Nadežda Petrović

[crvendac_011]

06. 04. 2010. 06:00h| Večernje Novosti

Nadežda Petrović: Rodoljub životom i delom

Kao dobrovoljna bolničarka uputila se na front i podelila put stradanja srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Na tom putu obolela je od tifusa i umrla 3. aprila 1915. godine u Valjevu. Nadežda Petrović, možda najveća srpska umetnica svih vremena, bila je rodoljub kako svojim delom, tako i svojim životom.

Rodonačelnik srpske moderne umetnosti i jedan od najvećih srpskih umetnika uopšte, ostavlja dubok trag u kulturi svog naciona i društveno-političkim angažmanom.


Angažovana na polju rodne i socijalne ravnopravnosti, kao i patriotskom aktivnošću, ona je radila na zbližavanju južnoslovenskih naroda - organizator je prve jugoslovenske izložbe (sa Ivanom Meštrovićem) 1904. u Beogradu i godinu dana kasnije prve jugoslovenske umetničke kolonije u Sićevu, gde su se okupili umetnici iz Slovenije, Hrvatske, Srbije i Bugarske.

Njen životni i umetnički put nije bio posut ružama, ali ova hrabra žena ratnik nije kao Milena Pavlović Barili odustala od sredine, koja je isprva nije razumevala. Njenu prvu samostalnu izložbu održanu u Beogradu 1900, u vreme dok je još boravila u Minhenu, dočekala je kritika Pere Odavića:

“Zar posle rada na akademiji, zar posle dugog kretanja među radovima starih i novih majstora gospođica ne nađe boljih i lepših uzora sebi u svojoj oduševljenoj mladosti, no impresionističke radove - to bolesno i trulo shvatanje bolesnih i trulih mozgova.”

A mnogo kasnije, Lazar Trifunović će konstatovati: “Mi nismo imali slikara koji se toliko borio i zauzimao za novo i napredno i da je za ceo svoj trud dobijao uvek samo negativne kritike.”

Borila se na svim planovima. Sem umetnosti, kojoj se posvetila, Nadežda 1903. sa Branislavom Nušićem osniva u Kolarčevoj zadužbini Kolo srpskih sestara, organizujući tako tada najveći ženski miting u Srbiji.

Ona se iz Makedonije javljala kao novinar (za “Slovenski jug” i “Pijemont”). Držala je vatrene govore sa balkona Narodnog pozorišta 1908. kad Austrougarska anektira Bosnu i Hercegovinu. Branko Popović, istoričar i kritičar, zapisaće: “Teško je zamisliti javni život Beograda za prvih 15 godina 20. veka bez Nadežde Petrović.”

Nažalost, taj period Nadeždinog života traje kratko i 1912. zamenjuje ga ratni period... Odlazi na front kao bolničarka.

Slika, ali u to vreme gubi oca i majku, brata Vladimira, sestru Anđu - veliku inspiraciju Ivana Meštrovića.

Ali odmah će se potom pridružiti srpskoj vojsci u Prvom svetskom ratu, čiji kraj neće dočekati.

I upravo njena mitska smrt obeležila je percepciju njene ličnosti: “Iako je slikarsko delo Nadežde Petrović veliko, nju su tek ratničko a ne umetničko izjednačavanje sa muškarcima i njena prerana smrt na frontu, a ne za štafelajem, učinili heroinom” - zapisuje dr Lidija Merenik.

Pravo vrednovanje slikarskog dela Nadežde Petrović sledi tek po njenoj smrti, ali ispravno pozicioniranje Petrovićeve, visoko na pijedestalu, kao rodonačelnika moderne u Srbiji, dolazi tek posle Drugog svetskog rata.

I, na svu sreću, poslednjih se decenija nižu nove monografije i nova iščitavanja njenog bogatog i osobenog opusa, pa se tako ove godine pojavila u knjiga u kojoj su sabrane njene likovne kritike.

 

[markosNS]

Nadezda Petrovic - Borbena vizija budućnosti

Nadezda Petrovic - Borbena vizija budućnosti

Umetnički model koji je uspostavila Nadežda Petrović, kao borbenu umetničko-političku viziju budućnosti, po svojoj umetničkoj odlučnosti i beskompromisnosti, u svom modernizmu, bio je više nego što je Srbija prvih decenija 20. veka imala sposobnosti da prihvati. Ono što je ostavila iza sebe na umetničkom polju – njeno slikarsko delo, stoji potpuno zasebno, jedinstveno i neuporedivo

Vreme

Rođena je u Čačku 1873. godine. Njen otac Dimitrije Mita Petrović maštao je o studijama slikarstva podstaknut pohvalama Steve Todorovića, osnivača prve škole crtanja u Beogradu, ali je, poštujući želju svoga oca, od toga odustao; postao je predsednik poreske uprave, istoričar, član Narodne radikalne stranke, narodni poslanik, kolekcionar starih dokumenata i autor kapitalne trotomne knjige Finansije i ustanove obnovljene Srbije (vidi okvir). Nadeždina majka Mileva, rođena Zorić, bila je izuzetno obrazovana žena, naklonjena istoriji i poeziji. Milevin ujak bio je Svetozar Miletić, borac za nacionalna prava Srba u Austro-Ugarskoj monarhiji.

Nadežda je bila je prvo od devetoro dece. Sva su deca, kažu, bila darovita, a najpoznatiji od njih postao je Rastko Petrović, pesnik, pripovedač, putopisac. Porodica Petrović se 1884. godine preselila u Beograd. Živeli su u kući Nadeždinog dede hadži Maksima Petrovića, na Paliluli. Ta kuća, osim što je bila mesto na kome se okupljala tadašnja beogradska kulturna i politička elita, bila je i prava umetnička riznica, Petrovići su posedovali veliku zbirku starih ikona, jednu od najboljih privatnih biblioteka, zbirku muzičkih instrumenata; u takvom okruženju formirala se i živela Nadežda Petrović. Prve časove slikanja dobila je od ujaka Svetozara Zorića, dobrog poznavaoca slikarstva i profesora Velike škole; njegovi časovi su, najverovatnije, bili presudni da Nadežda postane slikarka.

EVROPSKI KRUG: Višu žensku školu završila je u Beogradu 1891. godine, a sledeće je položila ispit za nastavnicu crtanja. Godine 1893. uvažena je njena molba za posao nastavnice crtanja u srednjoj školi, a Nadežda nastavlja učenje u ateljeu kod čuvenog Đorđa Krstića, da bi 1896. godine upisala slikarsku i crtačku školu Kirila Kutlika. Sa stipendijom vlasti, 1898. nastavlja studije slikarstva u Minhenu, kod Slovenca Antona Ažbea, u isto vreme kada u tom ateljeu boravi i Vasilij Kandinski, a zatim i u ateljeu Julijusa Ekstera. Od velikog značaja bilo je druženje i prijateljstvo koje je u Minhenu započela sa Ivanom Meštrovićem, Miroslavom Kraljevićem, Ivanom Groharom i Rihardom Jakopičem. U Minhenu je nameravala da ostane jednu, a ostala je četiri godine. Za to vreme naučila je nemački, ruski i francuski jezik.

Njena prva samostalna izložba održana je u Beogradu 1900. godine. Pratile su je loše kritike, neprihvatanje i nerazumevanje sredine nespremne za nove ideje. Godine 1903. vraća se u Beograd, jer joj Ministarstvo nije odobrilo dalje odsustvo s posla. Međutim, prema nekim izvorima razlog njenog povratka je očevo iznenadno penzionisanje. Naime, Miti Petroviću, odličnom poznavaocu srpske istorije 19. veka, kralj Aleksandar Obrenović je ponudio da napiše biografiju kraljice Drage u kojoj bi dokazao navodno plemenito poreklo njenog dede Nikole Lunjevice, te tako i njeno. Mita Petrović je odbio ponudu, a kralj je naredio da ga penzionišu. Nadežda se vraća iz Minhena da pomogne porodici.

U tom periodu ona zajedno sa Branislavom Nušićem u sali "Kolarca" avgusta 1903. godine osniva Kolo srpskih sestara, organizujući tada najveći ženski miting u Srbiji. Sredstva koja je Kolo prikupilo za pomoć makedonskim ilindenskim ustanicima 1903, kao sekretar udruženja sama nosi u Makedoniju, iz koje je kao novinar izveštavala za listove "Slovenski jug" i "Pijemont". Aneksija Bosne i Hercegovine 1908. godine bila je povod za njene vatrene patriotske govore sa balkona Narodnog pozorišta.

Istovremeno, Nadežda je bila aktivna i na zbližavanju južnoslovenskih naroda. Bila je jedan od inicijatora i osnivača umetničkog udruženja "Lada", baš uoči Prve jugoslovenske izložbe septembra 1904. godine na kojoj su prvi put zajednički izlagali slikari iz Srbije, Hrvatske, Slovenije i Bugarske. Ubrzo nakon Prve jugoslovenske izložbe Nadežda osniva Prvu jugoslovensku umetničku koloniju u Sićevu.

Posle burnog perioda društvenog angažmana 1910. godine odlazi u Pariz. To je period njenog intenzivnog upijanja avangardnih umetničkih tokova, ali pošto je u Pariz stigla kao već formirana umetnička ličnost, Nadežda u njemu nije sticala avangardni duh već ga je samo potvrdila. Susreće se sa Matisom i Pikasom i učestvuje na dva Jesenja salona.

Balkanski ratovi počinju 1912. godine, ona se vraća u Srbiju, umire joj otac, pa majka, a Nadežda se pridružuje vojsci na frontu kao bolničarka. Brinula je o ranjenicima u Prvom i Drugom balkanskom ratu, a vojsci se pridružila i odmah posle izbijanja Prvog svetskog rata. Hrabra i požrtvovana, umrla je Valjevskoj bolnici u kojoj je radila, od posledica trbušnog tifusa 15. aprila 1915. godine.

DELO I TUMAČENJA: Pravo vrednovanje dela Nadežde Petrović, kako umetničkog tako i društvenog, usledilo je tek posle njene smrti; upravo njena mitska, ratnička smrt obeležila je percepciju njene ličnosti. "Iako je slikarsko delo Nadežde Petrović veliko, nju su tek ratničko, a ne umetničko izjednačavanje sa muškarcima i njena prerana smrt na frontu, a ne za štafelajem, učinili heroinom", piše o takvoj percepciji istoričarka umetnosti Lidija Merenik u monografiji o Nadeždi Petrović. Moderna je u srpskom slikarstvu stvorena zahvaljujući Nadeždinom individualnom delovanju 1905. godine, a svoj vrhunac je imala u ostvarenjima slikarkine pariske i postpariske faze, između 1910. i 1914. godine. Nadežda Petrović je progresivna slikarka koja nije hroničarka grada, prizora i običaja modernog doba i ideala modernizacije. Nije slikarka estetizovane Srbije, već onakve kakva je Srbija bila – živopisna, patrijarhalna, siromašna i neprosvećena. Nije bilo ničeg privlačnog u njenim portretima seljaka, čobana i seljanki sa obramicama. Nadeždini narodski portreti bili su dovoljno stvarni i neprivlačni da nikad ne postanu vizuelni stereotip "naroda", i time ne uspevaju da nadmaše popularnost savremenika koji su se bavili nacionalnim temama, poput Paje Jovanovića. Njeni pejzaži Srbije su očigledno više insistirali na slikarskom eksperimentu nego na idiličnom sadržaju. Istorijske kompozicije su previše moderne i "nejasne" da bi podržale poželjni nacionalni mit. Nadeždin moderni projekat nastao je u najboljem spoju individualnog, inovativnog stvaralačkog poriva i mitova tradicije, što njeno delo čini jednom od najvećih prekretnica u nacionalnoj umetnosti. Ono što je ostavila iza sebe na umetničkom polju – njeno slikarsko delo, stoji potpuno zasebno, jedinstveno i neuporedivo. "Ono će ostati u našoj kulturnoj istoriji kao samo njeno. Ono bi bilo, pouzdano, mnogo značajnije da nije prekinuto. Zbog toga je njena lična žrtva postala toliko dragocena i toliko teška", piše Merenikova.

Umetnički model koji je uspostavila Nadežda Petrović, kao borbenu umetničko-političku viziju budućnosti, po svojoj umetničkoj odlučnosti i beskompromisnosti, u svom modernizmu, bio je više nego što je Srbija prvih decenija 20. veka imala sposobnosti da prihvati.

 

[crvendac_011]

Nekoliko (ne)poznatih stvari o Nadeždi Petrović

30. jun 2010.

Nekoliko (ne)poznatih stvari o Nadeždi Petrović

Umetnička galerija "Nadežda Petrović" u Čačku ove godine organizuje 25. Memorijal "Nadežda Petrović" i obeležava 50 godina njegovog trajanja. Program počinje 15. maja dokumentarnom izložbom o samoj manifestaciji. Ovogodišnji Memorijal, inspirisan umetničkim i društvenim angažmanom slikarke, biće održan od 18. septembra do 1. novembra.

Pripremila: Biljana Mišić
Foto: Ljubaznošću umetničke galerije "Nadežda Petrović"
Izvor: magazin "Elle dekor"

Nadežda je rođena u Čačku 1873. u uglednoj srpskoj građanskoj porodici.
Otac Dimitrije bio je narodni poslanik i predsednik poreske uprave. Njena majka Mileva, sestričina Svetozara Miletića, bila je izuzetno obrazovana žena za ondašnje prilike u Srbiji.

Dolazak u Beograd 1884. značio je prekretnicu u životu slikarke.
Porodična kuća u nekadašnjoj Ratarskoj, danas ulici Kraljice Marije u Beogradu, odisala je specifičnom atmosferom u kojoj se razvijala mlada umetnica. Kuća i svi predmeti u njoj, među kojima i primerak najstarijeg srpskog bukvara i violina izrađena u radionici Gvarneri, stradali su u bombardovanju 1941.

Umetničko obrazovanje Nadežda je sticala kod vodećih domaćih i stranih umetnika.
Nakon školovanja u ateljeu Đorđa Krstića i školi Kirila Kutlika, nastavila ga je u Minhenu u ateljeu Antona Ažbea, čiji je učenik bio i Vasilij Kandinski, jedan od najznačajnijih apstraktnih umetnika XX veka.

Njena prva izložba održana u Beogradu 1900. propraćena je oprečnim mišljenjima javnosti.
Kritičar Pera Odavić pisao je o njenim slikama: "Zar posle rada na akademiji gospođica ne nađe boljih uzora sebi no impresionističke radove, to bolesno i trulo shvatanje..."

Patriotizam i društvenu angažovanost Nadežda je iskazivala kroz sve oblasti svog rada.
Svojim delovanjem je prvi put pokrenula pitanja rodne i socijalne ravnopravnosti. Političke stavove iskazivala je držeći vatrene patriotske govore s balkona Narodnog pozorišta. S Branislavom Nušićem je 1903. osnovala „Kolo srpskih sestara“ u sali Kolarčeve zadužbine, organizujući do tada najveći ženski skup u Srbiji. Zbog angažovanja na zbližavanju južnoslovenskih naroda dobila je nadimak „jugoslovenska nada“.

Bila je jedan od inicijatora i osnivača društva „Lada“.
Njenim zalaganjem organizovana je Prva jugoslovenska izložba 1904, u Kapetan Mišinom zdanju i osnovana Prva jugoslovenska umetnička kolonija u Sićevu.

Boravak u Parizu 1910. iskoristila je za upoznavanje s avangardnim umetničkim tokovima.
Susreti s Matisom i Pikasom, kao i izlaganje na Jesenjem pariskom salonu, uticali su na stvaranje njenog ličnog stila, prepoznatljivog na slikama iz takozvanog "pariskog perioda": "Most na Seni", "Bulonjska šuma", "Notr Dam", "Plaža u Bretanji"...

U Beogradu je 1912. godine osnovala sopstvenu slikarsku školu.
Taj period njenog rada obeležen je slikama "ratnog perioda", u kom su nastala dela: "Prizren", "Gračanica", "Kosovski božuri", "Dušanov most", "Vezirov most", "Ruševine" i "Valjevska bolnica".

Rat je Nadeždi doneo mnoge gubitke, pre svega lične.
Period Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata provodi kao dobrovoljna bolničarka na frontu. Njena tragična smrt u ratu, a ne za štafelajem, učinili su je heroinom modernog doba. U njenu čast podignuti su spomenici u gradovima za koje je bila vezana ličnim i umetničkim razlozima – u Čačku, Beogradu i Sićevu.

Lik Nadežde Petrović, kao simbol društvene angažovanosti, patriotizma i umetničke svestranosti, od 2001. nalazi se na novčanici od dvesta dinara.
Prikaz njenog lika kao slikarke i bolničake, zajedno sa obrisima manastira Gračanica i slikarskom četkicom, predstavljao je prvu pojavu ženskog lika u modernoj istoriji domaće monete.

Memorijal "Nadežda Petrović" je najstarija likovna manifestacija u Srbiji i širem regionu.
Umetnička galerija „Nadežda Petrović“ smeštena je u zgradi koja je, u vreme kada se Nadežda vatreno borila za „prava ženskinja“, izgrađena doborvoljnim prilozima čačanskih gospođa za „žensku školu“. Galerija i Memorijal već pola veka neguju i razvijaju od Nadežde nasleđene umetničke i životne principe.

"Reformatori u svakom slučaju gledaju preko ljudi i bregova, gledaju vekove koji se nalaze pred njima, imajući za podlogu vekove koji su ostali za njima". - Nadežda Petrović

 

[Ilonka]

 

[Andjela 7]

„Portret sestre Anđe“

 

[crvendac_011]

Lučonoše srpske umetničke scene

Galerija „Nadežda Petrović“ iz Čačka u Domu Vojske Srbije

Lučonoše srpske umetničke scene

Milena Marjanović | 13. 04. 2011. - 00:02h | Blic Online

Izložba slika i skulptura iz zbirki Umetničke galerije „Nadežda Petrović“ predstavljena u Velikoj galeriji Doma Vojske (otvorena je do 4. maja) prvo je gostovanje čačanske Umetničke galerije „Nadežda Petrović“ u prestonici posle pola veka njenog postojanja.


Nadežda Petrović, „Gračanica”, ulje na kartonu, 1913.

Tokom pet decenija rada Galerija je priredila više od 300 izložbi u Čačku, 40 u gradovima od Maribora do Vranja, na kojima se delima predstavilo više od hiljadu likovnih umetnika. Sada je izloženo 40 slika i osam skulptura koja su delo 41 autora iz zbirki „Nadežda i savremenici“ i „Jugoslovenska umetnost druge polovine 20. veka“.

Posle izložbi „Put do slike“ Save Šumanovića i „Srpski vladari i vojskovođe“ u delima likovnih umetnika iz zbirke Vojnog muzeja, koje su privukle veliku pažnju javnosti, izložba slika i skulptura iz zbirki Umetničke galerije „Nadežda Petrović“ iz Čačka još jedan je značajan kulturni događaj. To je ujedno i potvrda opredeljenja Medija centra „Odbrana“ da se u Galeriji Doma Vojske organizuju reprezentativne izložbe srpskih likovnih stvaralaca u saradnji s muzejima, galerijama, zadužbinama, legatima i ostalim institucijama kulture u našoj zemlji.

Lider srpske moderne

– Reprezentativnost našoj ustanovi apriori daje obavezujuće ime koje nosi – Nadežda Petrović – i njeno umetničko i ljudsko delo koje nam je ostavila u nasleđe: Nadežda je bila istinski lider srpske moderne umetnosti, inicijator i organizator likovnih izložbi (1904. godine Prva jugoslovenska umetnička izložba, 1906.

Beta Vukanović, „Prolećni dan”, ulje na platnu, 1923.

Druga...), umetničkih udruženja (Lada, 1905), likovnih kolonija (prva jugoslovenska likovna kolonija u Sićevu, 19005), pisac likovnih prikaza i kritika, pokretač ženskih udruženja (Kolo srpskih sestara, 1903), humanitarni radnik, patriota, dobrovoljac u balkanskim i Prvom svetskom ratu, u kojem je svesno položila i svoj život. Ovakva Nadeždina zaostavština (svaka njena slika, reč i delo) obavezala je ustanovu koja nosi njeno ime na očuvanje njenih, visokopostavljenih i uvek aktuelnih, umetničkih i etičkih principa – kaže Milica Petronijević, direktorka Galerije.

Zbirke Umetničke galerije “Nadežda Petrović” broje oko 1.300 eksponata koji su autentični hroničari programa i izložbi koje je ta kuća umetnosti organizovala.

– Tokom pedeset godina rada formirane su zbirke „Nadežda i savremenici”, „Jugoslovenska umetnost druge polovine XX veka”, „Savremena umetnost”, „Spomen-zbirka Bogića Risimovića Risima”, „Legat porodice Božidara Prodanovića” i „Zbirka karikatura Pjera križanića” – kao rezultat izložbene delatnosti, uglavnom otkupom i poklonima autora sa samih izložbi. Ovaj izbor samo je jedan od mogućih uvida u zbirke Umetničke galerije „Nadežda Petrović”, a kroz njih i tokove razvoja srpske umetnosti XX veka – objašnjava Petronijevićeva.


Nadežda Petrović, „Stari šedrvan u Prizrenu”, ulje na kartonu, 1913.

Kao što je i red, na izložbi se može videti nekoliko Nadeždinih ključnih dela, među kojima su „Stari šedrvan u Prizrenu” (koji je i na plakatu izložbe) i „Gračanica”, dva portreta „Portret starice”, „Prizrenka” i „Bavarac sa šeširom”, ali i slika „More” koja predstavlja gotovo apstraktan talas živih ekspresionističkih boja i manje poznata scena iz Starog zaveta „Suzana i starci” koju je Nadežda slikala po flamanskom baroknom majstoru Antonisu van Dajku.

Velikani


Uz ovaj mali omaž Nadeždi, koliko je prostor galerije dozvoljavao, izložena su i dela korifeja srpskog modernizma kao što su Beta Vukanović, Živorad Nastasijević, Vasa Pomorišac, Mihajlo Petrov, Ivan Radović, Sava Šumanović, Milan Konjović, Risto Stijović, Petar Lubarda, Vida Jocić, Vladeta Petrić... Uz one koji su posle njih stigli na našu i svetsku scenu nastavivši prokrčenim putem – a oni su, između ostalih, Bogić Risimović Risim, Vladimir Veličković, Zoran Petrović, Milan Besarabić, Momčilo Krković, Oskar Berbelja, Ljubica Cuca Sokić, Stojan Ćelić, Mića Popović, Božidar Prodanović, Milan Cile Marinković, Zoran Todović, Peđa Nešković, Marija Dragojlović, Damnjan... – i ova izložba u Domu vojske, poput prethodne dve, pun je pogodak na domaćoj sceni.

Na kraju, treba reći i ovo: u pripremanju postavke Umetničke galerije „Nadežda Petrović”, koja je prema izboru „Art magazina“ iz Novog Sada proglašena za najbolju galeriju u Srbiji u jubilarnoj godini postojanja, učestvovale su i viši kustosi čačanske Galerije Mirjana Racković i Dragana Božović.

Sećanje koje ne bledi

Nadežda Petrović, koja je rođena u Čačku 12. oktobra 1873, najznačajnija je srpska slikarka s kraja XIX i početka XX veka.

Njeno slikarstvo uvodi srpsku umetnost u tokove savremene evropske umetnosti, zahvaljujući njenom duhu koji je, iz male Srbije, stremio modernom svetu.

U Prvom balkanskom ratu učestvuje kao dobrovoljna bolničarka na frontu, a srpskoj vojsci se ponovo pridružila 1913. i 1914. godine. Umrla je u Valjevu od tifusa, gde je bila na dužnosti bolničarke.

 

[zjovan29]

​

Nadežda Petrović je dijete jedne srbijanske građanske porodice u kojoj je bilo daleko više razumijevanja za kulturu nego što je to bio redovno slučaj u Srbiji onoga vremena, upravo iz porodice koja je u tom pogledu predstavljala jedan od rijetki izuzetaka. Rodila se u Čačku 12 oktobra (29 septembra ) 1873 godine kao drugo po redu dijete Dimitrija Petrovića, tada nastavnika crtanja čačanske realke, i mlade učiteljice Mileve rođene Zorić, iz titelske porodice Zorića, sestrične i vaspitanice Svetozara Miletića, u čijoj je kući odrasla. Porodica se kasnije nastanila u Beogradu, u tadašnjoj Ratarskoj ulici, u kući Nadeždinog djeda, poznatog trgovca haxije Maksima Petrovića. Vremenom izrodila su se mnogobrojna dijeca, od njih trinaestoro bilo ih je ostalo sedam djevojčica i dva dječaka, među kojima Nadežda nije jedini umjetnik. Njenom ocu nije se ispunila želja iz mladosti da ode na slikarske studije u Italiju. Kasnije bio je u poreskoj službi, ali je cijelog vijeka ostao ozbiljan skupljač istorijske građe i kolekcionar starina. Pisac je i jedne valjane knjige, Finansije i vijeka. Porodica je bila u prisnoj vezi sa Svetozarom Zorićem, Nadeždinim ujakom. Zorić, kasnije profesor Tehničkog fakulteta, bio je čovjek rijetkog obrazovanja i kulture, dobar poznavalac slikarstva, slikarski sin, a i sam slikar - kada mu je to vrijeme dopuštalo. On je bio najbliži Nadeždin saradnik u vremenu njenih studija, pa i kasnije, kada je izabrala svoj put u svome slikarskom pozivu,i mada, izgleda, nije dijelio u svemu njena slikarska shvatanja, pomagao joj je, u dugim i oštroumnim diskusijama koje su se žestoko vodile, da bar jasnije i čvršće formira svoja gledišta. Rastući u takvoj porodičnoj sredini, osim toga pošteđena siromaštva, kome rijetko da je koji od naših umjetnika izbjegao. Nadežda je imala za naše tadašnje prilike naročito povoljne uslove da od rane mladosti zavoli umjetnost i da razvije svoju višestruku prirodnu obdarenost. I kad se kod mlade učenice beogradske Više ženske škole vidjelo određenije da ima smisla za slikanje i želje da se oda slikarstvu, njen otac kao da je jedva dočekao da je preda u ruke svom prijatelju slikaru Đorđu Krstiću.

Impresionizam u Evropi i kod nas

Godine 1874, samo nekoliko mjeseci po Nadeždinom rođenju, u Parizu, u jednoj fotografskom ateljeu na Kapucinskom bulevaru, priređena je ona čuvena izložba povodom koje je jedno novo revolucionarno strujanje u umjetnosti Zapada dobilo svoje ime. Impresionizam je, naišavši i dugo nailazeći na nečuven otpor baš one klase čijim se svakodnevnim životom inspirisao u svojoj tematici lišenoj romantizma i idealizovanja, svojom borbenom upućenošću neprestano širio granice svog uticaja. Uglavnom iz njega, a unekoliko i kao reakcija na njegove principe, nastala su i druga nova shvatanja, koja su, takođe u zavadi sa tradicijom, krenula drugim putevima tražeći sve nove slobode za slikarstvo. Pred kraj prošlog vijeka, nova umjetnost, s Parizom na čelu, našla se u matici cjelokupnog toka evropskog slikarstva, daleko premašujući po svojoj životnoj snazi druga shvatanja koja su paralelno sa njom postojala, neoslobođena prisjećanja na staru poetiku i formule velikih majstora prošlosti.

Prvi učitelj - Đorđe Krstić

Njeno školovanje u Krstićevom ateljeu trajalo je nekoliko godina. (Osim Krstića, Nadežda je u beogradu posjećivala i Kutlikovu školu.) Koliko je Krstić doprinjeo savjetima njenom razvoju, više se ne može vidjeti. Iz tog đačkog vremena ostala je od značajnih studija kao da samo jedna mala mrtva priroda, ne bez čara, toplo, malo zvučnije kolorisana u svom tamnom tonalitetu - možda jedina mrtva priroda zaostala od njene ruke i utoliko zanimljivija što je Nadežda docnije, po prirodi svoga temperamenta, morala stajati daleko od te vrste motiva. Na toj slici se ni ukoliko ne nazire nijedna od Nadeždinih crta, što ni malo ne iznenađuje, ali se ne osjeća ni onaj afinitet sa načinom i tehnikom učitelja koji se obično u đačkim redovima glasno ispoljava. Ostaje ipak činjenica da je Krstić bio njen prvi učitelj, i teško je predpostaviti da temperamentni i duboko osjećejni majstor Studenice,Čačka, Kosova Polja i dr., serije naših prvih pejsaža slikanih u planeru, nije morao ostaviti u duši sasvim mlade djevojke koja će postati strasni slikar srbijanskog predjela neki naročiti, ma i neodređeni utisak, koji kraj svog prividnog, a i stvarnog jaza u slikarskim sredinama i izrazu, možda ipak upućuje na neki čudni duhovni kontinuitet.

Minhenski period

Svakako je Krstić bio taj koji je na nju uticao da za svoje dalje studije izabere Minhen. Zabilježena je 1899 godina kao godina njenog odlaska na minhenske studije. No sudeći po tome da je neosporno u Minhenu provela oko četiri godine, a svoju prvu izložbu na Velikoj školi, po povratku sa studija, priredila 1900 godine, mora se zaključiti da je tamo otišla znatno ranije, U Minhenu je još 1891 godine Slovenac Ažbe, po nagovoru nekolicine mlađich slikara đaka, među kojima Vesel i Jakopič, nezadovoljnih >> poukama na akademiji << i >> kojima su školske mjere bile pretjesne za njihova slikarska stremljenja << ,otvorio bio svoju školu. [kola se bila pročula zbog liberalizma svoje nastave i naglo narasla. U vrijeme Nadeždinog dolaska u nju, slavni trio Ažbeovog ateljea u Georgenštrase bili su slovenački slikari Jakopič, Grohar i Jama,oko čijih su se radova s respektom gurali ostali mnogobrojni đaci oba pola i svih mogućih jezika. Vesel, nešto stariji, bio je izišao iz Ažbeove škole. Sa ovim Slovencima Nadežda se sprijateljila

Srbijanski period

Svojom prvom izložbom u Beogradu, Nadežda je >> s burom i galamom << otpočela svoju slikarsku karijeru u Srbiji. >> Zar poslije rada na akademiji, zar poslije dugog kretanja među radovima i starih i novih majstora Gospođica ne nađe boljih i lepših uzora sebi i svojoj oduševljenoj mladosti no >> impresionističke << radove, to bolesno i trulo shvatanje bolesnih i trulih mozgova? << - glasio je doček u Novoj Iskri . Dalje bi bilo suvišno citirati. Kritičar naziva njene radove jednostavno ono. Razumije se, nije izostao zaključak da će >> ako samo bude malo duže gledala velike radove klasičnih slikarskih škola... << itd. Očigledno saradnik Nove Iskre nije ni slutio da je Nadežda Petrović u Njemačkoj ne samo duže gledala, nego i pažljivo kopirala stare majstore naročito Rubensa i Zurbarana. Kopije su do danas očuvane. One svjedoče o čudnovatoj lakoći s kojom je Nadežda ulazila u tehniku ovih velikih umjetnika i zapanjuju nas time što nam otkrivaju s kakvom je disciplinovanošću umjela da savlada svoju plahu i svojeglavu prirodu i da ostane potčinjena i vijerna uzoru. No ona nije ostala na putu klasičnih slikarskih škola.

Pariski period

Godine 1910 i 1911 Nadežda boravi u Parizu, gdje joj je Meštrović ostavio svoj atelje. Pariz za nju nije bio novost. Ona ga je posjetila više puta prije nego što je osjetila potrebu da se u njemu za duže vremena nastani i da u njemu radi . U njemu se moglo zauvjek ostati, iz njega se moglo pobjeći, ali je njegova vlast bila tolika da se nije moglo biti slikar a da se on mimoiđe .
Tadašnji slikarski Pariz, u kom je posmrtna slava Sezanova bila na vrhuncu, bio je u groznici nesnishodljivih; ezoteričnih traženja i otkrića, nazivanih poznatim imenima. Njima se nije ostvarivao Sezanov san da veže impresionizam za pusenovsku tradiciju i njih se nije ticala publika u škripcu koja tu umjetnost >> ne razumije << , a od koje se ipak očekivalo da shvati i zavoli sve jezike nastajuće nove umjetnosti i sva suprotna tvrđenja na njima rečena. Nadežda, koja je imala smisla za novo i smjelo i koja je nagonski bila okrenuta prema budućnosti, nije mogla ostati ravnodušna prema tom Parizu . Navodi se da je ona >> sudjelovala s Pikasom, Matisom i Marijom Loransen, na jednoj uskoj, jednoj od prvih izložaba fovista << , - što bi odgovaralo njenom konspirativnom karakteru. Ona je pokušala nekako sumorno i da prestavi našoj publici >> taj pokret u današnjoj slikovnoj umjetnosti - >> recherche - na sve strane u svim pravcima << - te >> pravce koje nazvaše : primitiviste, foviste, kubiste, futuriste itd. << Pisala je da >> svi ovi noviji pravci nose u sebi mladost izdravlje << . Umjetniku koji se >> svakog trenutka << pita gdje leži istina >> nauka je pritekla u pomoć i pomogla, da na osnovu fizičkih i matematičkih zakona rješava i umjetničke probleme - kubizam i kubistički principi nove umjetnosti proizvod je ove udvojene tražnje

Ratnički Period

Kad su 1912 počeli ratovi, mnogobrojne žene Srbije prihvatile su se njege ranjenika po bolnicama. Samo dvije su bile određene od strane Saniteta za ratnu zonu pri Vrhovnoj komandi za vojničku službu. Jedna je bila Nadežda Petrović. Njen predani rad u poljskim bolnicama na ratištima, njena hrabrost i njena najveća žrtva koju je dala na toj dužnosti dobrovoljca ostali su kao naročita, svijetla uspomena .
Vrijeme Balkanskih ratova bilo je ujedno i njena posljednja značajna slikarska žetva. Događaji su nametali teme . Motivi su bili Prizren, Vezirov most, Skoplje, Kosovo Polje . Ratne skice i crteže propali su najvećim djelom u Čačku i Kraljevu, gdje ih je bila ostavila na čuvanje .
Objava rata 1914 nju je zatekla u Italiji . Bila se oporavila od tifusa preležanog u Skoplju za vrijeme epidemije 1913 i vratila odmah u zemlju, opet na dužnost vojne bolničarke, na kojoj je ostala do kraja .

Zaključak

Nadežda Petrović nije doživjela svoju lokalnu slikarsku slavu. Ona je bila i voljena kao drug i cijenjena kao čovjek i poštovana kao borac na svim poljima svoje aktivnosti, osim slikarske. Njena smrt je bila duboko ožaljena u vremenu kad se ginulo neštedice. O njenom slikarstvu međutim, dok je živjela, nije bila napisana koja topla riječ. Kritike su se kretale između grubosti kojima se brutalno negodovalo protiv >> te secesionštine << za koju bi >> lekarski valjalo analisati ukus kojemu se ona dopada << ( 1906 ) i onih učtivih neodređenosti kojima se izbjegava sud kao :
>> Nadežda Petrović nalazi se nesumljivo na putu napredovanja << ( 1907 ) ili
>> Nadežda Petrović ... koja se sa snagom mladosti za koju nema mogućnosti pašti da pobedi sunce << ( 1912 ). Njena Fasada Bogorodične crkve , kad je 1912 bila izložena u Beogradu, ocjenjena je kao >> nemoguća << , kao >> jedna od onih mistifikacija rapena, koji ih uveče iznose uz pariske kejove, pošto se preko dana njima zanimao pariski badaud << . Nadežda nije dokazivala. Godine 1909 ona je mirno i jednostavno napisala: >> Za sve se traži vremena, a za vaspitanje publike malo duže vremena << - a 1912 godine : >> Savremenicima su svagda novatori smješni i ludi, logično je i pojmljivo, jer se oni svojim intelektom, individualnošću sa kojom posmatraju ljude, prirodu i sve njene pojave, izdvajaju iz svoje sredine; oni i jesu tu da unose ispravke sa novim akordima, da iskorenjuju sve ono što nije proizvod duha, kakvog stvaraoca i vaspitača velikih masa << .

izvor:znanje

 

[sendi]

Dve ljubavi roditelja

Dve ljubavi roditelja

Novosti


Kao dete sam se više ogledala u crtežima nego u ogledalu. Od majke Milene nasledila snažnu crtu rodoljublja

http://www.novosti.rs/upload/images/2012//04/26n/feljton-nadezda.jpg
Petrovići u Beogradu 1898.

ŠTA sam mogla drugo da postanem ja Nadežda Petrović, Dimitrijeva i Milenina kćer, do srpska slikarka, kad umesto prve fotografije iz najranijeg detinjstva imam crtež. Moj otac Dimitrije Mita Petrović, slikarstvu učen od čuvenog Steve Todorovića, u mom ranom detinjstvu bavio se samo crtanjem, predajući ga u Čačanskoj realci. Ja sam se tada više ogledala u crtežima nego u ogledalu...

Šta sam mogla da postanem nego rodoljubna Srpkinja, jer je moja majka Milena tako vaspitavala generacije đaka u Srbiji. Nju je u neizmernu ljubav prema svome rodu i u Srbiji da tu ljubav prenosi uputio njen ujak Svetozar Miletić, vođa Srba u Vojvodini srpskoj. A dok se školovala, ušla je u pokret ujedinjene omladine srpske, pa je sa zanosima tog pokreta provela ceo svoj život, vodeći tim putem i celu porodicu našu."

Upravo ove rečenice uvode nas u razloge zbog kojih je Nadežda Petrović bila gotovo predodređena da stupi u polja umetničkog i društveno-političkog angažmana. I jedan i drugi je nemoguće razumeti u potpunosti bez razumevanja mesta koje je njena porodica zauzimala u tadašnjoj Srbiji i uticaj koji je kao takva izvršila na Nadeždu.

Osnovni biografski podaci govore da je Nadežda Petrović rođena 11. oktobra 1873. godine u Čačku kao kći Mileve i Dimitrija Mite Petrovića. To je porodica koja je iznedrila još jedno značajno ime srpske kulture - slikarkinog mlađeg brata Rastka Petrovića. Pošto se Nadeždin otac razboleo za vreme srpsko-turskog rata (1876-1878), gde je kao dobrovoljac postavljen za ratnog slikara Čačanske brigade, lekari su mu savetovali promenu klime. Zbog toga se porodica Petrović 1879. godine najpre seli u Kraljevo, da bi se 1884. vratila u Beograd i nastanila u kuću Nadeždinog dede Hadži-Maksima Petrovića u Ratarskoj ulici 32 (sada Ulici kraljice Marije), koja je kasnije srušena za vreme nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. godine.

U Beogradu je Nadežda 1891. godine završila Višu žensku školu, gde je posle položenog stručnog ispita postavljena za nastavnicu slobodnoručnog crtanja. Slikarstvom je počela da se bavi rano i učila ga je najpre u ateljeu Đorđa Krstića, a potom dve godine u Srpskoj slikarskoj i crtačkoj školi Kirila Kutlika. Od 1898. godine školuje se u Minhenu u ateljeu Antona Ažbea. Slike nastale u tom periodu predstavila je na prvoj samostalnoj izložbi u Beogradu. Slikarske studije nastavlja 1901. kao đak Julijusa Ekstera, koji je doprineo da Nadežda usvoji neposredan rad u pleneru, otkrije u sebi koloristu i temperamentnog slikara prirode. Osim slikarstvom, počinje da se bavi i fotografijom.

Devetnaesti vek bio je u Srbiji vek nacionalnog preporoda i obnove srpske države. Opstanak te mlade države bio je nemoguć bez stvaranja državnih institucija. Potreba za obrazovanim ljudima koji će te institucije nositi, otvarala je vrata masovnijem obrazovanju u Srbiji. Kao posledica tog procesa u Srbiji se, kao i u mnogim zemljama u Evropi, pojavljuju novi društveni slojevi, čiji je status donosilo i održavalo obrazovanje. Ti novostvoreni društveni staleži bili su i nosioci intelektualne, društvene i političke modernizacije zemlje. Činili su ga činovnici, lekari, advokati, industrijalci, učitelji, profesori, trgovci, predstavnici slobodnih profesija. Porodica Nadežde Petrović bila je deo tog novog građanskog sloja.

Nadeždin ujak, Svetozar Zorić, bio je profesor Velike škole, a majka, Mileva, rođena Zorić, učiteljica naklonjena istoriji i poeziji, bila je u mladosti članica Ujedinjene omladine srpske, organizacije koja je bila predvodnik u borbi za oslobođenje i ujedinjenje srpstva. Utemeljivači i rodonačelnici ovog svesrpskog pokreta, osnovanog u Srpskoj gimnaziji u Novom Sadu, bili su Vladimir Jovanović, liberal u Kneževini Srbiji, Svetozar Miletić, vođa Srpske narodne slobodoumne stranke u Mađarskoj i Nadeždin ujak, i Svetozar Marković, zastupnik ranog socijalizma u Srbiji. Mileva Zorić je svojoj deci, a posebno Nadeždi, prenela ljubav ka narodnom epskom i lirskom pesništvu i na osnovama narodne poezije, usadila im romantičarska patriotska osećanja, koja su oni kasnije ugrađivali u svoj javni politički angažman.

Porodica Petrović se od 1884. godine nastanila u Beogradu u kuću Nadeždinog dede, uglednog trgovca Hadži-Maksima Petrovića, koja će zahvaljujući širini i obrazovanju njenih članova i sama postati pravo malo kulturno i društveno sedište prestonice.

Dom Petrovića je, prema svedočenjima Ljubice Luković, sestre Nadežde Petrović, bio riznica dragocenih predmeta - crkvenih stvari i umetnina koje je Hadži-Maksim doneo iz Jerusalima, zbirke starih ikona, sa ikonama i iz DžII veka. Tu je i jedna od najznačajnijih privatnih biblioteka u kojoj se čuvao primerak najstarijeg srpskog bukvara i druge retke knjige. Uz to, u domu se brinulo o obilju muzičkih instrumenata među kojima je bila i jedna violina iz radionice porodice Gvarneri.

Kuća Mite Petrovića, člana Radikalne stranke, tako je postala stecište beogradske inteligencije, pre svega umetničke i političke, a Branko Popović, slikar i Nadeždin bliski prijatelj, je krajem tridsetih godina dvadesetog veka u svojim spisima navodi kao "najviše umetničkom i najviše jugoslovenskom kućom u Beogradu od 1904. do 1914."

OTAC UČITELJ CRTANJA
NADEŽDIN otac, Dimitrije Mita Petrović, bio je učitelj crtanja u Čačku i Kraljevu i kao poklonik socijalističkih ideja Svetozara Markovića zalagao se za društveni preporod Srbije. On je zaslužan za osnivanje sanitarne službe u Čačku, koja je pružala hitnu pomoći deci, radila na poboljšanju higijenskih uslova života na selu, na prosvećivanju naroda i njegovom oslobađanju od praznoverica. Bio je dobrovoljac u srpsko-turskom ratu 1876-1878, a posle preseljenja u Beograd 1884. godine član Radikalne stranke, državni činovnik i narodni poslanik.

 

[sendi]

Škole samo dečacima

Škole samo dečacima

Novosti


Nadežda prva učenica ženskog odeljenja Slikarske i crtačke škole. Pre sto godina u Srbiji 77 odsto nepismenih

Đorđe Krstić (sedi), Nadežda (desno)

ŽIVOT u Beogradu uneo je bitne promene u funkcionisanju i društvenom statusu porodice Petrović i zaokružio stvaranje preduslova za Nadeždino formiranje. Prihvatiti ideje modernog sveta je u to vreme u Srbiji bilo najlakše u Beogradu, jer je on kao prestonica imao posebne uslove razvoja. Kao administrativni, privredni i kulturni centar tadašnje Srbije, Beograd je svom stanovništvu nudio "najbolje i najizdašnije uslove za svestrano napredovanje", što se odražavalo u činjenici da je srpska prestonica 1874. godine imala 27.600 stanovnika, dok se broj žitelja 1900. popeo na 69.780.

Tada Nadeždin otac, Mita Petrović, svoju pedagošku aktivnost zamenjuje intenzivnim radom i zanimanjem za finansije, politiku i istoriju. Već 1885. godine, četiri godine po njenom osnivanju, uključuje se u rad Narodne radikalne stranke, koja je upravljala zemljom gotovo sve vreme od 1903. do 1914, u vreme najintenzivnijih Nadeždinih aktivnosti.

Mita Petrović je uspeo da u periodu između 1884. do 1903. bude predsednik poreske uprave, narodni poslanik, istoričar i kolekcionar starih dokumenata, a potom, kao penzionisani činovnik ostane ličnost od ugleda koja je u svom domu okupljala ključne političke aktere tadašnje Srbije. "On je", pisala je o svom ocu Nadežda, "kao šef Poreske uprave Srbije, fanatično verovao da se prava novija istorija Srba može najuverljivije napraviti po poreskim kvitama".

U tom duhu je, nešto ranije, Dimitrije Petrović proučio preko 20.000 službenih dokumenata iz 19. veka, koje je sakupio i spasao od zaborava još pre osnivanja Državnog arhiva, i napisao obimnu trotomnu studiju "Finansije i ustanove u obnovljenoj Srbiji" (1897). Posle više od veka od nastanka ove studije, nemački istoričar Holm Zundhausen koristi njene podatke za kreiranje svoje knjige "Istorijska statistika Srbije 1834-1914", dok u svojoj "Istoriji Srbije od 19. do 21. veka" Mitu Petrovića, zajedno sa Vladimirom Jakšićem, Bogoljubom Jovanovićem, Dragišom Đurićem, Vukom Karadžićem, Jovanom Gavrilovićem, Vladimirom Jovanovićem, Milanom Milićevićem i Vladimirom Karićem, ubraja u "protagoniste naučne statistike u Srbiji", koji su svojim pojedinačnim i aktivnostima u okviru institucija stvorili "osnove za jednu anatomiju srpskog društva u brojkama".

Po tim brojkama, u Srbiji je početkom 20. veka bilo 76,97 odsto nepismenih, a od ukupnog broja žena, nepismenih je krajem 19. i početkom 20. veka bilo 92,64 odsto. Ovi podaci otkrivaju da je biti obrazovan u Srbiji toga doba bila privilegija, posebno za žene. Zato Nadeždina obrazovanost i informisanost ukazuju na nekoliko procesa u srpskom društvu krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka.

"Da bi postala moderna država, poput evropskih uzora koje je težila da sledi, Srbija je morala iz temelja da izgradi celokupan državni aparat i sve civilne ustanove: administraciju, vojsku, školstvo, zdravstvo, da izgradi komunikacije, razvije privredu i kulturu... Zbog toga se, u zavisnosti od materijalnih mogućnosti države, svake godine biralo nekoliko studenata, u drugoj polovini veka čak nekoliko desetina, koji su odlazili na strane visoke škole da se obrazuju, i po povratku u svojoj zemlji obavljali poslove za koje su bili školovani.

Kako se srpsko društvo razvijalo i napredovalo, tako se ovim državnim blagodejancima, kako su se onda zvali, pridruživalo sve više potomaka dobrostojećih porodica koji su i po sopstvenoj želji i ličnim sredstvima mogli da se priključe grupama studenata u inostranstvu", piše Ljubinka Trgovčević o obrazovanoj eliti, na kojoj se radilo u srpskoj državi u 19. i 20. veku.

"Sledeći savet Vuka Karadžića da nema nezavisnosti bez obrazovanih ljudi", srpska država najpre šalje grupe mladića u obrazovne centre po inostranstvu, da bi se sa većim uključivanjem žena u obrazovne procese u Srbiji od poslednje četvrtine 19. veka, u taj projekat uključivale i žene. To su najčešće bile devojke iz imućnijih i uglednijih građanskih porodica, jer je taj proces bio nezamisliv bez porodične moralne i finansijske podrške. Tom procesu priključila se i Nadežda Petrović.

Posle školovanja u ateljeu Đorđa Krstića i Slikarskoj i crtačkoj školi Kirila Kutlika, u kojoj je bila prva učenica ženskog odeljenja, Nadežda je želela da nastavi svoje likovno obrazovanje. Međutim, kao što nije imala odgovarajuće obrazovne institucije u mnogim oblastima, Srbija ih nije imala ni u oblasti umetnosti.

Ne treba zaboraviti da je permanentno u to vreme Nadežda obilazila evropske umetničke centre i dešavanja u Veneciji, Rimu, Beču, Berlinu, Minhenu. Na taj način i ona postaje deo obrazovane srpske elite, ali je njena pozicija u toj eliti bila specifična i mnogo, mnogo teža jer je bila - žena.

MINHEN PRVA STANICA
NADEŽDA Petrović se obrazovala najpre u Minhenu od 1898. do 1902, gde živi prvo od svoje nastavničke plate i očevog dodatka uz odobrenje Ministarstva prosvete o odsustvu, a zatim i od stipendija naizmenično Ministarstva prosvete i Ministarstva privrede. U Pariz stiže 1910. sa odobrenjem i stipendijom Ministarstva prosvete.
U Evropi je tada delovalo nekoliko uticajnih i uglednih likovnih akademija, ali su za umetnike iz Srbije najinteresantnije bile one u Beču, Minhenu i Parizu. Minhen postaje najznačajnije obrazovno središte za srpske studente slikarstva od sredine 19. veka, dok od kraja 19. i početkom 20. veka primat preuzima Pariz. Nezaobilazan momenat u obrazovanju umetnika bio je i susret sa kulturnim sredinama "u kojima su se nalazili tadašnji umetnički ideali", a za Srbiju je na razmeđi tih vekova to bila Italija.

 

[sendi]

Strah od učenih žena

Strah od učenih žena

Novosti


Istraživači naglašavaju da je u Nadeždino vreme „bila izražena pravna, građanska i profesionalna nejednakost između muškaraca i žena“

http://www.novosti.rs/upload/images/2012//04/28/feljton.jpg
Nadežda pred Ažbeovim ateljeom 1899.

ISTRAŽIVAČI naglašavaju da je u Nadeždino vreme „bila izražena pravna, građanska i profesionalna nejednakost između muškaraca i žena, što je bila nepremostiva prepreka i za one žene koje su tražile i izborile se za svoje pravo na obrazovanje“. Imati poziciju obrazovane žene u Srbiji u to doba značilo je biti stalno izložen „nepopustljivim zastupnicima tradicije koji su u ovim promenama videli pretnju za sam opstanak i samoodređenje srpske države i nacije“.

U srži tog devetnaestovekovnog protesta je prema zaključcima Latinke Perović, uverenje da školovanje uvodi „tuđinštine, a podriva vrednost srpskog patrijarhalnog društva“. Vrednosti tog društva podrazumevale su mogućnost samoostvarenja i društvenog vrednovanja žena samo pod kontrolisanim uslovima, bilo porodice, društva ili države.

Nadežda Petrović je rušila te stavove i „u sferi kolektivnih predstava i individualnih ponašanja“ i zato je u Srbiji bila pod dvostrukim udarom. S jedne strane to je bio otpor prema školovanju žena, kao poseban segment masovnog otpora prema modernizaciji koja je sa obrazovanjem neminovno stupala u srpsko društvo. Sa druge strane je, kao i sve žene njenog doba, Nadežda trpela ponižavajući i diskriminatorski profesionalni i društveni status, bez obzira na obrazovanje koje je imala.

Za novije srpsko društvo, koje je svoje prve osnovne škole pokretalo početkom 19. veka i u kojem je do sredine tog veka nepismenost bila gotovo opšta, bio je uspeh da prvu žensku školu osnuje u Paraćinu 1845 (u Srbiji je u to vreme postojala 181 škola). Prva državna ženska srednja škola - Viša ženska škola osnovana je u Beogradu 1863. godine u vreme kada neke zapadnoevropske zemlje stvaraju sisteme ženskih srednjih škola, a neke im čak omogućavaju i dobijanje univerzitetske diplome (u Cirihu od 1867, gde 1879. Draga Ljočić postaje prva žena lekar u Srbiji).

Bilo je ipak reformskih poduhvata u tom smislu. Jedan od značajnijih je onaj iz 1882. godine u vreme ministrovanja Stojana Novakovića, koji je predviđao osnovno šestogodišnje obrazovanje za oba pola, ali se on krajem veka završio neuspehom i naknadnim retrogradnim spuštanjem kriterijuma. Iako teško, napredak je ipak ostvarivan i najpre su formirane šestorazredne ženske škole (gimnazije) i to 1886. u Beogradu od Više ženske škole i 1891. u Kragujevcu, da bi im se tek 1912. potpuno priznao status, te su od te godine tretirane kao i muške srednje škole.

Devedesetih godina 19. veka je zbog nedostatka broja ženskih osnovnih škola bilo omogućeno da se devojčice mogu upisati u muške škole, dok su ostale osnovno obrazovanje sticale u 138 ženskih škola. Iznenađujuće je da su u Srbiji devojke mogle biti vanredni studenti Velike škole već oko 1870, doduše bez sticanja diplome, ali se prve redovne studentkinje upisuju u periodu 1887 - 1891. To su bile Kruna Aćimović i Leposava Bošković.

Činjenica da su pokušaji reformi u oblasti obrazovanja, kao i u svim drugim oblastima, nametani odozgo, politički, od strane manjeg broja obrazovanih vladinih nameštenika školovanih u inostranstvu, čiji bi odlazak dovodio do prekida u reformskom procesu, bila je jedan od razloga otpora prema obrazovanju u sredini sa nejakim građanstvom i zaostalim, siromašnim i nepismenim stanovništvom.

Jedini prihvatljiv argument u prilog ženskom obrazovanju bio je da ono treba da bude element koji utvrđuje postojeći poredak i ulogu žene u patrijarhalnom društvu, što znači da je podstiče u ulozi supruge i majke koja pravilno odgaja svoju decu, i da služi potrebama i ciljevima nacionalne države.

Jedno od društava zapadne Evrope na koju se Srbija tada ugledala bila je i Nemačka, koja se nije mogla pohvaliti time da je bila predvodnica u pogledu ženskih prava na obrazovanje. Iako je na nemačkim univerzitetima bilo studentkinja, njihovo studiranje je bilo nezvanično. One su mogle da pohađaju predavanja, ali nisu mogle da diplomiraju. Zato se Nadežda Petrović 1898. godine i upisala u školu Antona Ažbea, čija je privatna škola imala veliki ugled u Nemačkoj, ali je imala i odvojeno žensko odeljenje. Čini se, međutim, da je za Nadeždu od većeg značaja bila činjenica da je „studije u Ažbeovoj školi Minhenska akademija ne samo preporučivala nego i svojim pečatom overavala Ažbeove diplome“.

Uspešno pohađanje Ažbeove škole je u perspektivi Nadeždi nudilo diplomu posredstvom koje je mogla da stekne određeni profesionalni status u Srbiji, te tako sebi obezbediti egzistenciju. To u Srbiji nije mogla. Interesantno je da se po savetu oca, koji je kao iskusan činovnik dobro znao načine na koji administracija funkcioniše, Nadežda formalno upisala i u Državnu školu za primenjene umetnosti da bi sebi obezbedila veću stipendiju od Ministarstva privrede.

Potvrdan odgovor od Ministarstva privrede koji dobija uz formulaciju da stipendiju dobija „radi izučavanja umetnosti primenjene na žensku radinost“, dovoljno govori o privrednim projekcijama ondašnje Srbije u pogledu žena. Međutim i činjenica da Nadežda tu stipendiju ne bi mogla da dobije da nije postojalo lično poznanstvo između njenog oca Mite Petrovića i tadašnjeg ministra u Ministarstvu privrede, jasno govori i o načinu na koji se državna pomoć mogla steći u ondašnjoj državi.

MUŠKARCIMA DUPLO VIŠE
ČAK i sa istim zvanjem, učitelja ili nastavnika, muškarci su u ondašnjoj Srbiji dobijali bar 20 odsto, ako ne i 100 odsto veću platu od žena. Iako su žene pojedinih zanimanja individualno, pa čak i neka ženska udruženja, poput Srpskog narodnog ženskog saveza čiji je potpredsednik bila Nadeždina prijateljica Delfa Ivanić, vodile bitku za promenu profesionalnog statusa obrazovanih žena, i u tome čak imale i podršku nekih narodnih poslanika, do toga nije došlo pre Prvog svetskog rata, a ni mnogo kasnije. Mišljenje o tradicionalnoj ulozi žene je odnelo prevagu.