LEGEND
- Učlanjen(a)
- 14.12.2009
- Poruka
- 29.042
Rimska književnost
Rimska ili latinska književnost nastala je i razvijala se pod uticajem grčke književnosti. Stoga je vrednost rimske književnosti dvostruka. U njoj se ne ogleda samo razvitak rimskog društva, nego su se preko nje sačuvala i neka dela grčke književnosti, u prevodima i preradama. U mnogim književnim rodovima Rimljani su dostigli svoje grčke učitelje, a u satiri ih čak i nadmašili. Treba istaći da je većina latinskih pisaca rodom izvan Rima, štaviše jedan od začetnika rimske književnosti, Kvint Enije, pripada ilirskim doseljenicima sa Balkana.
Još neki rimski pisci nerimskog porekla su Grk Livije Andronik, Afrikanac Terencije, Gali Cecilije i Kornelije, Publilije iz Sirije, Seneka iz Španije, i drugi.
Rimska književnost može se podeliti u tri epohe:
Zajednička crta koja obeležava sve tri epohe rimske književnosti nije toliko otpor rimske reakcije protiv više grčke kulture i njenih naprednih ideja, nego pre svega borba između plebejaca i patricija, zatim između robova i gospodara — borba za bolji život.
Književni latinski jezik, kojim su se služili pisci, stvarali su rimske sudije i vojskovođe. U pravu Rimljani su bez sumnje pružili najviše dokaza o svojoj originalnosti, pa stoga kod rimskih pravnika nalazimo pravi izvorklasičnog latinskog jezika.
Prvi zapis koji spada u rimsku književnost je Zakon dvanaest tablica, a poslednji je Justinijanov Corpus iuris civilis Romani, čime se obuhvata period od blizu hiljadu godina (od sredine V veka p. n. e. do sredine VI veka n. e.). Zakon dvanaest tablica je najstariji spomenik rimske književnosti i glavni školski udžbenik starog Rima tokom nekoliko vekova u kome se mogu videti tragovi grčkog uticaja. Justinijanov Corpus objavljen je u novom Rimu, kad su slovenska plemena već zauzela veliki deo Balkanskog poluostrva i kad su se na obalama Sredozemlja počele obrazovati nove države. To je bio kraj Rimskog carstva i robovlasništva. Tih godina je zatvorena Platonova Akademija u Atini, vidan dokaz pune pobede hrišćanstva.
Već najstarije delo rimske književnosti, Zakon dvanaest tablica, rezultat je borbe narodnih masa protiv patricija: narod je konačno primorao gospodu da se napišu i objave propisi običajnog prava, po kojem su patriciji sudili plebejcima. Ali trebalo je zatim više od jednog i po veka da čuveni Apije Klaudije (oko 300. p. n. e.) pređe na stranu naroda i učini da se objavi prvi rimski kalendar, iz kojeg je narod saznao dane kada rade patricijski sudovi. Borba protiv patricija trajala je dalje preko 200 godina, dok diktator Sulanije, koristeći Marijevu reformu o uvođenju profesionalne vojske, oko 80. g, nije obezbedio isključivu vlast Senata, obesnažio narod i njegove tribune, pobio demokratske borce i vođe i ugušio ustanak u Grčkoj, pripremajući razbijanjem republikanskog državnog aparata put principatu i monarhiji. Posle Sulanijeve diktature i ugušenja Spartakove bune nestaje i Rimska republika.
Drugu epohu obeležavaju imena kao što su Ciceron, Cezar, Lukrecije, Katul, Avgust, Mecena, Vergilije, Horacije, Seneka i Tacit. Dok Lukrecije razbija verske okove i slavi Epikura i njegovo materijalističko učenje kao spasitelja čovečanstva, Vergilije slavi rimski imperijalizam i "Avgustov mir", a Seneka propoveda bratstvo i jedinstvo svih ljudi i svih naroda. Ipak, u ovoj epohi vladari bar prividno dele vlast sa Senatom i patricijima, oslanjajući se na vojsku i činovnike. Ovoj epohi pripadaju najvažnija dela rimske književnosti u stihu i prozi, pa se stoga zove i Klasična epoha.
Treća, poklasičnu epoha započinje Hadrijanom, koji potiskuje Senat, radeći u korist kolonata i na štetu robovlasničkih latifunda, i otvara širom vrata kulturnijem Istoku, gde se sve češće javljaju znaci otpora protiv Rimskog carstva. U toj epohi hrišćanstvo čini prethodnicu porobljenih masa u borbi protiv Rima. Ono pokreće robove, naročito u istočnom delu Carstva. Ali i ovog puta, kao pod Sulom, borba se završava porazom naprednih snaga: hrišćanstvo seda na carski presto, a narodne mase traže nove, pouzdanije spasitelje. Započinje srednji vek i u kome će hrišćanska Crkva imati neograničenu vlast, naročito na romansko-germanskom zapadu gde je ona glavni predstavnik feudalizma.
Preklasično doba Rimske književnosti
(Od početaka do 80 god. p. n. e.)
Rečeno je već da su rimski pesnici poreklom pretežno izvan Rima. Druga je čudna pojava da latinski jezik nema svoga naziva za poziv pesnika: reč ‘p o e t a’ je uzeta iz grčkog jezika, sa juga Italije, a ‘v a t e s’ iz keltskog, sa severa.
U tome smislu treba razumeti i Kvintilijanove reči (Instit. or. XII 10, 33): tanto est sermo Graecus Latino iucundior, ut nostri poetae, quotiens dulce carmen esse voluerunt, illorum id nominibus exornent. Ipak se ne može reći da rimski zemljoradnik nije znao za pesmu. Imamo ostataka raznih basmi i verskih pesmica, zvanih c a r m i n a. Ali u najstarijoj verskoj pesmi, zvanoj carmen fratrum arvalium, opažamo grčki uticaj, koji se još više javlja u najstarijoj rimskoj prozi u Zakoniku na 12 ploča, iz sredine V veka p. n. e. Stoga se rimska književnost ne može pravilno razumeti niti oceniti bez veze sa grčkom književnošću.
Već u preklasičnoj i klasičnoj eposi obrazuju se u književnosti dve osnovne struje rimskog društva: nacionalistička i filhelenska. Kraj preklasične i početak klasične epohe, obeležen teškim unutrašnjim borbama, čini prelaz od republike ka principatu (Sula, Cezar, Avgust), a kraj klasične epohe čini prelaz od principata ka monarhiji (Domicijan i Trajan).
Od Sule do Trajana (Od 80 god. p. n. e. do 120 god. ne.) Sasvim je razumljivo što na početku i na kraju klasične epohe stoje odlični prozaičan: aristokrata Cezar i skorojević (homo novus) Ciceron, pa Španac Seneka i aristokrata Tacit, kod kojih preovlađuje politički interes. Ali kod pisaca Avgustova vremena taj se politički interes potpuno povukao pred autoritetom Avgustove restauracije i nacionalističke reakcije, u kojoj paks Romana izaziva kod pisaca regresivnu ljubav prema rimskoj samosvojnosti i rimskoj starini.
Vreme od Suline diktature do Avgustove smrti zovu zlatnim vekom rimske književnosti, stoga što formalno najlepša dela potiču iz tog vremena. Deli se na dva doba: Ciceronovo (80—31) i Avgustovo (31. p. n. e. do 14 ne.).
Ciceronovo doba čini 50 godina prelaza između republike i principata kada su se razbuktale poslednje političke borbe i građanski ratovi između plemstva i naroda odnosno njihovih vođa koji su hteli da prigrabe svu vlast u državi. Rimski imperijalizam oduzeo je slobodu ne samo pokorenim varvarima i rimljanima. Republika je mirno živela poslednje dane i obe stranke, aristrokratska kao i »demeokratska«, borile su se na život i smrt. Iz tih krvavih borbi čije su žrtve među ostalim, bili Cezar i Ciceron, izašao je kao konačni pobedilac Oktavijan koji je (27 god. p. n. e.) prozvan Augustus.
Borilo se ne samo mačem i ognjem nego i živom i pisanom reči. Stoga je Ciceronovo doba dalo najbolje prozaike: Cezara, Cicerona i Salustija, velikog pesnika-filosofa Lukrecija i najvećeg liričara Katula.
Rim se sve više punio Grčićima (Graeculi) koji su kao kućni učitelji ili kao sekretari sve više jačali uticaj grčke kulture i književnosti. Bogatiji Rimljani putuju na Istok (u Atinu, na Rod, u Malu Aziju). Iz pokorenih gradova prenose se cele biblioteke, te tako u Rimu postaju privatne i javne knjižnice, u kojima su grčka dela činila glavninu. Grčkom uticaju bio je podjednako pristupačan vod nobiliteta, krvoločni Sula, kao i Julije Cezar, predvodnik »narodnjaka«. Stoga i pesnici i prozaici stoje pod jakim uticajem grčkih uzora.
Govorničku tribinu na forumu i u senatu, na kojoj se u doba republike razvijalo besedništvo, zamenile su dvorane moćnog principa i bogatih dostojanstvenika. Tu su se sada čitala pred odabranom publikom književna dela, većinom pesme. Posledice Avgustove reakcije i »Avgustova mira«, koji je pretskazao i opevao Vergilije u svojoj čuvenoj četvrtoj eklozi, znatno su izmenile književni život u carskom Rimu. Bure i borbe poslednjeg republikanskog veka ostavile su dubok trag ne samo u prozi Ciceronovoj i Salustijevoj nego i u Lucilijevoj satiri, Lukrecijevu epu i Katulovoj lirici. Ali u Avgustovo doba i pesnici opisuju blagodeti spoljnjeg i unutarnjeg mira. U vezi sa tim opeva se tihi seoski život i davna prošlost, u kojoj je rimski zemljoradnik uživao u primitivnoj jednostavnosti. Tako je Avgustovo doba, svojom restauracijom i vraćanjem na staro, neka vrsta rimske nacionalne romantike, dok je književnost Ciceronova i Lukrecijeva doba realna slika klasne borbe rimskog društva.
U Rimu se stvaraju književni kružoci, medu kojima su, osim onog oko Avgusta, najvažniji oni oko Mecene, Mesale Korvina i Azinija Poliona. U tišini i bez svakodnevnih briga pisci Avgustova vremena predaju se potpuno i isključivo književnom radu, pa stvaraju dela obeležena formalnim savršenstvom i klasičnom uravnoteženošću. Stoga pesnici Avgustovog vremena kao Vergilije, Horacije, Propercije, Tibul i Ovidije, u svojim delima često ponavljaju motive o tihoj sreći i blaženstvu povučenog čoveka na selu i u gradu. Pored njih istoričar Livije iznosi svetle primere iz rimske prošlosti koji treba da ožive stare vrline.
Posle smrti principa Avgusta, koji je vešto rukovao i narodnim masama i ambicioznim senatorima, Zaoštravaju se sve jače suprotnosti između vladara i senata. Avgustov zamenik Tiberije, obrazovan i svojeglav starac, suzbija senat i brine se za mase i za provincije. On je dopuštao u javnosti pisane šale i napade na svoju ličnost, govoreći da u slobodnoj državi misao i jezik moraju biti slobodni (in civitate libera linguam meniemque liberam esse debere). Posle čudnog filologa Gaja Klaudija i mnogostrukog virtuoza Nerona, vaspitanika popularnog moraliste i odličnog stiliste Seneke, vladaju rimskom carevinom strogi flavijevci: Vespazijan i Domicijan, koji sputavaju književni rad, pa čak i proteruju neke pisce i filosofe iz Rima. Tek preduzimljivi Trajan, prvi provincijalac na rimskom prestolu i njegov posinak Hadrijan završavaju dugotrajnu borbu između vladara i senata u korist apsolutne monarhije. Tako je Tacit poslednji predstavnik klasičnog aristokratskog Rima. Njegovi Anali su svakako najlepši spomenik latinske proze, protkane tragičnom poezijom. Posle njega društveno-politički pravac u rimskoj književnosti preuzimaju borbeni hrišćanski pisci, kratkoveki vesnici bolje budućnosti.
Od Hadrijana do Justinijana
(Od 120 god. ne. do sredine VI veka ne.)
Poslednju epohu rimske istorije i rimske književnosti obeležavaju ove činjenice: sve češće bune potlačenih masa i jačanje kolonata na račun latifundija, utvrđenje apsolutne monarhije, HadrijanovKonstantin Veliki sprovodi u delo stari plan Julija Cezara o osnivanju Novog Rima na obalama evraziskog moreuza, kao prestonice helenističke teokratske i vojničko-činovničke monarhije. Dejstvo hrišćanstva primećuje se postupno tokom ove epohe: moralo je proći 400 godina od Hadrijana do Julijana, kad je zatvorena u Atini Platonova Akademija, poslednja paganska škola. filhelenizam i pobedonosno nadiranje hrišćanstva. Za književnost je najvažnija druga činjenica: filhelenizam Hadrijana, osnivača apsolutne monarhije, znači ustvari pobedu grčkog Istoka nad rimskim Zapadom. Grčki jezik postaje ravnopravan sa latinskim i mnogi pisci već na početku ove epohe, kao Svetonije i Apulej, pišu i grčki i latinski. Ova kulturna kapitulacija Rima pod Hadrijanom dovodi docnije i do političke kapitulacije.
Regresivnost ove epohe i pad rimskog književnog genija pokazuje njen arhaizam na taj način što se pisci ovog vremena vraćaju glavnim pretstavnicima preklasićne epohe: Eniju, Plautu i starom Katonu. Arhaizam i filhelenizam čine da Ciceron i Vergilije prestaju biti interesantni, a da i ne govorimo o Katulu i Horaciju. Sada su u modi školske improvizacije o beznačajnim temama, a pesnici se takmiče javno u retoričkoj patetici, sa njenim kratkotrajnim praskavim efektima. Tim takmičenjima pretsedava sam imperator, koji kao i njegovi književnici nema razumevanja za stvarnosti savremenog života. Književnost tako gubi vezu sa stvarnošću, a dobar latinski jezik sada neguju pretežno filolozi i antikvari, pravnici i drugi stručnjaci. Hadrijanov sekretar Svetonije, pišući svoje carske biografije, misli da se takmiči sa Tacitovim carskim tragedijama na taj način što pred nas iznosi careve kao interesantne pojedince, sa svim detaljima privatnog života. Tek docnije Amijan Marcelin nastavlja Tacitov rad i neposredno prikazuje Julijana Apostatu. Hrišćanska književnost podiže jezik širokih masa na književni nivo i tako priprema put stvarnijem književnom radu. U poeziji se klasični ritam kvantiteta zamenjuje ritmom naglaska.
Ostali pisci
( Vikipedija )
Rimska ili latinska književnost nastala je i razvijala se pod uticajem grčke književnosti. Stoga je vrednost rimske književnosti dvostruka. U njoj se ne ogleda samo razvitak rimskog društva, nego su se preko nje sačuvala i neka dela grčke književnosti, u prevodima i preradama. U mnogim književnim rodovima Rimljani su dostigli svoje grčke učitelje, a u satiri ih čak i nadmašili. Treba istaći da je većina latinskih pisaca rodom izvan Rima, štaviše jedan od začetnika rimske književnosti, Kvint Enije, pripada ilirskim doseljenicima sa Balkana.
Još neki rimski pisci nerimskog porekla su Grk Livije Andronik, Afrikanac Terencije, Gali Cecilije i Kornelije, Publilije iz Sirije, Seneka iz Španije, i drugi.
Rimska književnost može se podeliti u tri epohe:
- Predklasično doba: od početaka do 80. p. n. e.
- Klasično doba: od 80. p. n. e. do 120. n. e.
- Postklasično doba: od 120. n. e. do početka VI veka.
Zajednička crta koja obeležava sve tri epohe rimske književnosti nije toliko otpor rimske reakcije protiv više grčke kulture i njenih naprednih ideja, nego pre svega borba između plebejaca i patricija, zatim između robova i gospodara — borba za bolji život.
Književni latinski jezik, kojim su se služili pisci, stvarali su rimske sudije i vojskovođe. U pravu Rimljani su bez sumnje pružili najviše dokaza o svojoj originalnosti, pa stoga kod rimskih pravnika nalazimo pravi izvorklasičnog latinskog jezika.
Prvi zapis koji spada u rimsku književnost je Zakon dvanaest tablica, a poslednji je Justinijanov Corpus iuris civilis Romani, čime se obuhvata period od blizu hiljadu godina (od sredine V veka p. n. e. do sredine VI veka n. e.). Zakon dvanaest tablica je najstariji spomenik rimske književnosti i glavni školski udžbenik starog Rima tokom nekoliko vekova u kome se mogu videti tragovi grčkog uticaja. Justinijanov Corpus objavljen je u novom Rimu, kad su slovenska plemena već zauzela veliki deo Balkanskog poluostrva i kad su se na obalama Sredozemlja počele obrazovati nove države. To je bio kraj Rimskog carstva i robovlasništva. Tih godina je zatvorena Platonova Akademija u Atini, vidan dokaz pune pobede hrišćanstva.
Već najstarije delo rimske književnosti, Zakon dvanaest tablica, rezultat je borbe narodnih masa protiv patricija: narod je konačno primorao gospodu da se napišu i objave propisi običajnog prava, po kojem su patriciji sudili plebejcima. Ali trebalo je zatim više od jednog i po veka da čuveni Apije Klaudije (oko 300. p. n. e.) pređe na stranu naroda i učini da se objavi prvi rimski kalendar, iz kojeg je narod saznao dane kada rade patricijski sudovi. Borba protiv patricija trajala je dalje preko 200 godina, dok diktator Sulanije, koristeći Marijevu reformu o uvođenju profesionalne vojske, oko 80. g, nije obezbedio isključivu vlast Senata, obesnažio narod i njegove tribune, pobio demokratske borce i vođe i ugušio ustanak u Grčkoj, pripremajući razbijanjem republikanskog državnog aparata put principatu i monarhiji. Posle Sulanijeve diktature i ugušenja Spartakove bune nestaje i Rimska republika.
Drugu epohu obeležavaju imena kao što su Ciceron, Cezar, Lukrecije, Katul, Avgust, Mecena, Vergilije, Horacije, Seneka i Tacit. Dok Lukrecije razbija verske okove i slavi Epikura i njegovo materijalističko učenje kao spasitelja čovečanstva, Vergilije slavi rimski imperijalizam i "Avgustov mir", a Seneka propoveda bratstvo i jedinstvo svih ljudi i svih naroda. Ipak, u ovoj epohi vladari bar prividno dele vlast sa Senatom i patricijima, oslanjajući se na vojsku i činovnike. Ovoj epohi pripadaju najvažnija dela rimske književnosti u stihu i prozi, pa se stoga zove i Klasična epoha.
Treća, poklasičnu epoha započinje Hadrijanom, koji potiskuje Senat, radeći u korist kolonata i na štetu robovlasničkih latifunda, i otvara širom vrata kulturnijem Istoku, gde se sve češće javljaju znaci otpora protiv Rimskog carstva. U toj epohi hrišćanstvo čini prethodnicu porobljenih masa u borbi protiv Rima. Ono pokreće robove, naročito u istočnom delu Carstva. Ali i ovog puta, kao pod Sulom, borba se završava porazom naprednih snaga: hrišćanstvo seda na carski presto, a narodne mase traže nove, pouzdanije spasitelje. Započinje srednji vek i u kome će hrišćanska Crkva imati neograničenu vlast, naročito na romansko-germanskom zapadu gde je ona glavni predstavnik feudalizma.
Preklasično doba Rimske književnosti
(Od početaka do 80 god. p. n. e.)
Rečeno je već da su rimski pesnici poreklom pretežno izvan Rima. Druga je čudna pojava da latinski jezik nema svoga naziva za poziv pesnika: reč ‘p o e t a’ je uzeta iz grčkog jezika, sa juga Italije, a ‘v a t e s’ iz keltskog, sa severa.
U tome smislu treba razumeti i Kvintilijanove reči (Instit. or. XII 10, 33): tanto est sermo Graecus Latino iucundior, ut nostri poetae, quotiens dulce carmen esse voluerunt, illorum id nominibus exornent. Ipak se ne može reći da rimski zemljoradnik nije znao za pesmu. Imamo ostataka raznih basmi i verskih pesmica, zvanih c a r m i n a. Ali u najstarijoj verskoj pesmi, zvanoj carmen fratrum arvalium, opažamo grčki uticaj, koji se još više javlja u najstarijoj rimskoj prozi u Zakoniku na 12 ploča, iz sredine V veka p. n. e. Stoga se rimska književnost ne može pravilno razumeti niti oceniti bez veze sa grčkom književnošću.
Već u preklasičnoj i klasičnoj eposi obrazuju se u književnosti dve osnovne struje rimskog društva: nacionalistička i filhelenska. Kraj preklasične i početak klasične epohe, obeležen teškim unutrašnjim borbama, čini prelaz od republike ka principatu (Sula, Cezar, Avgust), a kraj klasične epohe čini prelaz od principata ka monarhiji (Domicijan i Trajan).
- Livije Andronik (Livius Andronicus, oko 240 god.)
- Gnej Nevije (Gnaeus Naevius, umro oko 200 god).
- Kvint Enije (Quintus Ennius, 240—170)
- Plaut (Titus Maccius Plautus, 254—184)
- Terencije (Publius Terentius Afer, 190-159)
- Cecilije (Caecilius Statius, oko 220—168)
- Terencije
- Marko Pakuvije (Marcus Pacuvius, 220—130)
- Marko Porcije Katon Stariji (Marcus Porcius Cato Maior, 234—149)
- Gaj Sempronije Grah (Gaius Sempronius Gracchus. 154—121)
- Akcije (Lucius Accius, oko 170—90)
- Lucilije (Gaius Lucilius, 180—102)
- Auctor ad Herennium
- Varon (Marcus Terentius Varro Reatinus, 116—27)
- Laberije (Decimus Laberius, 106-43)
- Publije (Publilius Syrus)
Od Sule do Trajana (Od 80 god. p. n. e. do 120 god. ne.) Sasvim je razumljivo što na početku i na kraju klasične epohe stoje odlični prozaičan: aristokrata Cezar i skorojević (homo novus) Ciceron, pa Španac Seneka i aristokrata Tacit, kod kojih preovlađuje politički interes. Ali kod pisaca Avgustova vremena taj se politički interes potpuno povukao pred autoritetom Avgustove restauracije i nacionalističke reakcije, u kojoj paks Romana izaziva kod pisaca regresivnu ljubav prema rimskoj samosvojnosti i rimskoj starini.
Vreme od Suline diktature do Avgustove smrti zovu zlatnim vekom rimske književnosti, stoga što formalno najlepša dela potiču iz tog vremena. Deli se na dva doba: Ciceronovo (80—31) i Avgustovo (31. p. n. e. do 14 ne.).
Ciceronovo doba čini 50 godina prelaza između republike i principata kada su se razbuktale poslednje političke borbe i građanski ratovi između plemstva i naroda odnosno njihovih vođa koji su hteli da prigrabe svu vlast u državi. Rimski imperijalizam oduzeo je slobodu ne samo pokorenim varvarima i rimljanima. Republika je mirno živela poslednje dane i obe stranke, aristrokratska kao i »demeokratska«, borile su se na život i smrt. Iz tih krvavih borbi čije su žrtve među ostalim, bili Cezar i Ciceron, izašao je kao konačni pobedilac Oktavijan koji je (27 god. p. n. e.) prozvan Augustus.
Borilo se ne samo mačem i ognjem nego i živom i pisanom reči. Stoga je Ciceronovo doba dalo najbolje prozaike: Cezara, Cicerona i Salustija, velikog pesnika-filosofa Lukrecija i najvećeg liričara Katula.
Rim se sve više punio Grčićima (Graeculi) koji su kao kućni učitelji ili kao sekretari sve više jačali uticaj grčke kulture i književnosti. Bogatiji Rimljani putuju na Istok (u Atinu, na Rod, u Malu Aziju). Iz pokorenih gradova prenose se cele biblioteke, te tako u Rimu postaju privatne i javne knjižnice, u kojima su grčka dela činila glavninu. Grčkom uticaju bio je podjednako pristupačan vod nobiliteta, krvoločni Sula, kao i Julije Cezar, predvodnik »narodnjaka«. Stoga i pesnici i prozaici stoje pod jakim uticajem grčkih uzora.
Govorničku tribinu na forumu i u senatu, na kojoj se u doba republike razvijalo besedništvo, zamenile su dvorane moćnog principa i bogatih dostojanstvenika. Tu su se sada čitala pred odabranom publikom književna dela, većinom pesme. Posledice Avgustove reakcije i »Avgustova mira«, koji je pretskazao i opevao Vergilije u svojoj čuvenoj četvrtoj eklozi, znatno su izmenile književni život u carskom Rimu. Bure i borbe poslednjeg republikanskog veka ostavile su dubok trag ne samo u prozi Ciceronovoj i Salustijevoj nego i u Lucilijevoj satiri, Lukrecijevu epu i Katulovoj lirici. Ali u Avgustovo doba i pesnici opisuju blagodeti spoljnjeg i unutarnjeg mira. U vezi sa tim opeva se tihi seoski život i davna prošlost, u kojoj je rimski zemljoradnik uživao u primitivnoj jednostavnosti. Tako je Avgustovo doba, svojom restauracijom i vraćanjem na staro, neka vrsta rimske nacionalne romantike, dok je književnost Ciceronova i Lukrecijeva doba realna slika klasne borbe rimskog društva.
U Rimu se stvaraju književni kružoci, medu kojima su, osim onog oko Avgusta, najvažniji oni oko Mecene, Mesale Korvina i Azinija Poliona. U tišini i bez svakodnevnih briga pisci Avgustova vremena predaju se potpuno i isključivo književnom radu, pa stvaraju dela obeležena formalnim savršenstvom i klasičnom uravnoteženošću. Stoga pesnici Avgustovog vremena kao Vergilije, Horacije, Propercije, Tibul i Ovidije, u svojim delima često ponavljaju motive o tihoj sreći i blaženstvu povučenog čoveka na selu i u gradu. Pored njih istoričar Livije iznosi svetle primere iz rimske prošlosti koji treba da ožive stare vrline.
Posle smrti principa Avgusta, koji je vešto rukovao i narodnim masama i ambicioznim senatorima, Zaoštravaju se sve jače suprotnosti između vladara i senata. Avgustov zamenik Tiberije, obrazovan i svojeglav starac, suzbija senat i brine se za mase i za provincije. On je dopuštao u javnosti pisane šale i napade na svoju ličnost, govoreći da u slobodnoj državi misao i jezik moraju biti slobodni (in civitate libera linguam meniemque liberam esse debere). Posle čudnog filologa Gaja Klaudija i mnogostrukog virtuoza Nerona, vaspitanika popularnog moraliste i odličnog stiliste Seneke, vladaju rimskom carevinom strogi flavijevci: Vespazijan i Domicijan, koji sputavaju književni rad, pa čak i proteruju neke pisce i filosofe iz Rima. Tek preduzimljivi Trajan, prvi provincijalac na rimskom prestolu i njegov posinak Hadrijan završavaju dugotrajnu borbu između vladara i senata u korist apsolutne monarhije. Tako je Tacit poslednji predstavnik klasičnog aristokratskog Rima. Njegovi Anali su svakako najlepši spomenik latinske proze, protkane tragičnom poezijom. Posle njega društveno-politički pravac u rimskoj književnosti preuzimaju borbeni hrišćanski pisci, kratkoveki vesnici bolje budućnosti.
- Marko Tulije Ciceron (Marcus Tullius Cicero, 106—43)
- Gaj Julije Cezar (Gaius Julius Caesar, 100—44)
- Tit Lukrecije Kar (Titus Lucretius Carus, 98—55)
- Gaj Valerije Katul (Gaius Valerius Catullus, 87—54)
- Kornelije Nepot (Cornelius Nepos, 100—25)
- Gaj Salustije Krisp (Gaius Sallustius Crispus, 86—35)
- Publije Vergilije Maron (Publius Vergilius Maro, 70—19)
- Kvint Horacije Flak (Quintus Horatius Flaccus, 65—8 st. e.)
- Gaj Julije Cezar Oktavijan Avgust (Gaius Iulius Caesar Octavianus Augustus, 63 st. e. — 14 n. e.).
- Tit Livije (Titus Livius) (60 st.e. — 16 n. e.).
- Albije Tibul (Albius Tibullus, 54—19 god. st. e.)
- Sulpicija pesnikinja
- Sekst Propercije (Sextus Propertius, 50—15. p. n. e.)
- Ovidije (P. Ovidius Naso, 43 g. st. ere — 17 n. e.)
- Vitruvije Polion (Vitruvius Pollio)
- Julije Fedar (Iulius Phaedrus, oko 20 god. n. e.)
- Velej Paterkul (Velleius Paterculus, početak prvog veka n. e.)
- Manilije (Marcus Manilius, oko 30 n. e.)
- Pompej Trog (Pompeius Trogus)
- Valerije Maksim (Valerius Maximus, iz sredine prvog veka)
- Aul Kornelije Celz (A. Cornelius Celsus, oko 30 god. n. e.)
- Kolumela (Lucius Iunius Moderatus Columella, I v. n. e.)
- Kurcije Ruf (Quintus Curtius Rufus, oko 50 n. e.)
- Pomponije Mela (Pomponius Mela, oko 50 god. n. e.)
- Persije Flak (A. Persius Flaccus, 34—62 n. e.)
- Marko Anej Lukan (M. Annaeus Lucanus, 39—65 n. e.)
- Gaj Plinije Stariji (Gaius Plinius Secundus, 23—79 god. n. e.)
- Julije Frontin (Sextus Iulius Frontinus 30—103 n. e.)
- Lucije Anej Seneka (L. Annaeus Seneca, 14. p. n. e. — 65 n. e.)
- Petronije (Gaius Petronius Arbiter)
- Kvintilijan (Marcus Fabius Quintilianus, 35—95 g. n. e.)
- Marcijal (Marcus Valerius Martialis, 40—102 god. n. e.)
- Stacije (P. Papinius Statius, oko 40—96 god. n. e.)
- Publije Kornelije Tacit (Publius Cornelius Tacitus, 55—120 god. n. e)
- Gaj Plinije Mlađi (Gaius Plinius Secundus, 62—113 god. n. e.)
- Juvenal (Decimus Iunius Iuvenalis, 60—140 god. n. e.)
Od Hadrijana do Justinijana
(Od 120 god. ne. do sredine VI veka ne.)
Poslednju epohu rimske istorije i rimske književnosti obeležavaju ove činjenice: sve češće bune potlačenih masa i jačanje kolonata na račun latifundija, utvrđenje apsolutne monarhije, HadrijanovKonstantin Veliki sprovodi u delo stari plan Julija Cezara o osnivanju Novog Rima na obalama evraziskog moreuza, kao prestonice helenističke teokratske i vojničko-činovničke monarhije. Dejstvo hrišćanstva primećuje se postupno tokom ove epohe: moralo je proći 400 godina od Hadrijana do Julijana, kad je zatvorena u Atini Platonova Akademija, poslednja paganska škola. filhelenizam i pobedonosno nadiranje hrišćanstva. Za književnost je najvažnija druga činjenica: filhelenizam Hadrijana, osnivača apsolutne monarhije, znači ustvari pobedu grčkog Istoka nad rimskim Zapadom. Grčki jezik postaje ravnopravan sa latinskim i mnogi pisci već na početku ove epohe, kao Svetonije i Apulej, pišu i grčki i latinski. Ova kulturna kapitulacija Rima pod Hadrijanom dovodi docnije i do političke kapitulacije.
Regresivnost ove epohe i pad rimskog književnog genija pokazuje njen arhaizam na taj način što se pisci ovog vremena vraćaju glavnim pretstavnicima preklasićne epohe: Eniju, Plautu i starom Katonu. Arhaizam i filhelenizam čine da Ciceron i Vergilije prestaju biti interesantni, a da i ne govorimo o Katulu i Horaciju. Sada su u modi školske improvizacije o beznačajnim temama, a pesnici se takmiče javno u retoričkoj patetici, sa njenim kratkotrajnim praskavim efektima. Tim takmičenjima pretsedava sam imperator, koji kao i njegovi književnici nema razumevanja za stvarnosti savremenog života. Književnost tako gubi vezu sa stvarnošću, a dobar latinski jezik sada neguju pretežno filolozi i antikvari, pravnici i drugi stručnjaci. Hadrijanov sekretar Svetonije, pišući svoje carske biografije, misli da se takmiči sa Tacitovim carskim tragedijama na taj način što pred nas iznosi careve kao interesantne pojedince, sa svim detaljima privatnog života. Tek docnije Amijan Marcelin nastavlja Tacitov rad i neposredno prikazuje Julijana Apostatu. Hrišćanska književnost podiže jezik širokih masa na književni nivo i tako priprema put stvarnijem književnom radu. U poeziji se klasični ritam kvantiteta zamenjuje ritmom naglaska.
- Svetonije Trankvil (Gaius Suetonius Tranquillus 75—150 g. n. e. )
- Gelije (Aulus Geluus, oko 125—175 g. n. e.)
- Apulej (Apuleius, rođen oko 125 god. n. e.)
- Flor (Lucius Annaeus Florus, oko 120 god. n. e.)
- Higin (Hyginus,)
- Justin (Iunianus Iustinus, pisac sa početka III veka)
- Dioklecijan (Gaius Valerius Aurelius Diocletianus)
- Eutropije (Eutropius, sredina IV veka)
- Amijan Marcelin (Ammianus Marcellinus, IV vek)
- Aurelije Viktor (Sextus Aurelius Victor, IV vek)
- Ausonije (Decimus Magnus Ausonius, oko 310—393g.)
- Klaudijan (Claudius Claudianus, oko 400 god.)
- Makrobije (Ambrosius Theodosius Macrobius, oko 400 g.)
- Jeronim (Eusebius Sophronius Hieronymus, oko 350—420 g.)
- Paulin iz Nole
- Avgustin (Aurelius Augustinus, 354—430 g.)
- Niketa iz Remezijane
- Boetije (Anicius Severinus Boethius, 480—524 g.)
- Justinijan (Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, caruje 527-565 g.)
Ostali pisci
- Apijan
- Dion Kasije
- Dionizija iz Halikarnasa
- Jevsevije iz Cezareje
- Cincije Aliment
- Diodor sa Sicilije
- Fabije Piktor
- Fotije
- Josif Flavije
- Jordanes
- Kalpurnije Pizon
- Kasije Hemina
- Kasiodor
- Ksifilin
- Marko Porcije Katon
- Mucije Scevola
- Nikola iz Damaska
- Orozije
- Plutarh
- Polibije
- Posejdonije
- Strabon
- Zonara
( Vikipedija )