Evo nesto opsirnije:
Apostolsko Prejemstvo
Na samom početku, potrebno je razjasniti sam pojam Crkve, njena svojstva i istorijski kontekst. Moramo da shvatimo na koji način su Hrišćani prvih vekova shvatali ulogu crkve i kakav su odnos gajili prema njoj.
Pojam crkva u svom bukvalnom značenju, znači
“sabranje” ali naravno, njen smisao je umnogome širi i tajanstveniji, tako da crkvu nije moguće obuhvatiti u jednoj ovako uskoj formulaciji, što ćemo kasnije i objasniti.
Svi hrišćani bez obzira na to koliko su danas podeljeni i koliko im se učenja razlikuju, slažu se da je prva
hrišćanska crkva nastala na dan Pedesetice nakon Hristovog vaznesenja i silaska Svetog Duha na apostole, kada se krstilo oko tri hiljade ljudi. Počevši od teritorija Jerusalima, Antiohije, Aleksandrije kao temelja (centara), Hrišćanstvo se odatle dalje širilo po celom Rimskom carstvu pa i izvan granica istog. Već u samom Novom zavetu, Delima apostolskim i poslanicama mi zapažamo početak života i delovanja te rane crkve.
Problemi nastaju kada završimo čitanje ovih izveštaja, završno sa 28. poglavljem Dela apostolskih, tada stvari u glavama prosečnih vernika postaju veoma mutne.
Zbog toga apsolutna većina vernika (članova) raznih denominacija smatra da je crkva nakon smrti apostola počela ubrzano da propada da bi konačni krah doživela u vreme cara Konstantina. Naravno, u glavama takvih ljudi, crkva sa svim njenim biblijskim učenjima je ponovo obnovljena u jednoj tački u vremenu, i to baš onda kada je njihova denominacija osnovana. Tako svaki nepravoslavni vernik veruje da je baš njegova denominacija ona prava izvorna apostolska crkva koja se posle skoro dva milenijuma spavanja ponovo probudila u ova poslednja vremena ne bi li “spašavala” narod i širila davno zaboravljene “biblijske istine”.Međutim, da li je priča zaista baš ovako jednostavna?
Da li je moguće da i pored Hristovog obećanja, da njegovu crkvu ni vrata pakla neće nadvladati, da je ona ipak nadvaladana u jednoj tački u vremenu? Da li je moguće da je Gospod ostavio milijarde ljudi u mraku kroz sve te vekove? Naravno, odgovor prosečnog vernika bi bio da je oduvek postojala jedna grupica ljudi u svakoj epohi koja je bila u istini, međutim ubrzo ostajemo bez odgovora na pitanje:
a ko su bili ti ljudi?
Šta je potrebno znati ne bi li odgovorili na ovo i slična pitanja?
Prvo, šta je crkva i koja su njena svojstva?
Drugo, ko se može smatrati crkvom?
Treće, dogma i organizacija crkve?
Na sva ova pitanja i mnoga druga nije moguće odgovoriti ako svesno zatvorimo oči i prespavamo skoro dva milenijuma sve do pojave protestantizma. Moramo shvatiti da rana crkva nije bila samo jedna obična divlja skupina verujućih ljudi koja se okupljala u određeno vreme na određenom mestu ne bi li slavila Boga, već da je Crkva posedovala veoma dobru organizaciju, poredak, jerarhiju, pravila i bogosluženja.
Hristos je glava Crkve i njen osnivač.Ne može biti drugog temelja (osnivača) niti ga iko drugi može postaviti, osim postojećeg koji je Isus Hristos (1. Kor. 3,11).
Crkva koja je stvorena rečju, delom i krvlju Isusa Hrista, a rukovođena i nadahnuta Duhom Svetim, nasađena na temelju apostola i proroka koja je dalje uzrastala kroz vekove u hram sveti u Gospodu (Ef. 2.20-21).
Sabornost je jedna od odlika crkve i ogleda u tome što ona nije ograničena prostorom ni vremenom, rasom ili jezikom, već
obuhvata sva mesta i sva vremena, sve kulture i hrišćanske narode na zemlji, koji ispovedaju Pravoslavnu veru. Pored toga, Crkva je saborna po svom učenju ο svemu neophodnom za osvećenje i spasenje svih ljudi.: "Idite i naučite sve narode..." (Mt. 28.19 ; Jev. 12.22-24).
Druga odlika crkve je njena svetost, počevši od glave crkve koja je Gospod Isus Hristos, preko prisustva Svetoga Duha u njoj i njegovim blagodatnim darovima koji se predaju kroz Svete Tajne i druge sveštene radnje. Sveta je svojom vezom sa Nebeskom Crkvom.
Sveto je i samo Telo Crkve (vernici). Ako je kvasac svet, to je i testo; i ako je koren svet, to su i grane (Rim. 11,16). Oni koji veruju u Hrista su hramovi Božiji, hramovi Duha Svetoga (1.Kor. 3,16; 9,19).
Treća odlika crkve jeste Apostolstvo (zato se naziva „apostolska“), jer
duh, učenje i rad Hristovih apostola je potpuno očuvan u Crkvi do današnjih dana. Sa istorijskog aspekta Apostoli su, po zapovesti Gospodnjoj, ustanovili crkvene sveštene radnje (počeli su da savršavaju Svetu Tajnu Tela i Krvi Hristove (Euharistiju), kao i Krštenja i Rukopoloženja). Apostoli su u Crkvi ustanovili blagodatno prejemstvo episkopstva, a preko njega i prejemstvo celokupnog služenja crkvene jerarhije, prizvane na upravljanje tajnama Božijim (1.Kor. 4,1).
Apostoli su ustanovili načela kanonske strukture Crkvenog života, trudeći se da sve bude blagoobrazno i uredno, za šta primer pruža četrnaesta glava Prve poslanice Korinćanima koja sadrži uputstva za crkveno bogoslužbena sabranja.
I konačno kao zadnje svojstvo crkve imamo „jedinstvo“ tj. Crkva je jedna. Crkva je jedna i to: 1) jedna u sebi, nepodeljena; 2) jedna kada se posmatra spolja, to jest da nema pored sebe nikakvu drugu. Njeno jedinstvo ne sastoji se u objedinjavanju raznorodnog, nego u unutrašnjoj saglasnosti i jednodušnosti. Jedno telo, jedan Duh, kao što ste pozvani u jednu nadu zvanja svojega; jedan Gospod, jedna vera, jedno krštenje, jedan Bog i Otac sviju, Koji je nad svima, kroza sve, i u svima nama (Ef. 4,4-6).
Mnogi hrišćani, iako danas znatno podeljeni, u glas zajedno viču: „mi smo Hristova crkva“ pozivajući se na Sveto pismo (Mt. 18.20) koje kaže: „gde su dva ili tri sabrana u Ime Moje, onde sam i Ja među njima” dakle, ima ih više od troje, znači oni su crkva Hristova i Gospod je s njima.
Ali ove reči u Svetom pismu se ne odnose na crkve već na molitvu jer ako pročitamo sve počevši od 19-og stiha: "Zaista vam kažem: Ako se dva od vas slože na Zemlji
u bilo kojoj stvari za koju se uzmole, daće im Otac Moj koji je na nebesima. Jer gde su dva ili tri sabrana u Ime moje, onde sam i Ja među njima" (Mt. 18.19-20).
Govori se o molitvi onih koji se već nalaze u Crkvi.Zapazite da je Gospod ove reči uputio direktno svojim apostolima "
od vas", što se i vidi iz konteksta 18-te glave.Apostoli predstavljaju 12 temelja crkve (Otk. 21.14), takođe i prve utemeljivače Crkvene organizacije i njenog života. Značenje je jasno, ako se od vas, tj. od onih koji se već nalaze u Crkvi, dvoje ili troje mole za istu stvar, Gospod će ih uslišiti. Jer inače,
ako svuda gde se dvoje ili troje saberu u ime Hristovo bude Crkva, koliko će onda biti Crkvi Hristovih? A kao što smo već videli, Hristos je osnovao samo jednu Crkvu i toj jednoj treba i pripadati.
Ko se može smatrati crkvom?
Crkvom se može smatrati samo ona koj poseduja sva ova svojstva, koja se sa pravom mogu nazvati JEDNA, SVETA, SABORNA I APOSTOLSKA CRKVA.
Ali postoji još uslova za prepoznavanje one prave Apostolske crkve, jedan od ključnih uslova je i Apostolsko prejemstvo.
APOSTOLSKO PREJEMSTVO je drugi naziv za „nasledstvo, sleđenje, praćenje“. Tokom podizanja prvih hrišćanskih opština
svaka od njih je morala da se poziva na Apostole (to je bilo obavezno) tj. morali su da dokažu poreklo svoga apostolstva, kroz neprekinuto prejemstvo Episkopa od jednog od Apostola ili apostolskih učenika (objasnićemo kasnije i na konkretnom primeru). Dakle, apostolsko prejemstvo je zakonita jerarhija,
jedan neprekidni lanac prenošenja blagodati i vlasti unutar Crkve, prvo počevši od Apostola na Episkope, a potom i od Episkopa na sveštenike i đakone, putem rukopolaganja.
Rukopoloženjem Episkopi, prezviteri i đakoni primaju dar Svetoga Duha. Episkope rukopolažu dva ili tri Episkopa (1. kanon Sv. Apostola) a prezvitera i đakona jedan Episkop (2. kanon Sv. apostola). Rukopoloženje pojedinih jerarhijskih stepena biva u određenim vremenskim razmacima, a u smislu 10.kanona Sardičkog sabora i saveta Sv. Pavla svom učeniku Timoteju, da ne polaže "ruke ni na koga brzo" (1 Tim 5,22). Sva tri rukopoloženja: Arhijereja, prezvitera i đakona vrše se u oltaru, na Liturgiji i to: po jedan arhijerej, jedan prezviter i jedan đakon, ovaj kontinuitet sadržan je u rečima: "Ja vam predadoh ono što primih." (1 Kor 15,3).
Crkva je verno sačuvala apostolsko prejemstvo do današnjih dana,
Apostoli su ustanovili Episkope za zajednice koje su osnivali. Apostolsko prejemstvo je uvek bila garancija kanoničnosti u jednoj crkvenoj jedinici, i kao takvo, podloga je kanonskog prava i poretka Crkve. Znamo da pored dvanaestorice Hristovih učenika je bilo još 70 drugih koje je Isus Hristos lično izabrao i poslao: "A potom (posle odaslanja na propoved Dvanaestorice, Lk 9,1-6) izabra Gospod i druge, Sedamdesetoricu, i posla ih dva po dva pred licem svojim u svaki grad i mesto kuda nameravaše sam ići..." (Lk 10,1-12). Mnogi od njih su postali Episkopi u raznim delovima sveta.
Kao jedan konkretan primer navešćemo Antiohisku Patrijaršiju iz grada Antiohije, ovde su se prvi put oni koji su poverovali u Gospoda Isusa Hrista nazivali HRIŠĆANIMA (Dela ap. 11,26). Grad se nalazi na reci Oronto u Turskoj, posle Jerusalimske Patrijaršije definitivno najstariji i najveći Hrišćanski centar prvih vekova Hrišćanstva. Posle Apostola Petra prvi Episkop Antiohijski je bio Sveti EVOD, kog Sv. Ignjatije (Učenik Apostola Jovana) spominje u Poslanici Antiohljanima i izriče mu veliku pohvalu. Bio je učenik Sv. Petra i time i naslednik episkopskog prestola Antiohije (57–68), postradao je u Antiohiji 7. septembra 68. godine, u vreme boravka cara Vespazijana u tom gradu. Svetog Evoda je nasledio niko drugi do IGNjATIJE zvani BOGONOSAC kao što već rekosmo, učenik Apostola Jovana, drugi Episkop antiohijski i mučenik; stradao je u vreme imperatora Trajana u rimskom Koloseumu - rastrgli su ga lavovi 106. godine. Od njega su nam ostale poslanice (Filadelfijcima, Smirnjanima, Rimljanima, Efescima, Magnežanima i Tralijanima). Posle Ignjatija imamo Herona (107–127), Kornelija (127–154), Erosa (154–169) i tako sve do današnjih dana jedan neprekidni lanac predaje vlasti u crkvi Hristovoj. Čak imamo i jednu Antiohijsku teološku školu u tom ranom periodu Hrišćanstva na tim prostorima, osnovanu oko 280. godine od strane prezvitera Doroteja i Lukijana Mučenika.
Ne bismo bili u mogućnosti u ovom kratkom izlaganju da navedemo sve Episkope u prvim vekovima Hrišćanstva i kažemo još po koju reč o njihovim delima, životima i u većini sličajeva stradanjima, ali radi još boljeg razumevanja navešćemo i neke druge, poput jednog Polikarpa učenika Apostola Jovana koji je bio Episkop u Smirni (grad u pokrajini Joniji, na zapadu Male Azije, u zalivu Egejskog mora), Napisao je više poslanica ali imamo jedino sačuvanu poslanicu Filipljanima.
Dalje, imamo Svetog Jermu episkopa u Filipolju od kojega je sačuvano delo “Pastir” nastalo između 140. i 155. godine, koje je bio toliko cenjeno u tadašnjem Hrišćanskom svetu da ga je Sveti Atanasije Veliki u svom Pashalnom pismu (373), u kome govori o novozavetnom kanonu (posle koga je ubrzo i formiran kanon Novog Zaveta), ubrajao među knjige koje je prihvatila Crkva, a ranije u drugom veku ga citira Sveti Irinej Lionski u spisu Protiv Jeresi i navodi da Jermino delo Pastir ima autoritet biblijskih knjiga.
PAPIJE JERAPOLjSKI je bio apostolski učenik i Episkop u frigijskom gradu Jerapolju (Mala Azija).Sačuvano je malo podataka ο njemu i njegovom književnom delu. Prvo i najautoritativnije svedočanstvo ο Papiju potiče od Sv. Irineja Lionskog, koji za njega kaže da je bio učenik Sv. Jovana Bogoslova i drug Polikarpov.
Irinej Lionski koga smo već citirali u par navrata je bio učenik Polikarpa Smirnskog, dakle druga generacija od Apostola. Jedan od najvećih bogoslova tadašnjeg hrišćanskog sveta, napisao je mnoga dela ali jedino imamo sačuvano u celosti delo “Protiv jeresi”, gde pobija jeretička učenja, i delo zvano “Izlaganje Apostolskog učenja”. Postradao je 202 godine u vreme cara Severa zajedno sa još 19000 hrišćana.
Šta bi mogli da kažemo i o jednom Klimentu Rimskom? Takođe je bio Episkop u Rimu, naslednik Apostola Petra, postradao je mučeničkom smrću od strane cara Trajana i tako dalje, niz Episkopa, mučenika i svetaca kroz vekove, sačuvani su razni spisi i dela pomoću kojih se čak danas dokazuje i autoritet Biblije i nekih spornih delova (stihova) Pisma, takođe kroz te mnogobrojne spise ranih Hrišćana možemo da razumemo i mnoga nejasna mesta u našoj dragoj Bibliji.
Da zaključimo,
Apostolsko prejemstvo od apostola i neprekidnost episkopstva jedno su od suštinskih obeležja Crkve. I obratno, odsustvo prejemstvenosti episkopa u ovoj ili onoj hrišćanskoj denominaciji lišava je svojstva istinske Crkve, čak i uz prisustvo ispravnog dogmatskog učenja. Takvo shvatanje Crkve je bilo svojstveno od početka. Iz Crkvene istorije Jevsevija Kesarijskog znamo da su
sve drevnohrišćanske pomesne Crkve sačuvale spiskove svojih episkopa u njihovoj neprekinutoj prejemstvenosti.
Piše sveti
Irinej Lionski„Mi možemo da nabrojimo one koji su od apostola postavljeni za episkope u crkvama, i njihove prejemnike sve do nas“, i zaista, kasnije redosledom prejemstva nabraja episkope Rimske Crkve gotovo do kraja drugog veka („Protiv jeresi“). Iste poglede na važnost prejemstva izražavao je i
Tertulijan. O jereticima svoga vremena pisao je:
“Neka pokažu početke svojih crkava i objave spisak svojih episkopa, koji bi se produžavao sa takvim prejemstvom, da bi njihov prvi episkop za svog uzročnika ili prethodnika imao bilo koga od apostola, ili apostolskih muževa koji su dugo bili uz apostole. Jer apostolske Crkve vode svoje spiskove (episkopa) upravo ovako: Smirnska, na primer, predstavlja Polikarpa, koga je postavio Jovan, Rimska – Klimenta, koga je rukopoložio Petar; isto tako i druge Crkve ukazuju na one muževe koje su ... imale kod sebe kao izdanke apostolskog semena“(Tertulijan).
Crkvena Jerarhija
Crkvena jerarhija se sastoji iz tri stepena. Svaki stepen dodeljuje crkva sa blagoslovom Božijim putem Episkopskog rukopolaganja.
Crkvi su potrebna i neophodna sva tri stepena sveštenstva. Apostolski učenik sveti Ignjatije u svojim poslanicama svedoči stav drevne Crkve o tome:
„Potrebno je da ništa bez episkopa ne radite, kao što i činite. Povinujete se i sveštenstvu, kao apostolima Isusa Hrista – Nade naše, u Kome daj Bože da živimo. A treba i đakonima, koji su služitelji (Svetih) Tajni Isusa Hrista, na svaki način svi da pomažu, jer oni nisu služitelji jelima i pićima, nego su sluge Crkvi Božijoj... Svi poštujte đakone, kao zapovest Isusa Hrista, a episkopa kao Isusa Hrista, Sina Boga Oca, a prezvitere kao sabranje Božije i kao zbor apostola. Bez njih nema Crkve” (sveti Ignjatije Bogonosac).
Episkopi predstavljaju najviši jerarhijski čin, nadređen prezviterima i đakonima. Sveti Ignjatije piše:
“Gde je episkop, tamo treba da bude i narod; isto tako, gde je Isus Hristos, tamo je i katoličanska (SABORNA) Crkva”. Kako kaže Tertulijan:
“Bez episkopa nema Crkve”.
Među episkopima postoje istaknutiji prema položaju, ali ne i po jerarhijskom, blagodatnom dostojanstvu. Tako je bilo i među samim apostolima. Mada je bilo posebno uglednih i znamenitih apostola, koji su smatrani za stubove Crkve (Gal. 2,2-9), ipak su prema apostolskom činu u suštini svi bili ravnopravni. A ja mislim da ni u čemu nisam manji od prevelikih apostola (2. Kor. 11,5; 12,11) – dva puta izjavljuje apostol Pavle, dodajući: iako sam ništa. Međusobni odnosi apostola bili su zasnovani na jerarhijskoj jednakosti. Govoreći o svom putu u Jerusalim radi sastanka sa najuglednijim apostolima Jakovom, Petrom i Jovanom, apostol Pavle objašnjava da je išao po otkrivenju, i da je sebe proveravao Sabornom svešću apostola, a ne ličnim pogledima bilo koga od najznamenitijih. A za one koje su smatrali da su nešto, ma ko oni negda bili, ne marim ništa, jer Bog ne gleda ko je ko (Gal. 2,1-6). Što se pak tiče pojedinih lica, Pavle piše: A kada dođe Petar u Antiohiju, suprotstavih mu se u lice, jer beše za osudu zbog odnosa prema neobrezanim hrišćanima (Gal. 2,11). Isti takvi međusobni odnosi na principu jerarhijske blagodatne jednakosti zauvek su ostali u Crkvi kod apostolskih naslednika – episkopa.
Prezviteri
Prezviteri-starešine predstavljaju drugi stepen crkvene jerarhije. Apostoli Pavle i Varnava u Delima apostolskim, prolazeći kroz Listru, Antiohiju i Ikoniju, su za svaku Crkvu rukopolagali prezvitere (Dela ap. 14,23). Zbog rešavanja pitanja obrezanja, u Jerusalim je upućeno izaslanstvo apostolima i jerusalimskim prezviterima (Dela ap. 15,2); na apostolskom Saboru prezviteri zauzimaju mesto sa apostolima (Dela ap. 15,6). Apostol Jakov poučava: Boluje li ko među vama? Neka dozove prezvitere crkvene, i neka se mole nad njim, pomazavši ga uljem u ime Gospodnje (Jak. 5,14). Iz pouke apostola Jakova vidimo:
a) da prezviteri obavljaju sveštene radnje Crkve
b) da je prezvitera u ranoj Crkvi u određenoj opštini moglo biti više, dok je episkop postavljan jedan za grad i okolnu oblast.
U dvadest prvoj glavi Dela apostolskih priča se o tome kako je apostol Pavle, po povratku sa svog trećeg misionarskog putovanja, u Jerusalimu posetio Jakova, i kako tom prilikom su došli svi prezviteri (znači, predstavljali su poseban crkveni čin); oni su pred Pavlom naglas ponovili odluku apostolskog Sabora o neobrezivanju neznabožaca, ali su njega zamolili da izvrši obred svog očišćenja, kako bi izbegao optužbu da se odrekao judejskog imena.
Đakoni
Treći jerarhijski stepen u Crkvi predstavljaju đakoni. Jerusalimska opština je izabrala, a apostoli su rukopoložili, sedmoricu đakona (Dap. gl. 6). U početku njihova dužnost je bila pomaganje apostolima u praktičnom delovanju: povereno im je da služe oko trpeza – da dele hranu i staraju se o udovicama. Za ovu sedmoricu utvrdio se naziv đakoni (u pomenutoj šestoj glavi još taj se naziv još ne pominje).Iz pastirskih poslanica se vidi da su đakone postavljali episkopi (1. Tim. 3,8-13).
Prema knjizi Dela apostolskih za đakonsko služenje izabrani su ljudi puni Duha Svetoga i mudrost. Oni su uzimali učešće i u propovedi, kao sveti Stefan, koji je svoju propoved o Hristu zapečatio mučeničkom smrću, ili sveti Filip, koji je krstio evnuha (Dap. 8,5; 8,38). U Poslanici Filpljanima apostol Pavle šalje pozdrav episkopima i đakonima (Fil. 1,1), kao nosiocima blagodatnog jerarhijskog služenja i pomoćnicima episkopa. Sveti Justin Mučenik (2. vek) piše: “kod nas takozvani đakoni daju svakom prisutnom da se pričesti hlebom nad kojim je savršeno blagodarenje, i vinom i vodom, i nose ih onima koji su odsutni.”To znači da su oni delili i raznosili verujućima ne samo hranu uopšte, nego i Evharistijske Darove. Stoga je i samo njihovo služenje u drevnoj Crkvi, kao i danas, nosilo bogoslužbeno-blagodatni karakter. Na Neokesarijskom saboru 314.godine ustanovljeno je da broj đakona u hrišćanskoj opštini, čak i u velikom gradu, ne treba da prelazi sedam, pri čemu se Sabor pozvao na knjigu Dela apostolskih. U Drevnim crkvenim spomenicima ponekad se pominju samo episkopi i đakoni, bez prezvitera – očigledno zato što su episkopi sami predstavljali hrišćanske zajednice u gradovima, dok je prezviterima poveravano služenje izvan gradskih zajednica.
Dakle od teze skoro svih denominacijskih Hrišćana o takozvanom “sveopštem sveštenstvu” nema ništa.
Da zaključimo…
Hristova Apostolska crkva je jedan veliki duhovni organizam koji apostol Pavle upoređuje sa ljudskim telom i njegovim organima. Glava tog duhovnog organizma ili tela (Crkve) jeste Gospod Isus Hristos, organi su prvo i pre svih bili Apostoli pa potom njihovi naslednici Episkopi sa prezviterima, đakonima i vernim narodom. U tom duhovnom telu (crkvi) svako je znao šta je njegov posao, jer jesu li svi proroci?učitelji ili čudotvorci?..." (1Kor. 12.28-30, Ef. 4.11 ; Tit. 1.5-9 ; Rim. 12.4-8 ; D. ap. 20.28-30 ; Flplj. 1.1 ; 1Tim. gl.3).
Članovi Crkve su svi ljudi svih vremena, koji stoje ujedinjeni istom verom, nadom, u uzajamnoj ljubavi, koji su osvećeni istim svetim tajnama i kojima rukovode zakoniti episkopi i sveštenici (apostolsko prejemstvo).
Dakle
svaka denominacija koja nema svojstva rane Apostolske crkve Hristove, koja ne poseduje apostolsko prejemstvo, nema jerarhijsko svešteničko, već tzv. "sveopšte sveštenstvo“, koja Liturgiju smatra „simbolom“, a ne istinskom žrtvom Gospodnjom, koja nema Svete tajne koje je ustanovio sam Gospod i njegovi apostoli, koja je nastala u kasnijem dobu hrišćanske civilizacije i koju je osnovao bilo koji drugi čovek, a ne lično Gospod Isus Hristos, može se nazivati kako god poželi ali u suštini radi se samo o još jednoj od mnoštva jeresi čijim sledbenicima je uzalud sve pa čak i vera u Gospoda jer upamtite da i đavoli veruju, ali i drhte (Jak. 2.19); pa čak i ispovedaju Hrista kao Sina Božijeg (Mt. 8.29 ; Lk. 4.41), a znamo da neće biti spašeni.
