Na današnji dan

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 5. oktobar


Izvor: Beta

1511 - Papa Julije II osnovao je Svetu ligu između Aragonije, Venecije i Papske države sa ciljem da odbrani jedinstvo crkve, ali i da istera Francuze iz Italije.

1713 - Rođen je francuski filozof i pisac Denis Didro, predstavnik slobodarskog duha revolucionarne buržoazije XVIII veka, jedan od najznačajnijih autora velike francuske "Enciklopedije" ("Razgovor Dalambera i Didroa", "Misli o tumačenju prirode", "Dalamberov san", "Žak fatalista", "Ramoov sinovac").

1796 - Pod pritiskom Francuske, Španija je objavila rat Velikoj Britaniji, koji je završen katastrofalnim porazom francusko-španske flote 1805. u bici kod Trafalgara.

1864 - Rođen je francuski hemičar i industrijalac Luj Limijer, pionir svetske kinematografije, koji je s bratom Ogistom izumeo postupak snimanja u prirodnim bojama.

1880 - Umro je francuski kompozitor nemačkog porekla Žak Ofenbah, koji je izgradio prototip francuske operete i značajno doprineo njenoj popularnosti. Komponovao je oko 100 muzičkih dela od kojih su najpoznatije operete "Plavobradi", "Orfej u paklu", "Lepa Jelena" i opera "Hofmanove priče".

1908 - Bugarski knez, nemački princ Ferdinand Koburg proglasio je nezavisnost Bugarske od Otomanskog carstva, a sebe carem Ferdinandom I.

1910 - Portugalija je posle obaranja kralja Manuela II proglašena republikom pod predsednikom Žuakimom Teofilom Fernandešom Bragom.

1915 - Snažnom artiljerijskom vatrom duž celog fronta na Dunavu, Savi i Drini, u Prvom svetskom ratu počela je ofanziva Centralnih sila na Srbiju.

1938 - Predsednik Čehoslovačke Eduard Beneš podneo je ostavku i otišao u izbeglištvo, nakon što je pod pritiskom Velike Britanije i Francuske prihvatio Minhenski sporazum kojim je Sudetska oblast ustupljena Hitlerovoj Nemačkoj.

1954 - Velika Britanija, SAD, FNR Jugoslavija i Italija su potpisale Londonski sporazum o ukidanju Slobodne zone Trsta i dodeli zone B i manjeg dela zone A Jugoslaviji, a većeg dela zone A sa gradom Trstom Italiji.

1964 - U Zapadni Berlin je kroz tajno iskopan tunel ispod Berlinskog zida pobeglo 57 državljana Istočne Nemačke, što je bilo najveće masovno bekstvo od izgradnje zida 1961.

1969 - BBC je emitovao prvu epizodu serije "Leteći cirkus Monti Pajtona", koja je postala kultna emisija širom sveta.

1974 - Pet ljudi je poginulo, a 35 ranjeno u eksploziji bombi koje su irski nacionalisti bacili u dva bara u mestu Gildford u Engleskoj.

1983 - Lider poljskog pokreta "Solidarnost" Leh Valensa dobio je Nobelovu nagradu za mir.

1988 - Čileanci su se na plebiscitu izjasnili protiv predloga da predsedniku Čilea Augustu Pinočeu bude produžen mandat do 1997. godine.

1994 - U Švajcarskoj su pronađena tela 48 pripadnika sekte "Hram Sunca" koji su izvršili obredno masovno samoubistvo.

1995 - Američki izaslanik za Balkan Ričard Holbruk uspeo je, nakon dva meseca pregovora sa Srbijom i Hrvatskom i liderima zaraćenih strana u Bosni, da postigne sporazum o prekidu vatre, koji je bio uvod u mirovne pregovore u Dejtonu.

2000 - Posle neuspelih pokušaja policije da suzavcem rastera stotine hiljada demonstranata u centru Beograda, koji su protestovali zbog poništavanja predsedničkih izbora, građani su ušli u Saveznu skupštinu, a nešto kasnije i u zgradu državne Radio televizije Srbije. Pod pritiskom masa Slobodan Milošević, destogodišnji neprikosnoveni lider Srbije, sledećeg dana je priznao izborni poraz od kandidata Demokratske opozicije Srbije, Vojislava Koštunice.

2001 - Umrla je Emili Šindler koja je, zajedno sa supugom Oskarom, pomogla stotinama Jevreja da pobegnu iz nacističkih koncentracionih logora tokom Drugog svetskog rata.

2003 - Na predsedničkim izborima u Čečeniji pobedio je proruski kandidat Ahmed Kadirov koji je, u maju 2004,poginuo u eksploziji na stadionu u Groznom tokom svečanog obeležavanja dana pobede nad fašizmom 9. maja, zajedno sa još šestoro ljudi.

2004 - Umro je Moris Vilkins britanski naučnik i nobelovac, jedan od trojice naučnika koji su zajedno otkrili strukturu DNK. Nobelovu nagradu za medicinu dobio je 1962. godine, zajedno sa Fransisom Krikom i Džejmsom Votsonom.

2005 - U naletu uragana Sten, koji je izavao blatno klizište u planinskom delu Gvatemale gde žive potomci Maja, poginulo je oko 2.000 ljudi.

2011 - Umro je jedan od osnivaca i glavni rukovodilac Epla Stiv Džobs. On je izumeo i majstorski reklamirao sofisticare "spravice" koje su izmenile svakodnevicu - počev od kućnog računara preko ajpoda do ajfona.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 6. oktobar


Izvor: Tanjug

1014 - Nakon katastrofe njegove vojske, umro je Samuilo, slovenski vladar, koji je 976. podigao ustanak protiv Vizantije i osnovao državu, sa središtem u Ohridu, koja je u najvećem obimu obuhvatala teritorije između Dunava, Korintskog zaliva, Jadranskog i Crnog mora. Svega nekoliko godina posle njegove smrti ta država je prestala da postoji.

1536 - Engleski verski reformator i prevodilac Biblije Vilijam Tindejl spaljen je na lomači kao jeretik, prema naređenju kralja Henrija VIII.

1767 - Rođen je haićanski državnik Henri Kristof, doveden sa Grenade kao rob na Haiti, gde se krajem 18. veka priključio pobuni protiv Francuza. Posle dvorskog puča 1806. u kojem je učestvovao, i ubistva cara Žan Žaka Desalina, takođe bivšeg roba, postao je 1807. predsednik Haitija, a 1811. proglasio se carem.

1773 - Rođen je francuski kralj Luj Filip, poznat kao "kralj građanin", koji je vladao od 1830. do 1848. Zbačen je sa prestola u Februarskoj revoluciji 1848. kada je proglašena republika, a 1850. je umro.

1846 - Rođen je američki inženjer Džordž Vestinghaus, pronalazač vazdušne kočnice za lokomotive i tramvaje. Razvio je i sistem železničkih signala i izgradio turbine za hidroelektranu na Nijagarinim vodopadima, za koju je projekat izradio Nikola Tesla. Sa te elektrane obezbeđen je prenos električne energije na daljinu zahvaljujući primeni Teslinog pronalaska obrtnih magnetnih polja (naizmenične struje). Osnovao je 1886. "Vestinghaus elektrik korporejšn".

1876 - Rođen je srpski slikar Milan Milovanović, profesor Umetničke škole u Beogradu, koji je radio pejzaže i portrete visokog impresionističkog dometa. Nekim delima se približio poentilizmu, težeći da postigne maksimalni efekat svetlosti. Slikarstvo je studirao u Beogradu, Minhenu i Parizu.

1878 - Umro je srpski dobrotvor Ilija Milosavljević Kolarac, veletrgovac, jedan od najvećih trgovaca hranom u tadašnjoj Evropi. Sav imetak zaveštao za prosvećivanje srpskog naroda. Bio je savetnik kneza Mihaila Obrenovića za finansijska pitanja. Postao je član Matice srpske 1854. Godine 1861. novčano pomaže osnivanje Srpske pravne akademije u Novom Sadu. S Tomom Vučićem-Perišićem osnovao je Fond za godišnje pomene palima za slobodu otadžbine (1857). Od 1854. finansira objavljivanje domaćih i prevedenih literarnih dela, a godine 1861. ustanovio je Fond za pomaganje i nagrađivanje srpskih književnika. Od 1875. on prerasta u Književni fond s kapitalom od 10.000 dukata. Pošto nije imao dece, celokupnu imovinu zaveštao je srpskom narodu. Testamentom je odredio: "Da se od svega imanja obrazuje Fond iz koga će se vremenom imati podići srpski univerzitet". Današnje reprezentativno zdanje "Zadužbine Ilije Milosavljevića Kolarca - Kolarčevog narodnog univerziteta" podignuto je 1932.

1887 - Rođen je arhitekta i teoretičar švajcarskog porekla Šarl Eduar Žanre, poznat kao Le Korbizje, jedan od najvećih arhitekata 20. veka. Novim materijalima (armirani beton, staklo, gvožđe) i građevinskim metodama radikalno je prekinuo tradicionalni način gradnje, a njegova teorija funkcionalizma, oživotvorena je nizom objekata poput stambenih blokova u Marselju i Nantu, zgrade skupštine u Čandigaru, švajcarskog paviljona u Parizu, ministarstva prosvete u Rio de Žaneiru. Dela: "Ka jednoj arhitekturi", "Preciziranja", "Modulor".

1891 - Umro je irski politički vođa i nacionalni borac za autonomiju Čarls Stjuart Parnel, koji je uveo nove metode u borbi protiv Engleza. Postavši 1875. član britanskog parlamenta, otpočeo je opstrukciju u zakonodavnom telu uz istovremenu blokadu na terenu. Zatvoren je 1881, ali je i iz zatvora upravljao borbom irskih nacionalista.

1892 - Umro je engleski pisac Alfred Tenison, majstor forme, poeta neobične melodičnosti. Tenisonovo obimno i raznovrsno delo izražava duh i raspoloženje njegovog vremena: filozofske i verske sumnje izazvane evolucionističkim učenjima kao i sklonost demokratskom poretku. Dela: poeme "Kraljevske slike", "Princeza", elegija "In memoriam", mnoštvo lirskih pesama.

1893 - U Beogradu je počela da radi prva javna električna centrala. Bila je to termocentrala jednosmerne struje i osvetljavala je gradsko jezgro današnjeg Beograda. Prvenstveno su osvetljavale ulice ali je korišćena i za rad tramvaja. Među najzaslužnijima za njen nastanak bio je njen konstrukor profesor Đorđe Stanojević, rektor Velike Škole i pionir elektrifikacije u Srbiji.

1894 - Rođen je srpski pisac Momčilo Nastasijević, jedna od najsnažnijih pesničkih ličnosti srpske literature između dva svetska rata i preteča moderne srpske drame. Krasio ga veoma specifičan stil i izuzetna jezička invencija. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i do smrti 1938. bio profesor gimnazije. Pisao je lirske pesme, drame i pripovetke sa starosrpskim motivima. Dela: pesme "Lirski krugovi", pripovetke "Iz tamnog vilajeta", libreto "Međuluško blago", drame "Kod večne slavine", "Nedozvani", "Gazda-Mladenova kći".

1903 - Rođen je irski fizičar Ernest Tomas Sinton Volton, jedan od pionira nuklearne fizike, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1951. S Džonom Daglasom Kokroftom, s kojim je podelio Nobelovu nagradu, razvio je 1929. prvi atomski akcelerator.

1914 - Rođen je norveški etnolog i istraživač Tor Hejerdal, koji je 1947. predvodio šestočlanu ekspediciju "Kon-Tiki", preplovivši splavom oko 9.000 kilometara između Perua i pacifičkog ostrva Tuamotu blizu Tahitija. Time je dokazao da su drevni narodi mogli da plove iz Južne Amerike do polinežanskih ostrva. Brodom napravljenim od papirusa, 13 godina kasnije je preplovio Atlantski okean od Maroka do Barbadosa, pokazavši da nije nemoguće da je postojao dodir starih Egipćana s predkolumbovskim civilizacijama u Americi.

1927 - U filmu "Pevač džeza" s glumcem Alom Džonsonom, koji je premijerno prikazan u Njujorku, prvi put se čuo glas glumca, što je označilo početak ere zvučnog filma.

1930 - Rođen je sirijski državnik i general Hafez al Asad, koji je na vlast došao u novembru 1970. udarom vojnog krila Arapske socijalističke partije BAAS. Predsednik Sirije postao je 1971.

1937 - Društvo naroda je osudilo agresiju Japana na Kinu, ali to nije imalo nikakve praktične posledice za agresora.

1972 - Najmanje 208 ljudi poginulo je a više od 1.000 je povređeno u železničkoj nesreći kod meksičkog grada Saltiljo.

1973 - Napadom Egipta i Sirije na izraelske položaje na istočnoj obali Sueca i na Golanskoj visoravni izbio je "Jom Kipur" rat, četvrti vojni sukob Izraela i Arapa, okončan 22. oktobra rezolucijom Saveta bezbednosti UN o prekidu vatre.

1976 - Vojna hunta u Tajlandu srušila je vladu Senija Pramoda, a u sukobima na univerzitetu, između studenata i vojske, došlo je do krvoprolića.

1981 - Na vojnoj paradi u Kairu islamski teroristi ubili su egipatskog državnika Anvara el Sadata, predsednika Egipta od oktobra 1970. ogorčeni njegovom odlukom da sklopi mir sa Izraelom.

1989 - Umrla je američka filmska glumica Bet Dejvis, koja je snimila više od 80 filmova i ostvarila niz velikih dramskih uloga. Filmovi: "Opasna" (Oskar), "Džezabel" (Oskar), "Male lisice", "Elizabeta i Eseks", "Huarez", "Šta se dogodilo sa Bebi Džejn", "Sve o Evi", "Svadbeni ručak".

1989 - Tajfun "Anđela" usmrtio je najmanje 108 ljudi na filipinskom ostrvu Luzon.

1990 - Umrla je prva žena ratni pilot kod nas Marija Draženović-Đorđević, koja je u sastavu 113. lovačkog puka učestvovala u Drugom svetskom ratu u borbama na Sremskom frontu 1945. Letački ispit položila je 1939. sa samo 15 godina.

1991 - Indonežanski vojni avion udario je u Džakarti u zgradu vlade, usmrtivši 102 i povredivši više od 5.000 ljudi.

1992 - Savet bezbednosti UN Rezolucijom 780 osnovao je Komisiju za ispitivanje ratnih zločina u prethodnoj Jugoslaviji, sastavljenu od međunarodnih eksperata.

1994 - Prošavši kroz demilitarizovanu zonu pod kontrolom mirovnih snaga UN u blizini Sarajeva, snage sarajevske muslimanske vlade ubile su četiri medicinske sestre i 16 srpskih vojnika.

2000 - Slobodan Milošević, do tada predsednik SRJ, čestitao je pobedu novoizabranom predsedniku SRJ Vojislavu Koštunici.

2007 - Umro je Laza Ristovski, muzičar i kompozitor. Svirao je u grupama "Smak" i "Bijelo dugme" i predstavnik je generacije koja je obeležila rok scenu negdašnje Jugoslavije.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 7. oktobar


Izvor: Beta

1571 - Španska i mletačka mornarica potukle su kod Lepanta u jugozapadnoj Grčkoj tursku flotu. U najvećoj pomorskoj bici posle bitke kod Akcijuma 31. p.n.e. poginulo je oko 25.000 turskih vojnika i potopljeno 80 turskih brodova. To je bila i poslednja velika bitka sa brodovima na vesla.

1806 - Ralf Vedživud u Londonu patentirao je indigo.

1813 - Padom Beograda u turske ruke ugušen je Prvi srpski ustanak i Turci su uspostavili upravni aparat i organizaciju kakva je postojala pre izbijanja ustanka 1804.

1849 - Umro je američki pisac Edgar Alan Po. Za života gotovo nepoznat, postao je jedan od najuticajnijih pesnika kada su vrednost njegovog dela otkrili francuski pesnici Bodler, Malarme i Valeri. U spisu "Filozofija kompozicije" analizirao je nastanak svoje najčuvenije poeme "Gavran". Njegove kratke pripovetke smatraju se pretečom detektivskih romana.

1885 - Rođen je danski atomski fizičar Nils Henrik David Bor, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1922. za istraživanja strukture atoma, jedan od osnivača atomske fizike.

1908 - Nakon oslobađanja od turske vlasti Krit se ujedinio sa Grčkom. Grčka je 1912. anektirala to ostrvo, a Londonskim ugovorom 1913. aneksija je međunarodno priznata.

1914 - Rođen je Mihailo Lalić, jedan od najistaknutijihjugoslovenskih autora ratne proze ("Hajka", "Lelejska gora", "Svadba", "Zlo proljeće").

1919 - Osnovana je holandska avionska kompanija KLM, najstariji postojeći avio prevoznik u svetu.

1931 - Rođen je južnoafrički nadbiskup Dezmond Tutu, borac protiv aparthejda, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1984, prvi crnac nadbiskup u Južnoj Africi.

1940 - Nemačka je u Drugom svetskom ratu okupirala Rumuniju i preuzela kontrolu nad njenim naftnim poljima.

1949 - Na području sovjetske okupacione zone proglašena je Nemačka Demokratska Republika (Istočna Nemačka) sa predsednikom Vilhelmom Pikom i premijerom Otom Grotevolom. Dve nemačke države (Istočna i Zapadna) ponovo su se ujedinile 3. oktobra 1990.

1959 - Umro je američki operski pevač i filmski glumacitalijanskog porekla Mario Lanca.

1959 - Sovjetski vasionski brod "Luna 3" je prvi fotografisao tamnu stranu Meseca.

1981 - Potpredsednik Egipta Hosni Mubarak postao je šef države nakon ubistva Anvara el Sadata 6. oktobra.

1985 - Palestinski gerilci oteli su u Mediteranu italijanski putnički brod "Akile Lauro" sa oko 440 ljudi i zapretili da će ga eksplozijom uništiti ukoliko Izrael ne oslobodi iz zatvora 50 Palestinaca.

1992 - Savet bezbednosti UN usvojio je rezoluciju o formiranju međunarodne komisije eksperata za ispitivanje ratnih zločina na prostoru bivše Jugoslavije i izrazio zabrinutost zbog informacija o masovnom ubijanju i sprovođenju etničkog čisćenja.

1996 - Istražitelji Međunarodnog suda za ratne zločine naprostoru bivše Jugoslavije izvadili su iz masovne grobnice u Ovčari kraj Vukovara 200 tela.

1997 - Oko 30.000 muzičara, umetnika, radničkih lidera i političara iz celog sveta stiglo je u Boliviju na komemorativni skup povodom 30-godišnjice smrti Če Gevare.

2000 - U Beogradu je konstituisana Skupština SR Jugoslavije; Vojislav Koštunica je položio predsedničku zakletvu. U narednim danima novi predsednik primio je mnogobrojne državnike, a Jugoslavija je, nakon desetogodišnje izolacije, otvorila proces pomirenja sa svetom.

2000 - Slovenački skijaš Davo Karničar (38) postao je prvi čovek koji je uspeo da se na skijama spusti sa najviše planine na svetu, 8.848 metara visokog Maunt Everesta.

2001 - SAD i Velika Britanija su počele vazdušne napade na Avganistan zbog odbijanja avganistanskih vlasti da izruče Osamu bin Ladena. Američke vlasti optužile su Ladena za teroristički napad izvršen 11. septembra na Svetski trgovinski centar u Njujorku i zgradu Pentagona kada je poginulo nekoliko hiljada ljudi.

2003 - Holivudski glumac, austrijskog porekla, Arnold Švarceneger izabran je za guvernera Kalifornije (SAD).

2004 - Kralj Kambodže Norodom Sihanuk je abdicirao. Nedelju danakasnije za novog kralja izabran je njegov sin Norodom Sihamoni.

2005 - Umro je Jovan Soldatović, jedan od najpoznatijih srpskihvajara. Autor je velikog broja vajarskih dela na javnim prostorima, među kojima se ističu monumentalni spomenici, biste znamenitih ličnosti i skulpture. Poznat je i po velikom broju skulptura srna, košuta, jelena, roda i konja u parkovima mnogih gradova na prostoru bivše Jugoslavije.

2006 - U Moskvi je ubijena novinarka ruskog dnevnika "Nova Gazeta" Ana Politkovska, poznata po oštrim kritikama politike Kremlja i rata u Čečeniji.

2009 - Umro je modni fotograf Irvin Pen, poznat po glamuroznim portretima manekenki. Pen je dugo radio za časopis Vog gde je stekao ugled zahvaljujući mirnim klasičnim kompozicijama.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 8. oktobar


Izvor: Beta

1354. Ubijen rimski tribun Kola di Rienco. Ponet idejom o obnavljanju antičke republike i ujedinjenju Italije pod vođstvom Rima, 1347. proglasio Rimsku republiku. Ubijen u ustanku u organizaciji rimskog plemstva.

1469. Umro firentinski slikar fra Filipo Lipi, najznačajniji predstavnik rane renesanse u slikarstvu, Botičelijev učitelj.

1803. Umro italijanski pisac Vitorio Alfijeri, prvi autentični tragičar u italijanskoj književnosti. Njegovo delo inspirisalo generacije koje su pripremile i sprovele italijanski nacionalni preporod.

1810. Rođen Džejms Vilijam Maršal. Otkrio zlatni rudnik u Kaliforniji i pokrenuo "zlatnu groznicu" 1849.

1856. Velika Britanija počela Drugi opijumski rat protiv Kine, pridružila joj se Francuska. 1857. anglo-francuske trupe zauzele Kanton, Kina kapitulirala i potpisala mir u Tjencinu.

1864. Rođen Branislav Nušić, srpski i jugoslovenski komediograf. Uzor mu bili Gogolj i raniji srpski komediografi Sterija i Trifković. Njegove komedije i danas na pozorišnim repertoarima.

1871. U Čikagu izbio veliki požar, prema legendi, u jednoj štali, kada je krava oborila kerozinsku lampu na gomilu slame i strugotine. U požaru koji je trajao tri dana poginulo 300 ljudi, 90.000 ostalo bez domova.

1895. Rođen argentinski državnik Huan Domingo Peron, predsednik od 1946. do 1955, kada je oboren u vojnom udaru. Posle 17 godina egzila trijumfalno se vratio u Argentinu 1972, 1973. ponovo izabran za predsednika. Umro 1974. a predsednica postala njegova supruga Izabela.

1895. Ubijena korejska kraljica Min. Pokušavala da zaustavi japansku dominaciju u Koreji. Zaveru na korejskom dvoru organizovao Japan preko konzula, generala Gora Miure.

1912. Crna Gora objavila rat Turskoj, istog dana napala turske položaje kod Skadra. Počeo Prvi balkanski rat.

1953. Velika Britanija i SAD povukli trupe iz Slobodne zone Trsta i predale Italiji civilnu upravu u zoni A izazvavši krizu u jugoslovensko-italijanskim odnosima, rešenu Londonskim sporazumom 5. oktobra 1955.

1954. Vojne snage Severnog Vijetnama ušle u glavni grad Hanoj.

1967. Umro britanski državnik Klement Ričard Atli, laburistički premijer od 1945. do 1951. Njegova vlada sprovela niz socijalnih reformi u posleratnoj Britaniji i priznala nezavisnost Indije, 1947, i Burme, 1948.

1970. Nobelovu nagradu za književnost dobio ruski pisac Aleksandar Isajevič Solženjicin.

1975. Žestoki okršaji u Bejrutu i severnom Libanu odneli 25 života i prekinuli poslednje primirje hrišćana i muslimana.

1991. Posle isteka tromesečnog brionskog moratorijuma Slovenija i Hrvatska potvrdile samostalnost i nezavisnost od SFRJ.

1992. Umro Vili Brant, kancelar Zapadne Nemačke od 1969. do 1974, kada je podneo ostavku jer je otkriveno da je njegov bliski saradnik istočnonemački špijun. Vodio politiku popuštanja i doprineo političkoj stabilizaciji u Evropi. 1970. se poklonio žrtvama nacizma u Varšavi. Dobitnik Nobelove nagrade za mir 1971.

1993. Ujedinjene nacije ukinule sankcije Južnoj Africi uvedene 1960. zbog politike aparthejda koju su sprovodile tadašnje vlasti.

1998. Savet NATO-a usvojio detaljni operativni plan za vazdušne udare u fazama na Kosovu. Predsedniku Jugoslavije Slobodanu

Miloševiću dato 24 časa da ispuni zahteve iz rezolucije UN. Vlada Srbije donela Uredbu o posebnim merama u uslovima oružanih pretnji NATO-a.

2001. U udesu aviona švedske kompanije SAS na milanskom aerodromu Linate poginulo 118 osoba.

2005. U zemljotresu jačine 7,6 stepeni Rihterove skale koji je pogodio delove Pakistana, Indije i Avganistana poginulo više od 80.000 ljudi, od kojih 17.000 dece, 79.500 osoba povređeno. Broj beskućnika dostigao 3,3 miliona.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 9. oktobar
Danas je petak, 9. oktobar, 282. dan 2015. godine. Do kraja godine ima 83 dana.

Izvor: Tanjug

1757 - Rođen je francuski kralj Šarl X, koji je na presto stupio 1824. ali je oboren 1830. godine u Julskoj revoluciji, posle pokušaja da obnovi apsolutnu monarhiju. Njegov brat kralj Luj XVI pogubljen je 1793. u Francuskoj revoluciji.

1789 - Austrijski feldmaršal Gideon Ernst Laudon preoteo je Beograd od Turaka.

1806 - Pruska je objavila rat Francuskoj, u kojem je poražena i izgubila je krajeve zapadno od Labe i neke delove negdašnje Poljske.

1831 - Ubijen je prvi predsednik Grčke Joanis Kapodistrijas, jedan od vođa borbe za nezavisnost od Osmanskog carstva. U službu ruskog cara stupio je 1809. i bio je predstavnik Rusije na Bečkom kongresu i šef ruske diplomatije od 1815. do 1822. Po povratku u Grčku učestvovao je u borbama za oslobođenje, ali je načinom vladavine, pošto je 1827. došao na vlast, izazvao nezadovoljstvo i ubijen je u atentatu.

1857 - Rođen je srpski pisac iz Dubrovnika Ivo Vojnović, dramski pisac s veoma živim osećanjem za scenu. Dela: drame "Dubrovačka trilogija", "Ekvinocij", "Smrt majke Jugovića", "Gospođa sa suncokretom", "Lazarovo vaskrsenje", "Imeratrix", "Maškerate ispod kuplja".

1859 - Rođen je francuski oficir jevrejskog porekla Alfred Drajfus, koji je 1894. lažno optužen da je Nemačkoj izdavao vojne tajne. Osuđen je na doživotnu robiju, samo na osnovu tumačenja grafoloških stručnjaka. Poslat je u jedan od najgorih zatvora na svetu na Djavolskim ostrvima u Francuskoj Gijani. U njegovu odbranu ustao je tada pisac Emil Zola, koji je pod naslovom "Optužujem" u listu "L'oror" objavio otvoreno pismo predsedniku Republike. Tek 1906. kapetan Drajfus je rehabilitovan, vraćen u vojsku i unapređen u čin majora.

1874 - U Bernu, u Švajcarskoj, održan je Osnivački kongres Svetskog poštanskog saveza. U radu Osnivačkog kongresa učestvovale su poštanske uprave iz 22 zemlje. Među osnivačima Svetskog poštanskog saveza nalazila se i Kneževina Srbija. Odluka da se 9. oktobar prihvati i obeležava kao Svetski dan pošte doneta je 1939. na kongresu Svetskog poštanskog saveza u Buenos Airesu.

1888 - Rođen je ruski revolucionar Nikolaj Ivanovič Buharin, profesor političke ekonomije Univerziteta u Moskvi. Boljševicima se priključio 1906. a posle Oktobarske revolucije 1917. jedan je od vodećih ideologa vladajuće Boljševičke partije. Kao predsednik Kominterne 1928. i 1929. protivio se potpunoj kolektivizaciji smatrajući da je za ekonomiju štetno ukidanje privatnog poseda na selu. Na montiranom sudskom procesu 1938. osuđen je na smrt pod optužbom za špijunažu kao "pripadnik trockističko-zinovjevskog i buharinovskog kontrarevolucionarnog centra" i streljan je marta 1938. Dela: "Politička ekonomija rentijera", "Imperijalizam i svetska privreda", "Ekonomika prelaznog perioda", "Teorija istorijskog materijalizma".

1892 - Rođen je srpski pisac Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, član Srpske kraljevske akademije. Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. delom "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine". U Prvom svetskom ratu hapšen je i interniran zbog prosrpske orjentacije, a između dva svetska rata bio je ambasador Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme ("Ex ponto", "Nemiri", "Lirika"). Pripovedač snažne imaginacije, izuzetan poznavalac Bosne, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i stilom, prefinjenim psihološkim analizama. Dela: romani "Na Drini ćuprija", "Travnička hronika", "Gospođica", "Prokleta avlija", "Omer-paša Latas" (nedovršen), zbirke pripovedaka "Nemirna godina", "Žeđ", "Jelena, žena koje nema", "Znakovi", "Deca", "Kuća na osami", putopisi i skice "Staze, lica, predeli", meditativna proza "Znakovi pored puta", "Eseji, kritike, članci I i II", "Sveske".

1906 - Rođen je senegalski državnik, filozof i pisac Leopold Sedar Sengor, član Francuske akademije, predsednik Senegala od 1960. do 1980. Dela: "Nova antologija crnačke i malgaške poezije", "Sloboda I: Crnaštvo i humanizam", "Sloboda II: Nacija i afrički put u socijalizam", "Temelji afrikanstva ili crnaštvo i arabizam", "Crnaštvo i germanizam", zbirke pesama "Pesme senke", "Crne hostije", "Pesme za Naet", "Etiopike", "Nokturna", "Elegije", "Poezija akcije", "Pesme".

1908 - Rođen je francuski filmski režiser i glumac ruskog porekla Žak Tatiščev, poznat kao Žak Tati, poetični satiričar. Filmovi (režija i gluma): "Praznični dan", "Odmor gospodina Iloa", "Moj ujak" (Oskar), "Saobraćajna gužva".

1915 - Nemačke i austrougarske trupe su, posle ogorčenog otpora brojčano slabije srpske vojske, neuporedivo slabije opremljene, okupirale Beograd u Prvom svetskom ratu.

1918 - Rođen je Hauard Hant, agent CIA, ključni akter afere "Votergejt", koja je prouzrokovala ostavku američkog predsednika Ričarda Niksona i postala sinonim za skandal i zloupotrebu vlasti. On je regrutovao osobe koje su provalile u zgradu "Votergejt svisotel" u Vašingtonu, gde se nalazilo središte tada opozicione Demokratske stranke tokom predsedničke kampanje 1972. Aferu su obelodanila dva novinara "Vašington posta" Bob Vudvord i Karl Bernstin. Kada je afera razotkrivena do kraja oni su nagrađeni Pulicerovom nagradom.

1934 - Ubijen je kralj Aleksandar I Karađorđević, Ujedinitelj. Od 1921. do 1929. vladar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, od 1929. do 1934. Jugoslavije. Atentat u Marselju, u kojem je ubijen i šef francuske diplomatije Luj Bartu, organizovali su hrvatski teroristi - ustaše, uz podršku Musolinijeve Italije. Dalja pozadina nije nikada rasvetljena, postoji nekoliko oprečnih teza. Pasoš pronađen kod ubice izdat na ime Petra Kelemana, bio je Čehoslovački. Školovao se u Švajcarskoj, Rusiji, Francuskoj. Postao je prestolonaslednik 1909. umesto starijeg brata Djorđa, a od 1914. kao regent vladao je Srbijom u ime bolesnog oca kralja Petra I. Bio je na čelu Vrhovne komande srpske vojske u pobedonosnim ratovima od 1912. do 1918. u kojima je ispoljio izuzetnu hrabrost. Postao je kralj Srba, Hrvata i Slovenaca 6. novembra 1921. nakon smrti kralja Petra I.

1940 - Rođen je engleski muzičar Džon Lenon, autor većine pesama pop grupe "Bitlsi".

1958 - Umro je Pije XII, poglavar rimokatoličke crkve od 1939. Svetovno ime bilo mu je Euđenio Pačeli. Pred kraj Drugog svetskog rata i neposredno posle njega blagonaklono je posmatrao i pomagao beg pripadnika poraženih formacija putem takozvanih "pacovskih kanala" - mreže pomoću koje su se nacisti prebacivali najčešće u Latinsku Ameriku.

1962 - Afrička država Uganda postala je nezavisna posle 70 godina britanske kolonijalne uprave.

1963 - Više od 2.000 ljudi poginulo je posle pucanja oko 300 metara visoke brane "Vajont" kod Beluna u severoistočnoj Italiji.

1967 - Ubijen je argentinski revolucionar Ernesto "Če" Gevara, simbol revolucija u Latinskoj Americi. Diplomirao je medicinu u Buenos Ajresu 1953. potom je otišao u Gvatemalu, pa u Meksiko, gde je upoznao Fidela Kastra, s čijom ekspedicijom se 1956. iskrcao na Kubu. Posle pobede revolucije 1959. postao je 1961. ministar privrede, a Kubu je napustio 1965. u nameri da u Boliviji, gde je ubijen, povede ustanak za oslobođenje Južne Amerike od dominacije SAD i domaće oligarhije. Dela: "Uspomene na kubansku revoluciju", "Dnevnik iz Bolivije".

1968 - Umro je francuski pisac Andre Moroa. Pisao je romane, eseje i romansirane biografije. Dela: romani "Podneblja", "Porodični krug", biografije "Bajron", "Dizraeli", "Viktor Igo", "Lelija ili život Žorž Sand", "Balzakov život".

1975 - Nobelova nagrada za mir dodeljena je ruskom fizičaru i disidentu Andreju Saharovu, zbog "neustrašivih napora za mir u svetu", kako je obrazložio norveški komitet za dodelu nagrade.

1978 - Umro je Žak Brel, francusko belgijski šansonjer. Njegovi hitovi "Ne me quitte pas", "Amsterdam", "Mathilde", postali su svojevrsni spomenici frankofonske baštine, a Brelovi tekstovi ali i retko sugestivan nastup, inspirisali su brojne muzičke stvaraoce širom sveta. Iako rođeni Belgijanac veči deo života proveo je u Parizu da bi poslednje godine proživeo u Francuskoj Polineziji, gde je i sahranjen, nedaleko od groba francuskog slikara Pola Gogena.

1983 - U eksploziji bombe u glavnom gradu Burme, Rangunu, za koju je Južna Koreja optužila severnokorejske agente, ubijeno je 18 južnokorejskih funkcionera, uključujući četiri ključna ministra, među kojima i šef diplomatije Li Bum Suk.

1991 - Hrvatske snage su na putu Petrinja-Glina iz zasede pucale na propisno obeleženo vozilo i ubile četiri člana ekipe TV Beograd: Zorana Amidžića, Boru Petrovića, Dejana Milićevića i Sretena Ilića.

1997 - Više od 200 ljudi je poginulo kada je uragan "Paulina" pogodio meksičko letovalište Akapulko.

1999 - Broj mrtvih ljudi u poplavama u Meksiku premašio je 400.

2003 - Najmanje 100 ljudi se udavilo u nigerijskom feribotu "Kunto-Borong" koji je potonuo nakon što je udario u stub jednog mosta.

2004 - Umro je francuski filozof i teoretičar književnosti Žak Derida, poznat po koncepciji "dekonstrukcije". Pokrenuo je široku kritičku raspravu o filozofiji i jedan je od inspiratora poznate pariske grupe "Tel-quel", koja je semiologiji, kao opštoj teoriji simbola, suprotstavila gramatologiju kao posebnu teoriju prvobitnih, arhaičnih načina označavanja. Glavna dela: "Pisanje i razlika", "O gramatologiji", "O rasejavanju", "O duhu", "Hajdeger i pitanje", "O pravu na filozofuju".

2004 - U Avganistanu su prvi put održani direktni predsednički izbori.

2006 - Severna Koreja je, uprkos protivljenju SAD, izvela prvu podzemnu nuklearnu probu. Tokom probe navodno nije došlo do bilo kakve komplikacije niti do širenja radioaktivnosti. Bomba je bila relativno "mala" po snazi, znatno manja od one koju su na kraju Drugog svetskog rata SAD bacile na Hirošimu, koja je imala snagu 15.000 tona TNT. Pet dana kasnije Savet bezbednosti UN jednoglasno je usvojio rezoluciju o uvođenju sankcija Severnoj Koreji, koje uključuju širok spektar mera protiv te države i pojedinaca uključenih u severnokorejski nuklearni program.

2007 - Najmanje 40 ljudi ubijeno je u napadu sudanske vojske na grad Muhadžirija u pobunjenoj sudanskoj oblasti Darfur, na zapadu zemlje, u pograničnoj zoni prema Čadu.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 10. oktobar


Izvor: Beta, Tanjug

680 - U stranačkim borbama koje su dovele do rascepa islamskog sveta na sunite i šiite, u bici kod Karbale, na Eufratu, ubijen je Husein, pretendent na kalifski presto dinastije Alida. Kasnije je postao šiitski svetac.

1733 - Francuska je objavila rat austrijskom caru Karlu VI zbog njegove podrške knezu Avgustu III u nameri da postane poljski kralj, umesto francuskog kandidata Stanislava Lešćinskog. Rat za poljsko nasleđe trajao je do 1735.

1813 - Rođen je italijanski kompozitor Đuzepe Verdi uz Riharda Vagnera, najistaknutiji romantičarski operski stvaralac 19. veka. Njegove opere "Aida", "Otelo", "Rigoleto", "Travijata" i danas su ključna dela repertoara operskih kuća širom sveta.

1837 - Umro je francuski ekonomista Šarl Furije, socijalista-utopista. Pred kraj života stekao je značajan broj pristalica koji su širili i pokusavali praktično ostvariti njegovu ideju o eksperimentalnim zajednicama - falangama, kao prelaznom stupnju ka "društvu harmonije" ("Novi industrijski i društveni svet", "Teorija četiri pokreta").

1888 - Rođen je ruski revolucionar Nikolaj Ivanovič Buharin, jedan od vodećih ideologa boljševika, funkcioner Kominterne. Zbog protivljenja Staljinovoj brutalnoj kolektivizaciji sela 1929. je isključen iz Politbiroa partije, uhapšen je 1937. i nakon montiranog procesa streljan 1938.

1901 - Rođen je švajcarski skulptor, slikar i grafičar Alberto Đakometi, poznat po nadrealističkim prostornim konstrukcijama ("Palata u 4 časa ujutro") i ekstremno izduženim bronzanim ljudskim figurama ("Kola", "Sedam figura i jedna glava").

1911 - Kineski nacionalni vođa Sun Jat Sen je u Vučangu proglasio republiku i otpočeo revoluciju u kojoj je oborena dinastija Manču. Time je završena vladavine kineskih careva koja je trajala 2.000 godina.

1913 - Završena je izgradnja Panamskog kanala dugog 81,6 kilometara, kojim su spojeni Atlantski i Tihi okean.

1917 - Brazil je u Prvom svetskom ratu objavio rat Nemačkoj, nakon što su Nemci torpedovali brazilske brodove.

1918 - Prva srpska armija pod komandom vojvode Petra Bojovića počela je operacije za oslobađanje Niša u Prvom svetskom ratu. Grad je zauzet 12. oktobra, a austrougarska vojska primorana je da se povuče ka severu.

1954 - Vijetnamski lider Ho Ši Min ušao je u glavni grad Vijetnama Hanoj, koji su dva dana ranije napustile francuske kolonijalne trupe.

1964 - U Tokiju su otvorene Olimpijske igre, prve u Aziji.

1970 - Umro je francuski političar Eduar Daladje. Kao premijer Francuske potpisao je Minhenski sporazum 1938. kojim je Hitleru omogućeno da Sudetsku oblast u Čehoslovačkoj pripoji Nemačkoj.

1975 - Čuvene filmske zvezde Ričard Barton i Elizabet Tejlor venčali su se po drugi put. Sledeće godine ponovo su se razveli.

1980 - U katastrofalnom zemljotresu u Alžiru poginulo je 2.590 ljudi, a oko 330.000 stanovnika grada El Asnam je ostalo bez domova.

1982 - SAD su uvele sankcije protiv Poljske zbog odluke poljske vlade da zabrani sindikat "Solidarnost".

1985 - Umro je američki filmski i pozorišni glumac Jul Briner, dobitnik Oskara za ulogu u filmu "Kralj i ja", mjuzikl u kojem je godinama igrao i u pozorištu ("Deset božjih zapovesti", "Anastasija", "Braća Karamazovi", "Sedmorica veličanstvenih").

1985 - Umro je američki filmski glumac, režiser i producent Orson Vels. Njegov prvi film "Građanin Kejn" ubraja se u najveće klasike kinematografije. Godine 1971. dobio je Oskara za životno delo ("Veličanstveni Ambersonovi", "Dama iz Šangaja", "Magbet", "Otelo", "Treći čovek").

1990 - SSSR i Nemačka su potpisali ugovor o povlačenju sovjetskih vojnika iz Nemačke do kraja 1994. U Istočnoj Nemačkoj bilo je stacionirano 380.000 sovjetskih vojnika sa 220.000 članova porodica.

1991 - Skupština Srbije donela je odluku da republička zastava bude trobojka, bez zvezde petokrake.

1995 - Izrael je, u skladu sa mirovnim sporazumom sa Palestinskom oslobodilačkom organizacijom, počeo povlačenje sa Zapadne obale i oslobodio iz zatvora oko 300 Palestinaca.

2000 - Umrla je Sirimavo Bandaranaike, bivši premijer Šri Lanke (1960-1977) i prva žena premijer na svetu. Bila je jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih.

2001 - Nobelovu nagradu za ekonomiju dobili su Amerikanci Džordž A. Akerlof, A. Majkl Spens i Džozef E. Stiglic. Svojom "analizom tržišta sa asimetričnim informacijama", oni su pokazali u kojoj meri informacije utiču na funkcionisanje tržišta, od prodaje polovnih automobila do uspona i kolapsa na velikim berzama.

2003 - Umro je američki pijanist Eugen Istomin, poslednji živi član čuvenog kamernog tria, u kome su još bili Isak Štern i Leonard Rouz.

2005 - U Beogradu je proglašen početak pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju Srbije i Crne Gore Evropskoj Uniji.

2005 - U egzilu u Južnoj Africi umro je Milton Obote, prvi lider Ugande nakon sticanja nezavisnosti.

2008 - Bivši finski predsednik i dugogodišnji mirovni posrednik Marti Ahtisari dobio je Nobelovu nagradu za mir. Ahtisari je bio posrednik UN u pregovorima o statusu Kosova.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 11. oktobar


Izvor: Beta

1521 - Papa Lav X dodelio je engleskom kralju Henriju VIII, koji je 12 godina kasnije osporio autoritet rimokatoličke crkve, a 1534. se proglasio poglavarom Anglikanske crkve, nezavisne od Rima, titulu "Branitelja vere" jer je kralj objavio knjigu u kojoj je osudio ideje nemačkog verskog reformatora Martina Lutera.

1531 - Vojska švajcarskih rimokatoličkih kantona porazila je kod Kapela snage grada Ciriha i njegovih protestantskih saveznika, a u bici je poginuo protestanski verski reformator Ulrih Zvingli, jedan od najvećih teologa reformacije.

1579 - Turskog velikog vezira srpskog porekla Mehmed pašu Sokolovića ubio je jedan derviš. Kako se veruje, zahvaljujući Mehmed paši Turska je izvesno vreme vodila tolerantniju politiku prema Srbima. Bilo je dozvoljeno podizanje srpskih hramova, otvaranje srpske štamparije, kao i obnova srpske patrijaršije u Peći 1557. Za prvog patrijarha postavljen je njegov brat (ili brat od strica) Makarije Sokolović. U srpskim zemljama podigao je brojne zadužbine, uključujući znameniti most na Drini u Višegradu.

1806 - Rođen je knez Srbije Aleksandar Karađorđević. Tokom njegove vladavine od 1842. do 1858. donet je Građanski zakonik Srbije (1844.) i reformisano sudstvo. Srbiji su autonomni status 1856. na Pariskom kongresu, garantovale velike sile. U njegovo vreme publikovano je "Načertanije" Ilije Garašanina (neka vrsta južnoslovenskog spoljnopolitičkog programa). Posle svrgavanja kneza Mihaila Obrenovića na presto su ga 1842. doveli ustavobranitelji. Zbog suprotstavljanja njihovom Savetu i vezivanja za Austriju, jedna struja ustavobranitelja ga je zbacila 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i na presto Srbije je vraćen knez Miloš Obrenović.

1896 - Umro je austrijski kompozitor i orguljaš Anton Brukner, kasnoromantičar koji je stvarao pod uticajem Ludviga van Betovena i Riharda Vagnera. Dela: devet simfonija, osam misa, kantate.

1899 - Počeo je trogodišnji Burski rat između južnoafričkih burskih država (Transval i Slobodna država Oranje) i Velike Britanije (koja je od ranije držala Kepland i Natal).

1915 - Na Srbiju, suočenu s ofanzivom nemačkih i austrougarskih trupa, napala je i Bugarska, čime se uključila u Prvi svetski rat na strani Centralnih sila.

1930 - Rođen je srpski istoričar Dimitrije Bogdanović, akademik. Po obrazovanju teolog i pravnik, vodio je Arheografsko odeljenje Narodne biblioteke Srbije i bio profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu. Najviše se bavio istorijom stare srpske književnosti i bio je jedan od najboljih poznavalaca srpskog srednjovekovlja uopšte, kao i ranohrišćanskih spisa. Dela: "Istorija stare srpske književnosti", "Knjiga o Kosovu", koautor monografije "Hilandar", koautor "Istorija srpskog naroda 1-10" SKZ, priređivać i koautor kolekcije "Srbljak" (zbornik stare srpske duhovne muzike - službe Srbima svetiteljima).

1942 - U selu Kriva Reka kod Brusa nemački i bugarski vojnici su u Drugom svetskom ratu zatvorili sve stanovnike u crkvu i digli je u vazduh, usmrtivši 320 civila, uglavnom žena i dece.

1946 - Zbog krivičnih dela protiv naroda i države Vrhovni sud Hrvatske je posle višemesečne rasprave izrekao presudu ratnim zločincima - Erihu Lisaku na smrt, a rimokatoličkom nadbiskupu Alojziju Stepincu i Ivanu Šaliću na višegodišnji zatvor.

1962 - Papa Jovan XXIII otvorio je Drugi vatikanski sabor, odnosno 21. ekumenski sabor Katoličke Crkve, prvi od 1870, na kojem je započeta dalekosežna reforma u okrilju rimokatolicizma.

1963 - Umro je francuski pisac, slikar i režiser Žan Kokto, član Francuske akademije. Često je menjao stav i stil i oprobao se kao pesnik, romansijer, pisac drama, kritičar, slikar, režiser i filmski scenarista. Dela: romani "Strašna deca", "Tomas varalica", pozorišni komadi "Pisaća mašina", "Strašni roditelji", "Orfej", "Edip", "Antigona", filmovi "Lepotica i zver", "Orfejev testament".

1963 - Umrla je francuska pevačica Edit Pjaf, zvezda kabarea i simbol francuske šansone. Takođe je komponovala šansone i pisala tekstove za njih. Dela: autobiografije "Moj život", "Na balu uspeha".

1976 - U Kini je pod optužbom za zaveru uhapšena, kako su je nazvali, "četvoročlana banda", odnosno Mao Cedungova udovica Đang Ching i tri bivša visoka funkcionera.

1977 - U atentatu je ubijen predsednik Severnog Jemena pukovnik Ibrahim al Hamdi.

1980 - Dvojica sovjetskih kosmonauta okončala su do tada najdužu kosmičku misiju, boraveći u brodu "Saljut 6" 185 dana u svemiru.

1988 - Govor pape Jovana Pavla II prekinut je u Evropskom parlamentu u Strazburu pošto je britanski poslanik iz Severne Irske, protestantski sveštenik Jan Pejzli, počeo da uzvikuje "antihrist", razvivši transparent na kojem je pisalo "Jovan Pavle II antihrist".

1990 - Na stadionu "1. maj" u severnokorejskom glavnom gradu Pjongjang oko 150.000 gledalaca oduševljeno je pozdravilo pobedu fudbalske reprezentacije Severne Koreje nad Južnom Korejom rezultatom 2:1 u istorijskom prijateljskom meču, prvom sportskom nadmetanju ne domaćem tlu ekipa podeljene zemlje.

1993 - Na norveškog izdavača Vilijama Nigarda, koji je štampao "Satanske stihove" britanskog pisca indijskog porekla Salmana Ruždija, u Oslu je pucao i teško ga ranio jedan islamski terorista.

1999 - U centru Prištine, ispred hotela "Grand", ubijen je pripadnik UNMIK-a, Amerikanac bugarskog porekla Valentin Krumov. Pretpostavlja se da su ubice bile u zabludi da je Krumov Srbin.

2002 - U eksploziji bombe koju je u tržni centar kod Helsinkija podmetnuo 19-godišnji student hemije, koji je tada takođe poginuo, a uputstva za pravljenje bombe "skinuo" je sa Interneta, poginulo je sedam osoba a 85 je povređeno.

2004 - Evropska unija ukinula je Libiji embargo na oružje, nakon odluke Tripolija da odustane od oružja za masovno uništenje.

2005 - U Liberiji, najstarijoj nezavisnoj državi Afrike (od 1847.) osim Etiopije, održani su predsednički i parlamentarni izbori, prvi posle 14 godina građanskog rata.

2005 - U eksploziji automobila bombe na jednoj pijaci u Tal Afaru, mestu na severozapadu Iraka, poginulo je 30, a ranjeno 35 osoba.

2006 - Umro je srpski akademik, fizički hemičar Milenko Šišić. Radio je u Institutu "Boris Kidrič" u Vinči, doktorirao kod Pavla Savića, pionira nuklearnih nauka u Srbiji, i bio je najmlađi doktor nauka u Institutu gde se opredelio za hemiju visoko radioaktivnih materijala, odnosno ozračeno nuklearno gorivo i fisione produkte. Usavršavao se u SAD, a 1956. je izabran za docenta za predmet elektrohemije na Katedri za fizičku hemiju. Za Redovnog člana SANU je izabran 1985. Objavio je 190 radova i publikacija i upisan je u nekoliko internacionalnih biografskih leksikona. Bio je član više međunarodnih naučnih društava.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 12. oktobar


Izvor: Beta, Tanjug

1492 - Španski moreplovac Kristofor Kolumbo prvi put je stupio na tlo Novog sveta. Nakon 33 dana plovidbe od Kanarskih ostrva, njegova posada iskrcala se na Bahamska ostrva, sa uverenjem da su stigli u Aziju.

1518 - Nemački verski reformator Martin Luter, optužen za jeres, odbio je da se odrekne svojih teza pred papskim izaslanikom kardinalom Tomazom Kajetanom. Duboko pogođen trgovinom indulgencijama (papski oprost) Luter je 1517. na vrata crkve u Vitenbergu okačio svojih 95 teza o preuređenju katoličke crkve i pozvao na javnu raspravu. Taj događaj smatra se početkom reformacije.

1810 - Dan kada su se venčali bavarski princ Ludvig i saksonska princeza Tereza postao je događaj godine i vremenom se pretvorio u bavarske Oktobarske svečanosti piva i kobasica (Oktoberfest).

1811 - Paragvaj je proglasio nezavisnost od Španije i Argentine.

1822 - Brazil je stekao nezavisnost od Portugalije.

1865 - Rođen je srpski naučnik, geograf Jovan Cvijić, osnivač antropogeografije i geomorfologije u Srbiji i Geografskog društva u Beogradu (1910). Predsednik Srpske kraljevske akademije od 1921. do smrti i počasni doktor više inostranih univerziteta i akademija, predsednik teritorijalne komisije na Mirovnim pregovorima u Versaju (1919-20) ("Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje", "Balkanska pitanja", "Etnogeografske karte jugoslovenskih zemalja").

1873 - U Čačku je rođena srpska slikarka Nadežda Petrović, čije je delo snažno uticalo na razvoj modernog srpskog slikarstva. Od oko 200 njenih sačuvanih slika, neke se svrstavaju među najbolja dela u srpskoj likovnoj umetnosti - "Resnik", "Autoportret", "Notr Dam", "Bulonjska šuma". Bila je profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu i organizator prvih umetničkih izložbi.

1897 - U Beograd su iz Beča preneti posmrtni ostaci Vuka Stefanovića Karadžića, reformatora srpskog jezika, i sahranjeni u porti Saborne crkve.

1918 - Uz zvuke kompozicije "Marš na Drinu" u oslobođeni Niš u Prvom svetskom ratu umarširala je Drinska divizija srpske vojske.

1924 - Umro je francuski pisac Anatol Frans, jedan od velikana francuske književnosti s kraja XIX i početka XX veka, koji je za života dobio sve počasti kojima se jedan pisac može nadati. Bio je član Francuske akademije i dobitnik je Nobelove nagrade za književnost 1921. ("Zločin Silvestra Bonara", "Pobuna anđela", "Taida", "Epikurov vrt", "Ostrvo pingvina").

1928 - U dečjoj bolnici u Masačusetsu prvi put su na pacijentu obolelom od poliomielitisa primenjena "gvozdena pluća".

1934 - Jedanaestogodišnji Petar II Karađorđević proglašen je kraljem Jugoslavije, nakon što je 9. oktobra u atentatu u Marseju ubijen njegov otac kralj Aleksandar I. Vršenje kraljevske vlasti je u ime maloletnog kralja vršilo tročlano namesništvo - princ Pavle, dr Radenko Stanković i dr Ivo Perović. Prvi namesnik bio je Pavle Karađorđević.

1935 - Rođen je italijanski operski pevač Lučano Pavaroti. Karijeru svetske operske zvezde počeo je 1961. ulogom Roberta u operi "Boemi" Đakoma Pučinija.

1942 - U bici na pacifičkom ostrvu Gvadalkanal Amerikanci su u Drugom svetskom ratu porazili Japance i zaustavili njihovo nadiranje ka Australiji.

1960 - Tokom debate o kolonijalizmu u Generalnoj skupštini UN, ljutiti sovjetski lider Nikita Hruščov skinuo je cipelu i tresnuo njome o sto nekoliko puta.

1964 - U orbitu oko Zemlje lansiran je sovjetski vasionski brod "Vashod 1", prva svemirska letilica sa višečlanom posadom.

1968 - Afrička država Ekvatorijalna Gvineja stekla je nezavisnost posle 190 godina španske kolonijalne uprave.

1968 - Predvođena pukovnikom Omarom Torihosom Ererom, Nacionalna garda Paname oborila je proameričkog predsednika Arnulfa Arijasa Madrida.

1984 - Tokom godišnje konferencije Konzervativne partije u hotelu "Grand" u Brajtonu, u kojem je boravila Margaret Tačer, britanski premijer, eksplodirala je bomba koju su podmetnuli pripadnici IRE. Pet ljudi je poginulo, a 30 je ranjeno.

1990 - Ubice na motociklima u Kairu su ubili predsednika egipatskog parlamenta Rifata Mahdžuba i trojicu njegovih telohranitelja.

1992 - U Kairu je poginulo više od 550 ljudi u zemljotresu čiji je epicentar bio blizu velikih piramida u Gizi.

1996 - U 92. godini je umro francuski teniser Rene Lakost, poslednji od "četiri musketira" koji su dominirali svetskim tenisom dvadesetih godina XX veka. Osnivač je čuvene kompanije za proizvodnju sportske opreme.

1999 - UN su simbolično proglasile za šestomilijarditog stanovnika Zemlje bebu rođenu u Sarajevu. Majci novorođenog dečaka uručena je srebrna medalja mira UN.

1999 - Vojnim udarom vlast u Pakistanu preuzeo je general Pervez Mušaraf.

2001 - U požaru je izgorela Saborna crkva u Nišu, jedna od najvrednijih u Srbiji. Građena je od 1856. do 1872, a projekat je izradio najpoznatiji srpski arhitekta XIX veka Andrej Damjanović.

2001 - Nobelova nagrada za mir dodeljena je Ujedinjenim nacijama i generalnom sekretaru Kofi Ananu.

2002 - U bombaškom napadu na restoran i diskoteku na indonežanskom ostrvu Bali, poginule su 202 osobe, uglavnom strani turisti. Sud u Indoneziji osudio je na smrt glavne organizatore napada, članove ekstremne islamske grupe Džema islamija, za koju se osnovano sumnja da je povezana sa Al-Kaidom.

2003 - U 90. godini umro je Patrik Dalzel-Džob, bivši poručnik Britanske kraljevske mornarice, za koga se veruje da je bio inspiracija za lik tajnog agenta Džemsa Bonda.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 13. oktobar
Danas je utorak, 13. oktobar, 286. dan 2015. Do kraja godine ima 79 dana.

Izvor: Tanjug

54 - Umro je rimski car i istoričar Klaudije I TiberijeDruz, koji je tokom vladavine od 41. uspeo da stabilizuje prilike u rimskoj državi. Godine 43. osvojio je Britaniju (osim severne trećine ostrva koja nikada nije pala pod Rim). Rimska istoriografija zapamtila ga je kao vladara koji zaslužuje poštovanje. Bio je retko obrazovan i kulturan čovek i pomagao je ljude koji se bave raznim vidovima stvaralaštva. Umro je 54. otrovan pečurkama koje mu je podmetnula četvrta supruga Julija Agripina Mlađa kako bi otvorila prostor da na čelo države dovede sina iz prethodnog braka, potonjeg cara Nerona.

1792 - Predsednik SAD Džordž Vašington položio je kamen-temeljac Bele kuće u Vašingtonu, zvanične predsedničke
rezidencije.

1815 - Streljan je francuski maršal Žoakim Mira, najčuveniji među komandantima armija cara Napoleona I, od 1808. do 1815. kralj Napulja. Zarobljen je pri pokušaju da ponovi osvoji Napulj, posle čega je pogubljen.

1869 - Umro je francuski pisac Šarl Ogisten Sent Bev, najistaknutiji predstavnik francuske književne kritike. Počeo je romantičarskim pesmama i romanom "Naslada", ali se potom posvetio isključivo književnoj kritici i istoriji koje je obnovio prodornim analizama dela i pisaca. Ostala dela: pesme "Život", kritike "Književni portreti", "Por-Roajal", "Razgovori ponedeljkom".

1884 - Grinič je usvojen kao univerzalni (nulti) meridijan, od kojeg se računaju geografske dužine i vremenske zone na Zemlji.

1890 - U Subotici je osnovana Gradska biblioteka, kao javna ustanova, koja prikuplja, čuva, i omogućava korišćenje knjiga i periodičnih publikacija. Reprezentativno zdanje u kojem je Biblioteka smeštena, projektovao je arhitekta Ferenc Rajhl 1895. a gradnja je dovršena jula 1896.

1905 - Umro je engleski glumac Henri Irving, jedan od najvećih tragičara 19. veka, prvi glumac kojem je 1895. dodeljena plemićka titula. Najpoznatiji je bio po tumačenju likova iz drama Vilijama Šekspira.

1921 - Rođen je francuski glumac i pevač italijanskog porekla Ivo Livi, poznat kao Iv Montan, koji je svetsku slavu postigao filmom "Nadnica za strah". Ostali filmovi: "Vrata noći", "Heroji su umorni", "Veštice iz Salema", "Veliki plavi put", "Volite li Bramsa", "Hajde da se volimo", "Z", "Priznanje".

1923 - Turska skupština proglasila je Ankaru, bivšu Angoru, prestonicom Turske. Od 1453. do 1923. prestonica je bio Carigrad (Istanbul) a do 1453. Jedrene.

1925 - Rođena je Margaret Hilda Roberts, poznata kao Margaret Tačer, koja je 1979. postala prva žena premijer u istoriji Britanije. Držala je duže od svih položaj britanskog premijera u 20. veku, ali je 1990. primorana na ostavku odlukom rukovodstva njene Konzervativne partije.

1943 - Italija je posle kapitulacije promenila stranu u Drugom svetskom ratu: pod pritiskom saveznika, italijanski kralj Vitorio Emanuele III i njegov predsednik vlade, maršal Pjetro Badoljo, do 1941. načelnik generalštaba italijanske vojske, objavili su rat nacističkoj Nemačkoj.

1964 - Posle 24 časa od poletanja brodom "Vashod 1", bezbedno su se prizemljila tri sovjetska kosmonauta, članovi prve višečlane posade u istoriji svemirskih letova.

1967 - Umro je srpski inženjer Dobrivoje Božić, konstruktor najbolje svetske automatske vazdušne kočnice na železnicama. Studirao je Karlsrueu i Drezdenu, u Nemačkoj. Profesor mu je bio i Rudolf Dizel, čuveni konsruktor motora. Po okončanju studija 1911. vratio se u Srbiju. "Kočnica Božić" je u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca usvojena 1922. a kad je Međunarodna železnička unija proglasila taj uređaj boljim od svih dotadašnjih 1928. usvojena je i u drugim zemljama. Božićeva kočnica smatra se neprevaziđenom, pa su i najsavremenije železničke kočnice njene usavršene kopije. U Srbiju se inženjer Božić vratio 1964. iz emigracije u SAD gde se nalazio od Drugog svetskog rata.

1972 - Prilikom pada sovjetskog putničkog aviona tipa "Iljušin 62" blizu moskovskog aerodroma poginulo je svih 176 osoba u letelici, što je bila dotad najveća nesreća u istoriji putničke avijacije.

1976 - Bolivijski teretni avion tipa "Boing 707", kojem je otpao jedan motor odmah posle poletanja, pao je na glavnu ulicu Santa Kruza, usmrtivsi više od 100 ljudi na tlu i tri člana posade.

1988 - Istraživači su laboratorijskim ispitivanjem došli do zaključka da je "Torinski pokrov" u kojem je, prema verovanju, bio sahranjen Isus Hristos, lažan i da potiče iz Srednjeg veka. Kasnije analize su osporile rezultate ovog istraživanja, tako da spor oko autentičnosti traje i dalje.

1990 - U moskovskoj crkvi Svetog Vasilija Blaženog na Crvenom trgu održana je prva liturgija, 73 godine posle Oktobarske revolucije.

1990 - Vođa hrišćanskih snaga u Libanu general Mišel Aun zatražio je azil u francuskoj ambasadi u Bejrutu posle napada sirijske armije na njegovo uporište.

1993 - Sud u Hamburgu proglasio je Nemca Gintera Parhea krivim zbog ranjavanja nožem srpske teniserke Monike Seleš, ali je na osnovu toga doneo presudu koja je širom sveta ocenjena kao skandalozna. Parhe je kažnjen uslovno na dve godine zatvora.

1997 - Britanski supersonični automobil prvi je uspeo da na tlu probije zvučni zid, razvivši brzinu od 1.222,7 kilometara na čas.

2003 - Filipinske bezbednosne snage ubile su Fatura Rahmana el Gozija, kako je navedeno, "ključnu figuru" islamističke teroristicke organizacije "Džema islamija".

2005 - U napadu 300 islamskih ekstremista na Naljčik, glavni grad severnokavkaske ruske Republike Kabardino-Balkarije, poginula su 92 terorista, 33 pripadnika organa reda i 12 civila, a ranjeno je preko stotinu osoba.

2006 - Bangladeški ekonomista Muhamad Junus i banka Gramin, koju je on osnovao, dobili su Nobelovu nagrade za mir, zbog pomaganja brojnim ljudima. Nagrada je pripala dobitnicima iz Bangladeša, između 1.901 kandidata. Junus, često nazivan Bankar siromašnih, osnovao je 1976. godine banku Gramin koja dodeljuje mikro kredite najsiromašnijima u Bangladešu, najčešće ženama, pomažući im da pokrenu nekakav posao i ne tražeći pritom nikakvu hipoteku. Takav sistem mikro kredita, kopiran je potom širom sveta. Junus je 1997. osnovao i Gramin fondaciju, koja sada ima 52 partnerske organizacije u 22 zemlje, a njene kredite je koristilo čak 11 miliona ljudi iz Azije
i Latinske Amerike.

2006 - Ban Ki-Mun, bivši šef južnokorejske diplomatije, izabran je na mesto generalnog sekretara UN, osmog po redu od osnivanja OUN. Izbor Ki-Muna proizvod je sve izraženijeg uticaja velikih azijskih država na svetsku politiku.

2007 - Najmanje 21 osoba je izgubila život, a 26 je povređeno, u odronu zemlje, u rudniku zlata na jugozapadu Kolumbije, u blizini grada Suares, u provinciji Kauka.

2007 - U nesreći prilikom prevrtanja broda u Senegalu, usled snažnog vetra, poginule su 32 osobe. Na brodu su se nalazili ribari koji su se vraćali s proslave završetka Ramazana. Brod je plovio iz gambijskog ribarskog sela Tandži ka jugu Senegala, s 50 putnika na palubi.

2007 - Umro je Bob Denar, francuski profesionalni vojnik i plaćenik, znamenit po nizu državnih udara koje je izvršio u više frankofonih zemalja. Avanturista Denar poslužio je kao predložak za više literarnih i filmskih ostvarenja, između ostalog, po uzoru na njega nastalo je delo "Psi rata" Frederika Forsajta.

2009 - Umro je Konstantin Babić, srpski kompozitor i profesor na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, šef Katedre za muzičku teoriju. Njegov obiman i priznat kompozitorski opus već decenijama je nezaobilazni deo srpske muzičke istorije. Dela: "Koncertna intrada", "Preludijum za simfonijski orkestar", "Gudački kvartet", "Burleska za violinu i klavir", "Lovačka svita za mešoviti hor", "Balada za ženski hor", "Dečja simfonija za dečji gudački orkestar i udaraljke".

2013 - Više od 115 hodočasnika izgubilo je život u stampedu na mostu na reci Sind, kod hinduističkog hrama Mandula Devi, u centralnoj Indiji, tokom Navaratra festivala. Više od 110 osoba je povređeno. Slična tragedija na istom mestu dogodila se i 2006. godine.

2014 - Park u austrijskoj prestonici Beču, smešten u devetom kvartu, dobio je ime "Park Diane Budisavljević". Ona je tokom Drugog svetskog rata spasla hiljade zatočenika iz koncentracionih logora ustrojenih od strane hrvatskih ustaša. Procenjuje se da je Diana Budisavljević, rođena Obekser (1891-1978), spasla više od 15.000 osoba, ogromnom većinom srpske dece, među kojima je oko 12.000 preživelo rat.

 

[maja_jevtic]

Na današnji dan, 14. oktobar


Izvor: Beta

322. p.n.e. - Najveći govornik staroga veka Demosten izvršio je samoubistvo ispivši otrov. Kao vođa antimakedonske stranke u Atini, proslavio se govorima protiv Filipa II Makedonskog (filipike). Njegovi govori, od kojih je sačuvano oko 40, smatraju se obrascem govorničke veštine.

1322 - Vojska škotskog kralja Roberta I je u bici kod Bilanda teško porazila engleske trupe kralja Edvarda II. Taj poraz prisilio je Englesku da prizna nezavisnost Škotske.

1806 - Napoleonove trupe pobedile su Pruse i Saksonce u bitkama kod Jene i Auerštata. U narednih šest nedelja Napoleon je pokorio Prusku.

1809 - Bečkim mirom Austrija je prinuđena da Trst, deo Hrvatske i Dalmacije preda Napoleonovoj Francuskoj, Galiciju Poljskoj i Rusiji, a distrikt In Bavarskoj.

1882 - Rođen je irski državnik Emon de Valera, lider republikanskog pokreta "Šin fejn" (irski - Mi sami) od 1917. do 1926, predsednik Irske od 1959. do 1973. Kao premijer od 1937. do 1959. (sa dva kraća prekida) sporazumno je rešio neka sporna ekonomska, politička i vojna pitanja sa Velikom Britanijom. Bio je predsednik Lige naroda 1938-39.

1890 - Rođen je američki general i državnik Dvajt Dejvid Ajzenhauer, vrhovni komandant savezničkih snaga u Drugom svetskom ratu u Evropi, predsednik SAD od 1953. do 1961, komandant NATO pakta od 1950. do 1952, kada je dao ostavku zbog predsedničkih izbora u SAD-u.

1894 - U Beogradu je na liniji Kalemegdan-Slavija pušten u saobraćaj prvi tramvaj na konjsku vuču.

1912 - U Milvokiju je nepoznato lice pucalo u predsednika SAD Teodora Ruzvelta. Debeli kaput i svežanj rukopisa u unutrašnjem džepu sprečili su da metak dođe do tela.

1913 - U najtežoj rudarskoj nesreći u Velikoj Britaniji, u rudniku uglja kod Glamorgena u Velsu poginulo je 439 rudara.

1930 - Rođen je Žozef Dezire Mobutu, poznat kao Mobutu Sese Seko, predsednik Zaira (Kongo) do maja 1997, kada je zbačen sa vlasti u pobuni koju je predvodio Loran Kabila. Vladao je diktatorski od 1965, nakon okončanja petogodišnjeg građanskog rata u zemlji.

1933 - Nacistička Nemačka je napustila Ligu naroda i Konferenciju o razoružanju u Ženevi.

1939 - Više od 800 britanskih mornara je poginulo kada je, na početku Drugog svetskog rata, nemačka podmornica "U 47" uplovila u britansku ratnu luku i torpedima potopila brod "Rojal ouk".

1941 - Nemci su u Drugom svetskom ratu streljali oko 6.000 civila iz Kraljeva i okoline, zbog njihove podrške pokretu otpora.

1944 - Nemački feldmaršal Ervin Romel, nazvan "pustinjska lisica" nakon spektakularnih pobeda njegovog Afričkog korpusa u Drugom svetskom ratu, izvršio je samoubistvo tabletom cijanida da bi izbegao hapšenje zbog umešanosti u zaveru protiv Hitlera.

1944 - Britanske i grčke snage oslobodile su Atinu koja je bila pod nemačkom okupacijom od aprila 1941.

1944 - U Dubrovniku je umro slikar Marko Murat, prvi pravi i dosledni plenerista u srpskom slikarstvu. Od 1894. bio je nastavnik crtanja u Beogradu i značajno je uticao na stvaranje "beogradske škole". Jedan je od osnivača umetničkog društva "Lada" (1904) i Umetničke zanatske škole u Beogradu (1905) ("Devojka iz Konavala" "Žena sa šeširom", "Šipanska luka", "Proleće u Šipanu").

1947 - Tokom probnog leta američkog vojnog aviona na mlazni pogon, kapetan Čarls Jeger postao je prvi čovek koji je probio zvučni zid.

1964 - Nobelovu nagradu za mir dobio je američki borac za ljudska prava crnaca Martin Luter King.

1973 - U Tajlandu je vlada premijera Tanoma Kitikačorna primorana da podnese ostavku pošto je armija odbacila njegov zahtev da silom uguši studentske demonstracije.

1977 - Umro je američki pevač i filmski glumac Hari Lilis "Bing" Krozbi, zvezda holivudskog muzičkog filma, dobitnik Oskara za film "Idući svojim putem".

1988 - Egipćanin Nagib Mahfuz postao je prvi arapski pisac koji je dobio Nobelovu nagradu za književnost.

1990 - Umro je Leonard Bernstajn, američki pijanist, dirigent i kompozitor čuvenog mjuzikla "Priča sa zapadne strane". Dirigovao je gotovo svim velikim američkim orkestrima, a od 1958. do 1969. vodio je Njujoršku filharmoniju (dve simfonije, opera "Nevolja na Tahitiju", balet "Slobodna mašta", muzika za film).

1994 - Nobelovu nagradu za mir podelili su premijer Izraela Jicak Rabin, šef izraelske diplomatije Šimon Peres i vođa Palestinske oslobodilačke organizacije Jaser Arafat.

1999 - Umro je bivši predsednik Tanzanije Džulijus Njerere, jedan od lidera Pokreta nesvrstanih, ključna ličnost u borbi za nezavisnost zemlje od Velike Britanije 1961, predsednik države od 1962. do 1985. kada se, kao jedan od prvih post-kolonijalnih afričkih lidera, dobrovoljno povukao sa vlasti. Na svahili jezik preveo je Šekspirova dela "Julije Cezar" i "Mletački trgovac".

2000 - Alija Izetbegović, poslednji ratni lider na prostoru bivše Jugoslavije, povukao se iz Predsedništva Bosne i Hercegovine.

2001 - U nigerijskom gradu Kano ubijeno je najmanje 200 anti-američkih demonstranata koji su dva dana palili crkve, džamije i radnje.

2003 - Umro je Moktar Uld Dada prvi predsednik Mauritanije, koji je na vlasti bio od 1960. kada je ta zemlja dobila nezavisnost od Francuske.

2012 - Umro je bivši kralj Kambodže Norodom Sihanuk, koji je obeležio istoriju druge polovine dvadesetog veka i smatran je ocem nezavisnosti te zemlje.