- Učlanjen(a)
- 08.02.2009
- Poruka
- 3.957
Aristotel (384—322. pr. n.e) spada meñu najblistavije umove kojima se ponosi antička Grčka.
Proveo je dvadeset godina u Platonovoj Akademiji u Atini. Posle Platonove smrti dobio je poziv od Filipa
Makedonskog da odgaja njegovog sina Aleksandra. Kad je Aleksandar krenuo na osvajački pohod u
Aziju, Aristotel se vratio u Atinu i osnovao svoju filozofsku školu.
Svoja glavna dela napisao je u poslednjem periodu svoga života od osnivanja svoje Peripatetske
škole 335. godine do svoje smrti 322. godine.
Aristotel, najveći Platonov učenik, napustio je Platonov postulat o besmrtnosti duše.
On je osnivač mnogih naučnih disciplina: logike, fizike, prirodnih nauka, psihologije, poetike,
retorike, i dr.
U početku svoga rada Aristotel je Platonov prijatelj i sledbenik. Kasnije postaje njegov kritičar,
jer se držao načela da iznad svega treba stajati uz istinu. Čuvena je njegova izreka: »Amicus Plato, sed
magis arnica veritas« (Platon mi je prijatelj, ali veći prijatelj mi je istina).
Aristotel je odbacio Platonovu nauku o Idejama, tvrdeći da Ideje nisu realnosti već mentalne
apstrakcije. Ideja postoji u stvari, a ne odvojeno od nje.
»Svoj filozofski sistem izgrañuje Aristotel na osnovu problema odnosa materija i forme. Nasuprot
Platonovoj ontologiji objektivnog idealizma, on zastupa jedinstvo forme i materije. Dakle, suština stvari -
ne može biti izvan pojedinačnog predmeta, nego je ona uvijek data u vezi s njim. Pojedinačni predmet kao
supstancija uvijek je jedinstvo materije i forme, jer materija bez ikakve forme uopće ne postoji.«1
Ovo učenje moramo imati u vidu kada govorimo o Aristotelovom sjedinjenju duše i tela.
»Aristotelova psihologija je u vezi s njegovim sistemom materije i forme, te je duša forma tijela, a tijelo
materija koju duša kreće i oblikuje. Kao što forma ne egzistira bez materije, tako ni duša bez tijela, iako
duša nije tijelo, nego samo odreñenje tijela.«2
»Aristotel definira dušu kao prvu entelehiju (životnu snagu) života tijela, tj. duša je aktivni princip
tijela, koje je kao materija samo pasivnost.«3
64
Ovo shvatanje o duši kao oživljavajućoj energiji tela, kao o principu koji daje oblik, pokret i
razvitak telu prožimajući ga kao princip života - u suprotnosti jb s Plltonovom teorijom o besmrtnosti
duše, o njenoj preegsistenciji i o seljenju duše.
Telo nije ništa samo po sebi ako nije posrednik preko koga se duša realizira.4
Duša se ne može zamisliti bez tela, a ni telo bez duše. Ali treba istaći da Aristotel deli dušu na tri
dela: deo koji se hrani, deo koji oseća i deo koji misli (nous). Što je Bog u svemiru, to je »nous« u duši.
»U prvoj knjizi 'O duši' (De anima) Aristotel izlaže učenje svojih prethodnika o duši, njenom sastavu i
delovanju, ali nijedno rješenje ga potpuno ne zadovoljava. Budući da je duša djelatna sila, ona mora imati
i svoje stupnjeve razvoja, prema tome u kojem živom biću se nalazi da li npr. u životinji ili pak u čovjeku.
Taj proces prelaženja lakše je pratiti od nižeg stupnja prema višem, zbog čega redosljed ispitivanja ide od
biljaka prema životinji do čovjeka, a sposobnosti nižeg stupnja uvijek su sadržane u višem.
Aristotel kaže da se život manifestira hranjenjem, rastom (kretanjem), percipiranjem i mišljenjem.
Dosljedno tome i biljke žive, i moć njihove duše je samo u hranjenju; one provode samo vegetativni život.
Duša životinja ima pored sposobnosti hranjenja i osjetilni život, a čovječja duša pored vegetativnog i
osjetilnog života ima i razumnu moć, i razum je ono čime duša razmišlja i shvaća (de An. III, 7).
»Prema Aristotelu postoje dva uma: pasivni i aktivni um. Pasivni um uvijek je u vezi s
materijalnim. On je prazna ploča (tabula rasa) na koju osjetila upisuju ono što primaju i duša bez njega
uopće ne može misliti. On je prolazan kao i individuum, a u sebi sadrži sve samo kao potencijalno. Za
razliku od njega aktivni um je božanskog porijekla. On ulazi u čovjeka izvana, odvojen je od svega
materijalnog, nepromjenjiv je i po svojoj suštini je čista aktualnost (de An, III, 5).«5
Taj aktivni um sreñuje i misaono oblikuje ono što se na pasivnom umu ispisuje, a kad telo umre,
on izlazi iz njega jer je besmrtan. On je zajednički svim ljudima, i kao što je ruka oruñe svih oruña, tj.
ruka može napraviti razna oruña, tako je i taj aktivni um forma svih formi, jer je nepostao i večan. Ovde
Aristotel napušta tlo empiričara i vraća se ponovo Platonu.
»Aristotel mnogo ne govori o odnosu ta dva uma, pa je teže odrediti što je on mogao o tome
misliti.
Ipak Aristotel ističe da pasivni um nastaje i propada zajedno s tijelom, te se uopće ne može
govoriti o individualnoj besmrtnosti kod Aristotela, jer je aktivni um opći i svima ljudima zajednički, a
nije pojedinačna, individualna oznaka duše. Duša je pak samo forma tijela, i prestaje postojati kad tijelo
nestane.«6
Prema Aristotelu, posle smrti ne postoji nikakva individualna besmrtnost. Evo kako J. Delinger
objašnjava Aristotelov stav: »Samo božanski um je besmrtan, ali kako pamćenje pripada senzitivnoj duši,
i individualno mišljenje zavisi samo od pasivnog uma, sva lična svest mora prestati sa smrću.«7
Ervin Rohde takoñe ističe da je Aristotelov stav da posle smrti ne postoji nikakva individualna
duša. »Kad živo biće umre, materija od koje je ono sastavljeno gubi adaptacije svojstvene živom
organizmu, i te adaptacije su bile život tela. Bez toga ne može biti nezavisne supstancije. Njegov oblik,
funkcionalna energija ranije živog organizma, njegova duša, nema više nikakvog nezavisnog postojanja.«8
Duša se ne može posmatrati odvojeno od tela, niti može postojati odvojeno od tela, kao što vid ili
gledanje ne postoji odvojeno od oka.
Eduard Zeler daje sličnu analizu Aristotelovog stava:
»U svojim ranijim spisima Aristotel podržava Platonove teorije o preegzistenciji duše, o telu kao
zatvoru duše i o njenom vraćanju posle smrti u neko više postojanje. Smatrao je da posle smrti postoji
svest o daljem individualnom postojanju. Ali pošto je razvio svoj vlastiti sistem, Aristotel je počeo da
sumnja u spomenute teorije. Smatrao je ljudsku dušu kao 'entelehiju' tela, u čijoj službi je celo telo.
Aristotel izričito odbacuje besmrtnost duše. On je jedino učio da je aktivni um besmrtan, ali mu je
poricao atribut ličnosti.«9
Po učenju da je aktivni um božanskog porekla, da ima svoju preegzistenciju, da rañanjem ulazi u
čoveka, a smrću da izlazi iz njega kao neka božanska sila. Aristotel je u izvesnoj meri ostao pristalica
Platonove nauke.
Aristotelova nauka o aktivnom umu, koji je Dematerijalan i božanski, koji se pridružuje ljudskoj
duši »spolja«, a da se s njome ne stapa nije rezultat Aristotelove logike. To je verovatno mitološki ostatak ili adaptivna verzija Platonove dogmatike.10
Uslovna vera naših otaca (The Conditionalist Faith of Our Fathers)
Proveo je dvadeset godina u Platonovoj Akademiji u Atini. Posle Platonove smrti dobio je poziv od Filipa
Makedonskog da odgaja njegovog sina Aleksandra. Kad je Aleksandar krenuo na osvajački pohod u
Aziju, Aristotel se vratio u Atinu i osnovao svoju filozofsku školu.
Svoja glavna dela napisao je u poslednjem periodu svoga života od osnivanja svoje Peripatetske
škole 335. godine do svoje smrti 322. godine.
Aristotel, najveći Platonov učenik, napustio je Platonov postulat o besmrtnosti duše.
On je osnivač mnogih naučnih disciplina: logike, fizike, prirodnih nauka, psihologije, poetike,
retorike, i dr.
U početku svoga rada Aristotel je Platonov prijatelj i sledbenik. Kasnije postaje njegov kritičar,
jer se držao načela da iznad svega treba stajati uz istinu. Čuvena je njegova izreka: »Amicus Plato, sed
magis arnica veritas« (Platon mi je prijatelj, ali veći prijatelj mi je istina).
Aristotel je odbacio Platonovu nauku o Idejama, tvrdeći da Ideje nisu realnosti već mentalne
apstrakcije. Ideja postoji u stvari, a ne odvojeno od nje.
»Svoj filozofski sistem izgrañuje Aristotel na osnovu problema odnosa materija i forme. Nasuprot
Platonovoj ontologiji objektivnog idealizma, on zastupa jedinstvo forme i materije. Dakle, suština stvari -
ne može biti izvan pojedinačnog predmeta, nego je ona uvijek data u vezi s njim. Pojedinačni predmet kao
supstancija uvijek je jedinstvo materije i forme, jer materija bez ikakve forme uopće ne postoji.«1
Ovo učenje moramo imati u vidu kada govorimo o Aristotelovom sjedinjenju duše i tela.
»Aristotelova psihologija je u vezi s njegovim sistemom materije i forme, te je duša forma tijela, a tijelo
materija koju duša kreće i oblikuje. Kao što forma ne egzistira bez materije, tako ni duša bez tijela, iako
duša nije tijelo, nego samo odreñenje tijela.«2
»Aristotel definira dušu kao prvu entelehiju (životnu snagu) života tijela, tj. duša je aktivni princip
tijela, koje je kao materija samo pasivnost.«3
64
Ovo shvatanje o duši kao oživljavajućoj energiji tela, kao o principu koji daje oblik, pokret i
razvitak telu prožimajući ga kao princip života - u suprotnosti jb s Plltonovom teorijom o besmrtnosti
duše, o njenoj preegsistenciji i o seljenju duše.
Telo nije ništa samo po sebi ako nije posrednik preko koga se duša realizira.4
Duša se ne može zamisliti bez tela, a ni telo bez duše. Ali treba istaći da Aristotel deli dušu na tri
dela: deo koji se hrani, deo koji oseća i deo koji misli (nous). Što je Bog u svemiru, to je »nous« u duši.
»U prvoj knjizi 'O duši' (De anima) Aristotel izlaže učenje svojih prethodnika o duši, njenom sastavu i
delovanju, ali nijedno rješenje ga potpuno ne zadovoljava. Budući da je duša djelatna sila, ona mora imati
i svoje stupnjeve razvoja, prema tome u kojem živom biću se nalazi da li npr. u životinji ili pak u čovjeku.
Taj proces prelaženja lakše je pratiti od nižeg stupnja prema višem, zbog čega redosljed ispitivanja ide od
biljaka prema životinji do čovjeka, a sposobnosti nižeg stupnja uvijek su sadržane u višem.
Aristotel kaže da se život manifestira hranjenjem, rastom (kretanjem), percipiranjem i mišljenjem.
Dosljedno tome i biljke žive, i moć njihove duše je samo u hranjenju; one provode samo vegetativni život.
Duša životinja ima pored sposobnosti hranjenja i osjetilni život, a čovječja duša pored vegetativnog i
osjetilnog života ima i razumnu moć, i razum je ono čime duša razmišlja i shvaća (de An. III, 7).
»Prema Aristotelu postoje dva uma: pasivni i aktivni um. Pasivni um uvijek je u vezi s
materijalnim. On je prazna ploča (tabula rasa) na koju osjetila upisuju ono što primaju i duša bez njega
uopće ne može misliti. On je prolazan kao i individuum, a u sebi sadrži sve samo kao potencijalno. Za
razliku od njega aktivni um je božanskog porijekla. On ulazi u čovjeka izvana, odvojen je od svega
materijalnog, nepromjenjiv je i po svojoj suštini je čista aktualnost (de An, III, 5).«5
Taj aktivni um sreñuje i misaono oblikuje ono što se na pasivnom umu ispisuje, a kad telo umre,
on izlazi iz njega jer je besmrtan. On je zajednički svim ljudima, i kao što je ruka oruñe svih oruña, tj.
ruka može napraviti razna oruña, tako je i taj aktivni um forma svih formi, jer je nepostao i večan. Ovde
Aristotel napušta tlo empiričara i vraća se ponovo Platonu.
»Aristotel mnogo ne govori o odnosu ta dva uma, pa je teže odrediti što je on mogao o tome
misliti.
Ipak Aristotel ističe da pasivni um nastaje i propada zajedno s tijelom, te se uopće ne može
govoriti o individualnoj besmrtnosti kod Aristotela, jer je aktivni um opći i svima ljudima zajednički, a
nije pojedinačna, individualna oznaka duše. Duša je pak samo forma tijela, i prestaje postojati kad tijelo
nestane.«6
Prema Aristotelu, posle smrti ne postoji nikakva individualna besmrtnost. Evo kako J. Delinger
objašnjava Aristotelov stav: »Samo božanski um je besmrtan, ali kako pamćenje pripada senzitivnoj duši,
i individualno mišljenje zavisi samo od pasivnog uma, sva lična svest mora prestati sa smrću.«7
Ervin Rohde takoñe ističe da je Aristotelov stav da posle smrti ne postoji nikakva individualna
duša. »Kad živo biće umre, materija od koje je ono sastavljeno gubi adaptacije svojstvene živom
organizmu, i te adaptacije su bile život tela. Bez toga ne može biti nezavisne supstancije. Njegov oblik,
funkcionalna energija ranije živog organizma, njegova duša, nema više nikakvog nezavisnog postojanja.«8
Duša se ne može posmatrati odvojeno od tela, niti može postojati odvojeno od tela, kao što vid ili
gledanje ne postoji odvojeno od oka.
Eduard Zeler daje sličnu analizu Aristotelovog stava:
»U svojim ranijim spisima Aristotel podržava Platonove teorije o preegzistenciji duše, o telu kao
zatvoru duše i o njenom vraćanju posle smrti u neko više postojanje. Smatrao je da posle smrti postoji
svest o daljem individualnom postojanju. Ali pošto je razvio svoj vlastiti sistem, Aristotel je počeo da
sumnja u spomenute teorije. Smatrao je ljudsku dušu kao 'entelehiju' tela, u čijoj službi je celo telo.
Aristotel izričito odbacuje besmrtnost duše. On je jedino učio da je aktivni um besmrtan, ali mu je
poricao atribut ličnosti.«9
Po učenju da je aktivni um božanskog porekla, da ima svoju preegzistenciju, da rañanjem ulazi u
čoveka, a smrću da izlazi iz njega kao neka božanska sila. Aristotel je u izvesnoj meri ostao pristalica
Platonove nauke.
Aristotelova nauka o aktivnom umu, koji je Dematerijalan i božanski, koji se pridružuje ljudskoj
duši »spolja«, a da se s njome ne stapa nije rezultat Aristotelove logike. To je verovatno mitološki ostatak ili adaptivna verzija Platonove dogmatike.10
Uslovna vera naših otaca (The Conditionalist Faith of Our Fathers)
A upucena je, kao sto naslov kaze dusi mojoj, odnosno nasim dusama. Znas, moje verovanje je da posle smrti nije kraj, dusa ide kroz mitarstva, pa kako je zasluzila.
