogućeno da 20 godina koristi pomorsku bazu u luci Sevastopolj na poluostrvu Krim.

1998 - Izvršivši petu nuklearnu probu Pakistan je zvanično postao nuklearna sila.

1999 - Nakon što je avijacija NATO pojačala napade na SR Jugoslaviju (740 poletanja aviona u 24 sata), jugoslovenski predsednik Slobodan Milošević je, posle razgovora sa specijalnim predstavnikom ruskog predsednika Viktorom Černomirdinom, prihvatio uslove zapadnih zemalja za prekid bombardovanja.

2001 - U Kairu je održana prva Dečja konferencija afričkih nacija.

2002 - Britanski operater mobilne telefonije Vodafon prijavio je gubitak od 13,5 milijardi funti (19,6 milijardi dolara), što je najveći zabeleženi gubitak neke velike britanske korporacije.

2004 - Direktor i glavni urednik podgoričkog lista "Dan" Duško Jovanović preminuo je u Kliničkom centru Crne Gore u Podgorici, od posledica teškog ranjavanja u atentatu prethodne noći ispred redakcije lista. Za saučesništvo u ubistvu Jovanovića na 30 godina zatvora osuđen je 27. aprila 2009. Damir Mandić.

2008 - Nepalski parlament ukinuo je monarhiju i proglasio republiku, čime je okončana 239-godišnja vladavina najstarije Hindu monarhije na svetu.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 29. maj


Izvor: Beta

1198. Vizantijski car Aleksije III Anđeo odobrio je srpskom velikom županu Stefanu Nemanji i njegovom sinu monahu Savi da na ruševinama Hilandariona podignu novi manastir na Svetoj Gori srpski manastir Hilandar.

1479. Osnovan je univerzitet u Kopenhagenu.

1562. Rimski car Ferdinand I i turski sultan Sulejman II Veličanstveni potpisali su mirovni sporazum kojim se Ferdinand odrekao Erdelja (današnji Banat) u korist turskog vazala Jovana Zapolje.

1780. Rođen je pruski general Karl Marija fon Klauzevic, jedan od najpoznatijih vojnih teoretičara ("O ratu"). U Napoleonovim ratovima (1812-14.) bio je u službi ruske vojske.

1803. Rođen je ruski kompozitor Mihail Ivanovič Glinka. Njegova dva glavna dela, opere "Život za cara" i "Ruslan i Ljudmila", odredile su razvoj opere u Rusiji.

1839. Srpski knez Miloš Obrenović abdicirao je u korist sina Milana i napustio Srbiju. Posle smrti Milana, nekoliko nedelja od preuzimanja vlasti, knez je postao mlađi sin Mihailo (do 1842). Miloš se vratio u Srbiju 1859. da preuzme vlast posle zbacivanja kneza Aleksandra Karađorđevića i vladao je do smrti 1860.

1869. Španija je donela novi ustav kojim je proglašena sloboda veroispovesti i štampe, uveden je sud sa porotom i građanski brak.

1880. U SAD je instalirana prva javna telefonska kabina u svetu, u zgradi "Jejl banke" u Nju Hejvnu.

1907. Rođen je engleski pronalažač Frenk Vitl, koji je 1930. patentirao turbo mlazni motor.

1926. Rođena je američka filmska glumica Norma Džin Mortenson, poznata kao Merilin Monro, jedna od najvećih zvezda i seks simbola američkog filma 1950-ih godina ("Džungla na asfaltu", "Reka bez povratka", "Sedam godina vernosti", "Neki to vole vruće"). Nađena je mrtva 1962. godine.

1941. Nemci su u Drugom svetskom ratu potukli britanske trupe i osvojili Krit, čime su obezbedili važnu bazu za operacije na Bliskom Istoku i u Severnoj Africi. Britanci su se povukli s velikim gubicima, a prilikom evakuacije poginulo je i oko 3.000 Australijanaca.

1944. Jugoslovenski kralj Petar II Karađorđević potpisao je ukaz o imenovanju bivšeg hrvatskog bana Ivana Šubašića za predsednika jugoslovenske vlade u izbeglištvu.

1946. Pogubljen je rumunski general Jon Antonesku. Godine 1940. prisilio je na abdikaciju kralja Karola II, proglasio se vođom i zaveo diktaturu podredivši Rumuniju u Drugom svetskom ratu nacističkoj Nemačkoj. Posle rata osuđen je na smrt i streljan.

1948. Umro je srpski političar i pisac Jaša Prodanović, jedan od osnivača i lider Republikanske stranke, član Srpske akademije nauka i umetnosti. U kraljevini Srbiji bio je ministar prosvete i ministar privrede, a posle Drugog svetskog rata potpredsednik Skupštine FNRJ.

1958. General Šarl de Gol postao je francuski premijer u jeku krize oko budućnosti francuskih kolonija u severnoj Africi. U decembru te godine De Gol je prvi put izabran za predsednika države. Drugi predsednički mandat dobio je na izborima 1965.

1969. Kandidat degolista Žorž Pompidu izabran je za predsednika Francuske pošto je Šarl de Gol podneo ostavku.

1973. Britanski Honduras je promenio naziv u Belize.

1973. Predsednik diktatorske vojne vlade Grčke Georgios Papadopulos ukinuo je monarhiju i proglasio republiku.

1980. Američka kablovska TV mreža CNN počela sa radom.

1987. U eksploziji bombe podmetnute u helikopter kojim se prevozio iz Bejruta u Tripoli ubijen je libanski premijer Rašid Karami.

1990. Predsednici SSSR-a i SAD Mihail Gorbačov i Džordž Buš potpisali su sporazum o prestanku proizvodnje hemijskog oružja i o uništavanju tog oružja do kraja 1992. godine

1993. Smenjen je predsednik SR Jugoslavije Dobrica Ćosić, prvi predsednik SRJ izabran u junu 1992. Njegovo smenjivanje izazvalo je revolt nekoliko hiljada Beograđana okupljenih ispred zgrade Skupštine. Pod optužbom da su izazvali nerede, u kojima je poginuo jedan policajac, a više ljudi ranjeno, uhapšeni su lider Srpskog pokreta obnove Vuk Drašković i njegova supruga Danica. Pušteni su 9. jula abolicijom predsednika Srbije Slobodana Miloševića. Novi predsednik SRJ postao je 25. juna visoki funkcioner Socijalističke partije Srbije Zoran Lilić.

1994. Južna Afrika se nakon 33 godine ponovo vratila u Komonvelt.

1994. Armando Kalderon Sol postao je prvi predsednik Salvadora posle decenije građanskog rata.

1997. Na parlamentarnim izborima u Francuskoj pobedila je udružena levica, a premijer je postao lider Socijalističke partije Lionel Žospen.

2000. Haški tribunal za zločine počinjene u Ruandi 1994. godine, osudio je belgijskog novinara na 12 godina zatvora jer je podsticao zločine u svojim radio emisijama.

2001. Nepalski prestolonaslednik princ Dipendra ubio je u palati u Katmanduu svoje roditelje, kralja Birendru i kraljicu Ajsvaraju i još šest članova porodice, a potom izvršio samoubistvo. Državna komisija saopštila da je princ bio pod uticajem alkohola i droge.

2003. Predsednik Rusije Vladimir Putin doputovao je u posetu Velikoj Britaniji na poziv britanske kraljice Elizabete Druge. On je prvi šef ruske države koji je kao zvanični gost ušao u kraljevsku palatu u Londonu, posle cara Aleksandra Drugog 1874.

2006. Umrla je španska pevačica i glumica Rosio Hurado poznata kao "Velika mama" ili "Najveća".

2008. Umro je Iv Sen Loran jedan od najvećih modnih kreatora 20. veka.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 30. maj


Izvor: Beta,

1431 - U Ruanu je spaljena na lomači francuska nacionalna heroina Jovanka Orleanka, nakon što je po nalogu Engleza pred crkvenim sudom optužena da je jeretik i veštica. Rehabilitovana je na reviziji procesa 1456, a odlukom pape Benedikta XV 1920. proglašena je za sveticu.

1498 - Kristofer Kolumbo je isplovio sa šest brodova iz španske luke Sanlukar na treće putovanje u Novi svet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike (ušće reke Orinoko u Atlantski okean).

1536 - Engleski kralj Henri VIII venčao se sa trećom ženom, Džejn Sejmor, 11 dana nakon što je pogubljena njegova druga žena Ana Bolen, majka potonje kraljice Elizabete I.

1593 - U tučnjavi u jednoj londonskoj taverni ubijen je Kristofer Marlo, najznačajniji dramski pisac engleske renesanse pre Šekspira, autor drama "Tamerlan Veliki", "Dr Faustus" i "Jevrejin sa Malte".

1640 - U Antverpenu je umro flamanski barokni slikar Peter Paul Rubens. Njegovo delo imalo je ogroman uticaj na evropsko slikarstvo ("Skidanje sa krsta", "Poslednji sud", "Parisov sud"). Kao uglednom građaninu poveravane su mu i diplomatske misije u Parizu, Londonu i Madridu.

1744 - Umro je engleski pesnik i satiričar Aleksander Poup. Komični ep "Krađa uvojka" i satirična poema "Duncijada" (O gluposti) smatraju se njegovim najznačajnijim delima.

1778 - Umro je francuski filozof, pisac i istoričar Fransoa Volter, jedan od najznačajnijih mislilaca evropskog prosvetiteljstva u 18. veku ("Kandid", "Esej o običajima i duhu nacije", "Filozofska pisma", "Traktat o metafizici").

1814 - Rođen je ruski revolucionar anarhist Mihail Aleksandrovič Bakunjin. Zbog širenja liberalnih ideja ruski Senat ga je 1844. lišio plemićke titule i osudio na robiju u Sibiru, odakle je uspeo da pobegne u zapadnu Evropu, gde je nastavio revolucionarne aktivnosti.

1848 - SAD i Meksiko su ratifikovali sporazum potpisan u februaru 1848. nakon poraza Meksikanaca u američko-meksičkom ratu. Za naknadu od 15 miliona dolara, u sastav SAD ušle su meksičke teritorije Novi Meksiko, Kalifornija, delovi Nevade, Jute, Arizone i Kolorada.

1876 - Zbačen je turski sultan Abdul Azis, a na presto je stupio njegov nećak sultan Murat V, koji je svrgnut nekoliko meseci kasnije i stavljen u doživotni pritvor u jednu carigradsku palatu.

1909 - Rođen je američki klarinetista i kompozitor Beni Gudmen, najpopularniji džez muzičar tridesetih godina, nazvan "kralj svinga". Svirao je i sa simfonijskim orkestrima, najčešće dela Bele Bartoka i Arona Koplenda.

1912 - Umro je američki pilot i konstruktor aviona Vilbur Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilom, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva.

1913 - Zaključen je mirovni ugovor u Londonu između članica Balkanskog saveza (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Turske, kojim je okončan Prvi balkanski rat. Turska je ovim ugovorom izgubila sve balkanske posede, na evropskom tlu ostao joj je samo Carigrad saokolinom.

1918 - Umro je ruski filozof Georgij Valentinovič Plehanov. Godine 1883. osnovao je u Ženevi prvu rusku marksističku grupu "Oslobođenje rada" koja je početkom devedesetih usko sarađivala sa Lenjinom. Plehanov se kasnije kritički odnosio prema taktici boljševika i, smatrajući da Rusija nije dovoljno sazrela zasocijalizam, Oktobarsku revoluciju ocenio je kao kobnu grešku ("Osnovna pitanja marksizma", "Pisma bez adrese", "Umetnost i društveni život", "Književni pogledi V. G. Belinskog").

1942 - Britansko ratno vazduhoplovstvo je sa 1.047 aviona bombardovalo nemački grad Keln u Drugom svetskom ratu.

1956 - Jugoslovenska državno-partijska delegacija s Josipom Brozom Titom na čelu doputovala je u ŠSR, u prvu posetu nakon smrti Staljina i raskida sa Moskvom 1948.

1960 - Umro je ruski pisac Boris Leonidovič Pasternak, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1958. Najveći uspeh kod publike i književne kritike doneo mu je roman "Doktor Živago", objavljen u inostranstvu, nakon čega je izbačen iz ruskog Saveza pisaca. U SSSR-u je "Doktor Živago" štampan tek 1988.

1961 - Iz zasede je ubijen dominikanski diktator Rafael Truhiljo.

1973 - Zapadna Nemačka i Čehoslovačka postigle su dogovor o normalizaciji odnosa, nakon 32-godišnjeg prekida.

1980 - Papa Jovan Pavle II stigao je u Pariz, u prvu posetu jednog pape Francuskoj od 1814.

1992 - Savet bezbednosti UN usvojio je rezoluciju 757 kojom su SR Jugoslaviji, zbog umešanosti u rat u Bosni, uvedene sankcije koje podrazumevaju potpunu ekonomsku blokadu i prekid svih naučnih, kulturnih i sportskih veza sa svetom.

1992 - U Beogradu ispred Jugoslovenskog dramskog pozorišta nekoliko stotina dramskih umetnika jednosatnim ćutanjem izrazilo je protest protiv rata na tlu bivše Jugoslavije i saosećanje sa svim žrtvama.

1994 - Umro je srpski nuklearni fizičar i hemičar Pavle Savić, profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Doprineo je razvijanju procesa nuklearne fisije.

1995 - Rusija je formalizovala odnose s NATO-om, ali je ponovila upozorenje da bi širenje zapadnog vojnog saveza na istok Evrope moglo da podeli kontinent.

1998 - U severnoj avganistanskoj provinciji Tahar u zemljotresu je poginulo najmanje 3.000 ljudi.

1999 - U vazdušnim udarima NATO-a na SR Jugoslaviju pogođen je sanatorijum u Surdulici. Poginulo je 20 ljudi.

1999 - Najmanje 54 osobe poginule su u Minsku, u jurnjavi nekoliko hiljada mladih, koji su nakon završetka koncerta rok muzike jurnuli u ulaz stanice podzemne železnice da se sklone od iznenadne provale oblaka.

2000 - Vojna komanda na Fidžiju proglasila je vanredno stanje da bi okončala krizu koju su izazvali pobunjenici držeći premijera i grupu vladinih službenika kao taoce.

2001 - Na poslednjem suđenju u Nemačkoj za zločine počinjene u Drugom svetskom ratu, bivši oficir Š-a i nadzornik u koncentracionom logou Terezijenštat, 89-godišnji Anton Malot osuđen je na doživotni zatvor, zbog ubistva trojice i pokušaja ubistva četvrtog zatvorenika jevrejske nacionalnosti na svirep način.

2004 - Izraelski nuklearni naučnik Mordekaj Vanunu izjavio je da je izraelska invazija na Liban 1982. godine uticala na njegovu odluku da 1986. progovori o tajnom nuklearnom vojnom programu njegove zemlje. On je tada britanskom novinaru Piteru Hounamu dao fotografije izraelskog nuklearnog reaktora koje je objavio "Sandej tajms" iz Londona. Agenti Mosada uhapsili su Vanunua u Rimu i prebacili u Izrael gde je osuđen na 18 godina zatvora zbog izdaje.

2008 - Županijski sud u Zagrebu oslobodio je Rahima Ademija optužbi za ratne zločine protiv civila u vojnoj akciji Medački džep, dok je drugooptuženi Mirko Norac osuđen na sedam godina zatvora. Postupak protiv njih hrvatsko pravosuđe preuzelo je od Haškog suda.