- Učlanjen(a)
- 04.10.2009
- Poruka
- 5.207
Političko i državno uređenje
Osnovni principi na kojima se zasniva političko i državno uređenje Republike Srbije prema Ustavu iz 1990:
1. članom 1 Ustava RS utvrđena je građanska država (Republika Srbija je demokratska država svih građana koji u njoj žive)
2. suverenost svih građana Republike, koju oni nastanjuju referendumom, narodnom inicijaticom i preko svojih slobodno izabranih predstavnika na višestranačkim izborima
3. priznavanje i jemčenje ličnih, političkih, nacionalnih, verskih, ekonomskih, socijalnih, kulturnih i drugih prava čoveka i građanina
4. vladavina prava, odnosno pravna država
5. socijalna pravda i socijalna sigurnost, koji se zasnivaju na pravu rada, slobodi preduzetništva, pravu sticanja zarade pod jednakim uslovima
6. jedinstvenost i neotuđivost teritorije Republike. O eventualnim promenama granica mogu odlučivati samo građani referendumom
7. utvrđivanje opštine kao teritorijalne jedinice u kojoj se ostvaruje lokalna samouprava
8. uspostavljanje načela podele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, koje su organizaciono i funkcionalno nezavisne u radu. Ustavotvorna i zakonodavna vlast pripadaju Narodnoj skupštini, Republiku predstavlja i njeno jedinstvo izražava predsednik republike. Izvršna vlast pripada vladi. Sudsku vlast obavljaju sudovi, a zaštitu ustavnosti i zakonitosti Ustavni sud
9. javnost u radu državnih organa
Narodna skupština ima ustavotvornu i zakonodavnu vlast. Ona odlučuje o promeni ustava, donosi zakone i druge propise, donosi plan razvoja republike, budžet i završni račun, utvrđuje teritorijalnu organizaciju u republici, raspisuje republički referendum, potvrđuje međunarodne ugovore, bira i razrešava državne funkcionere (osim predsednika Republike koga biraju građani), kontroliše rad vlade i drugih organa i funkcionera...
Narodnu skupštinu čini 250 narodnih poslanika izabranih neposrednim izborima na period od 4 godine. Narodna skupština održava redovna zasedanja dva puta godišnje (u martu i oktobru) a na zahtev vlade ili najmanje jedne trećine narodnih poslanika može održavati i vanredna zasedanja. U Narodnoj skupštini odlučuje se većinom glasova ako postoji kvorum, tj. ako je prisutna većina od ukupnog broja narodnih poslanika, a samo u nekim slučajevima Ustav predviđa drugačiju većinu za odlučivanje.
Narodni poslanik je osnovni i glavni akter u Narodnoj skupštini. On predstavlja izbornu jedinicu u kojoj je izabran (ne samo one koji su ga birali). Poslanik ima pravo da u Skupštinu upućuje predloge zakona i da pokreće druge inicijative, da glasanjem učestvuje u odlučivanju, da postavlja tzv. poslanička pitanja vladi i ministarstvima itd. On uživa poslanički imunitet, što znači da ne može biti pozvan na krivičnu odgovornost za izraženo mišljenje ili davanje glasa u Narodnoj skupštini. Narodni poslanik ne može biti pritvoren bez odobrenja Narodne skupštine jer uživa poslanički imunitet.
Predsednik Republike ima reprezentativnu funkciju predstavljanja Republike i izražavanja njenog jedinstva. Osim ovoga, ima i značajne nadležnosti: predlaganje Narodnoj skupštini kandidata za predsednika Vlade, za predsednika i sudije Ustavnog suda; proglašavanje zakona; poslove iz oblasti odnosa Republike sa drugim državama i međunarodnim organizacijama; rukovođenje oružanim snagama Republike u miru i narodnim otporom u ratu, pravo naređivanja opšte i delimične mobilizacije i pripreme za narodnu odbranu, utvrđivanje postojanja neposredne ratne opasnosti, tj. proglašavanje ratnog stanja u slučaju da Narodna skupština ne može da se sastane; dodeljivanje odlikovanja i priznanja, davanje pomilovanja...
Predsednik Republike ima dva vrlo važna prava u odnosu na Narodnu skupštinu: on može na predlog Vlade da raspusti Narodnu skupštinu; prilikom proglašavanja zakona on može Skupštini vratiti zakon sa zahtevom da se ponovo glasa o zakonu.
Predsednika Republike građani biraju neposredno, na pet godina.
S obzirom na to da predsednika Republike ne bira NArodna skupština već građani neposredno, on nije odgovoran Narodnoj skupštini već građanima. Stoga se u RS ne može govoriti o čistom parlamentarnom sistemu, već je to kombinacija parlamentarnog i predsedničkog sistema.
Vlada Republike Srbije ima izvršnu vlast u Republici. Ona vodi politiku Republike, izvršava zakone i druge akte Narodne skupštine, a sama može donositi uredbe, odluke i druge podzakonske akte. Značajna su inicijativna prava Vlade. Ona podnosi Narodnoj skupštini predloge zakona, plana razvoja i prostornog plana, budžeta i završnog računa Republike i drugih akata.
Vladu sačinjavaju predsednik, potpredsednici i ministri, koje bira Narodna skupština. Vlada je odgovorna Skupštini. Skupština može izglasati nepoverenje Vladi ili njenim pojedinim članovima.
Ministarstva su organi državne uprave, zadužena za pojednine odlasti (unutrašnji poslovi, pravda, finansije, energetika...). Obavljaju upravne poslove primenjujući zakone i druge propise Narodne skupštine i vlade. Samostalna su u vršenju svojih nadležnosti, ali deluju u skladu sa politikom Vlade. Na čelu ministarstva je ministar, koji je odgovoran za rad ministarstva, kao i za stanje u svom resoru.
Ustavni sud kao poseban državni organ štiti ustavnost kao i zakonitost a deluje u skladu sa Ustavom RS. Ustavni sud ocenjuje saglasnost zakona i drugih opštih akata sa Ustavom RS, tj. saglasnost ostalih propisa i opštih akata republičkih i drugih organa sa zakonom.
Ustavni sud ima određene nadležnosti kad dođe do izbornih sporova za koje nisu nadležni drugi državni organi. On rešava i o zabrani rada političke stranke ili druge političke organizacije.
Ustavni sud čini deset sudija koje bira NArodna skupština na predlog predsednika Republike. Funkcija sudije Ustavnog suda je stalna (do ispunjenja uslova za penziju) što mu obezbeđuje nezavisnost u radu i opredeljivanju. Predsednika Ustavnog suda bira Narodna skupština iz reda izabranih sudija, na pet godina.
Sudovi su pravosudni organi čija se funkcija sastoji u zaštiti zakonom utvrđenih sloboda, prava i interesa građana i drugih pravnih subjekata (preduzeća, ustanova) i obezbeđenju ustavnosti i zakonitosti, osim one koje obezbeđuje Ustavni sud.
U RS postoje sudovi opšte nadležnosti – opštinski (za jednu ili više opština), okružni (za više opštinskih sudova) i Vrhovni sud Srbije, kao i posebni sudovi nadležni za sporove i prestupe u oblasti privrede – privredni sudovi (za više opština) i Viši privredni sud (za teritoriju Republike).
U suđenju učestvuju sudije i sudije – porotnici. Sudije i sudije-protnike bira NArodna skupština. Sudije su u vršenju svoje funkcije stalni i ne mogu protiv svoje volje iti razrešeni, osim u slučajevima koji su Ustavom utvrđeni.
Javno tužilaštvo je samostalan državni organ koji ima dužnost gonjenja počinilaca krivičnih i drugih kažnjivih dela i ulaganja pravnih sredstava kod nadležnih sudova radi zaštite ustavnosti i zakonitosti. Funkciju javnog tužilaštva vrše opštinski i okružni javni tužilac i javni tužilac RS. Javne tužioce i njihove zamenike bira Narodna skupština. Funkcija javnih tužilaca i njihovih zamenika je stalna, kao i sudska funkcija.
Autonomija predstavlja poseban status i znatan stepen samostalnosti i samoupravnosti pojedinih delova neke društvene zajednice ili države, jedne etničke grupe ili teritorije u odnosu na celinu (državu). Ova samostalnost se ogleda u tome što ej autonomsnoj jedinici dato da sama uređuje svoje unutrašnje odnose, bez mešanja celine u te poslove. Tri vrste autonomije – teritorijalna, kulturna i funkcionalna.
Teritorijalna autonomija se odnosi na pojedinačna područja u državi koja imaju poseban status (položaj) u odnosu na celinu (državu). U Jugoslaviji su u sastavu Srbije 1945. obrazovane dve autonomne jedinice – Vojvodina i Kosovo i Metohija, kao oblici teritorijalne autonomije.
Kulturna autonomija se sastoji u pravu pripadnika nacionalnih manjina tj. etničkih grupa u državi, da nezavisno od nastanjenosti razvijaju sopstvenu kulturu, neguju jezik i slično, u određenim institucionalnim oblicima kojima sami upravljaju.
Funkcionalna autonomija se sastoji u izvesnom stepenu samostalnosi pojedinih ustanova (u oblasti školstva, zdravstva...) koje u obavljanju svojih delatnosti raspolažu pravom sopstvenog organizovanja, upravljanja i finansiranja.
Personalna autonomija je postojala u srednjem veku, najčešće je vezivana za pravni status pripadnika pojedinih staleža ili esnafa. U novije vreme ima zahteva za takav status pojedinih etničkih grupa.
Autonomne jedinice su obrazovane s obziron na nacionalna, istorijska, kulturna i druga posebna svojstva i osobenosti koje postoje u Vojvodini i na Kosovu i Metohiji. Cilj postojanja autonomnih jedinica jeste da građani u ovim područjima mogu samostalno (autonomno) ostvarivati određena prava i dužnosti.
Autonomne pokrajine su po Ustavu RS oblici teritorijalne autonomije i imaju onaj stepen samostalnosti, tj. autonomnih prava i dužnosti koji odgovaraju njihovim posebnim svojstvima i interesima. To su: donošenje odluka i opštih akata kojima se uređuju pojedina pitanja bitna za građane u pokrajini, pre svega u oblasti kulture, obrazovanja, službene upotrebe jezika i pisma narodnosti (nacionalnih manjina), zatim u oblastima informisanja, zdravstvene i socijalne zaštite, urbanizma i zaštite i unapređenja životne sredine, kao i u oblasti sprovođenja zakona i drugih propisa Republike, koje se poverava organima autonomnih pokrajina.
Autonomna pokrajina ima svoj statut, koji donosi skupština autonomne pokrajine uz prethodnu saglasnost Narodne skupštine Republike. Statut je najviši pravni akt autonomne pokrajine. Satutom se u skladu sa Ustavom utvrđuju nadležnosti autonomne pokrajine, organizacija, izbor i način rada njenih organa i druga pitanja značajna za autonomnu pokrajinu.
Ograni autonomne pokrajine su: skupština autonomne pokrajine, izvršno veće i organi uprave. Organi autonomne pokrajine obavljaju poslove iz nadležnosti pokrajine kao i poslove koje Republika zakonom poveri pokrajini. Skupštinu autonomne pokrajine čine poslanici koji se biraju neposredno. Izvršno veće kao izvršni organ pokrajine bira skupština autonomne pokrajine. Organi uprave obavljaju upravne poslove iz nadležnosti pokrajine, kao i one poslove koje im Republika poveri zakonom. Oni se organizuju za pojedine oblasti, odnosno vrste poslova.
Osnovni principi na kojima se zasniva političko i državno uređenje Republike Srbije prema Ustavu iz 1990:
1. članom 1 Ustava RS utvrđena je građanska država (Republika Srbija je demokratska država svih građana koji u njoj žive)
2. suverenost svih građana Republike, koju oni nastanjuju referendumom, narodnom inicijaticom i preko svojih slobodno izabranih predstavnika na višestranačkim izborima
3. priznavanje i jemčenje ličnih, političkih, nacionalnih, verskih, ekonomskih, socijalnih, kulturnih i drugih prava čoveka i građanina
4. vladavina prava, odnosno pravna država
5. socijalna pravda i socijalna sigurnost, koji se zasnivaju na pravu rada, slobodi preduzetništva, pravu sticanja zarade pod jednakim uslovima
6. jedinstvenost i neotuđivost teritorije Republike. O eventualnim promenama granica mogu odlučivati samo građani referendumom
7. utvrđivanje opštine kao teritorijalne jedinice u kojoj se ostvaruje lokalna samouprava
8. uspostavljanje načela podele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, koje su organizaciono i funkcionalno nezavisne u radu. Ustavotvorna i zakonodavna vlast pripadaju Narodnoj skupštini, Republiku predstavlja i njeno jedinstvo izražava predsednik republike. Izvršna vlast pripada vladi. Sudsku vlast obavljaju sudovi, a zaštitu ustavnosti i zakonitosti Ustavni sud
9. javnost u radu državnih organa
Narodna skupština ima ustavotvornu i zakonodavnu vlast. Ona odlučuje o promeni ustava, donosi zakone i druge propise, donosi plan razvoja republike, budžet i završni račun, utvrđuje teritorijalnu organizaciju u republici, raspisuje republički referendum, potvrđuje međunarodne ugovore, bira i razrešava državne funkcionere (osim predsednika Republike koga biraju građani), kontroliše rad vlade i drugih organa i funkcionera...
Narodnu skupštinu čini 250 narodnih poslanika izabranih neposrednim izborima na period od 4 godine. Narodna skupština održava redovna zasedanja dva puta godišnje (u martu i oktobru) a na zahtev vlade ili najmanje jedne trećine narodnih poslanika može održavati i vanredna zasedanja. U Narodnoj skupštini odlučuje se većinom glasova ako postoji kvorum, tj. ako je prisutna većina od ukupnog broja narodnih poslanika, a samo u nekim slučajevima Ustav predviđa drugačiju većinu za odlučivanje.
Narodni poslanik je osnovni i glavni akter u Narodnoj skupštini. On predstavlja izbornu jedinicu u kojoj je izabran (ne samo one koji su ga birali). Poslanik ima pravo da u Skupštinu upućuje predloge zakona i da pokreće druge inicijative, da glasanjem učestvuje u odlučivanju, da postavlja tzv. poslanička pitanja vladi i ministarstvima itd. On uživa poslanički imunitet, što znači da ne može biti pozvan na krivičnu odgovornost za izraženo mišljenje ili davanje glasa u Narodnoj skupštini. Narodni poslanik ne može biti pritvoren bez odobrenja Narodne skupštine jer uživa poslanički imunitet.
Predsednik Republike ima reprezentativnu funkciju predstavljanja Republike i izražavanja njenog jedinstva. Osim ovoga, ima i značajne nadležnosti: predlaganje Narodnoj skupštini kandidata za predsednika Vlade, za predsednika i sudije Ustavnog suda; proglašavanje zakona; poslove iz oblasti odnosa Republike sa drugim državama i međunarodnim organizacijama; rukovođenje oružanim snagama Republike u miru i narodnim otporom u ratu, pravo naređivanja opšte i delimične mobilizacije i pripreme za narodnu odbranu, utvrđivanje postojanja neposredne ratne opasnosti, tj. proglašavanje ratnog stanja u slučaju da Narodna skupština ne može da se sastane; dodeljivanje odlikovanja i priznanja, davanje pomilovanja...
Predsednik Republike ima dva vrlo važna prava u odnosu na Narodnu skupštinu: on može na predlog Vlade da raspusti Narodnu skupštinu; prilikom proglašavanja zakona on može Skupštini vratiti zakon sa zahtevom da se ponovo glasa o zakonu.
Predsednika Republike građani biraju neposredno, na pet godina.
S obzirom na to da predsednika Republike ne bira NArodna skupština već građani neposredno, on nije odgovoran Narodnoj skupštini već građanima. Stoga se u RS ne može govoriti o čistom parlamentarnom sistemu, već je to kombinacija parlamentarnog i predsedničkog sistema.
Vlada Republike Srbije ima izvršnu vlast u Republici. Ona vodi politiku Republike, izvršava zakone i druge akte Narodne skupštine, a sama može donositi uredbe, odluke i druge podzakonske akte. Značajna su inicijativna prava Vlade. Ona podnosi Narodnoj skupštini predloge zakona, plana razvoja i prostornog plana, budžeta i završnog računa Republike i drugih akata.
Vladu sačinjavaju predsednik, potpredsednici i ministri, koje bira Narodna skupština. Vlada je odgovorna Skupštini. Skupština može izglasati nepoverenje Vladi ili njenim pojedinim članovima.
Ministarstva su organi državne uprave, zadužena za pojednine odlasti (unutrašnji poslovi, pravda, finansije, energetika...). Obavljaju upravne poslove primenjujući zakone i druge propise Narodne skupštine i vlade. Samostalna su u vršenju svojih nadležnosti, ali deluju u skladu sa politikom Vlade. Na čelu ministarstva je ministar, koji je odgovoran za rad ministarstva, kao i za stanje u svom resoru.
Ustavni sud kao poseban državni organ štiti ustavnost kao i zakonitost a deluje u skladu sa Ustavom RS. Ustavni sud ocenjuje saglasnost zakona i drugih opštih akata sa Ustavom RS, tj. saglasnost ostalih propisa i opštih akata republičkih i drugih organa sa zakonom.
Ustavni sud ima određene nadležnosti kad dođe do izbornih sporova za koje nisu nadležni drugi državni organi. On rešava i o zabrani rada političke stranke ili druge političke organizacije.
Ustavni sud čini deset sudija koje bira NArodna skupština na predlog predsednika Republike. Funkcija sudije Ustavnog suda je stalna (do ispunjenja uslova za penziju) što mu obezbeđuje nezavisnost u radu i opredeljivanju. Predsednika Ustavnog suda bira Narodna skupština iz reda izabranih sudija, na pet godina.
Sudovi su pravosudni organi čija se funkcija sastoji u zaštiti zakonom utvrđenih sloboda, prava i interesa građana i drugih pravnih subjekata (preduzeća, ustanova) i obezbeđenju ustavnosti i zakonitosti, osim one koje obezbeđuje Ustavni sud.
U RS postoje sudovi opšte nadležnosti – opštinski (za jednu ili više opština), okružni (za više opštinskih sudova) i Vrhovni sud Srbije, kao i posebni sudovi nadležni za sporove i prestupe u oblasti privrede – privredni sudovi (za više opština) i Viši privredni sud (za teritoriju Republike).
U suđenju učestvuju sudije i sudije – porotnici. Sudije i sudije-protnike bira NArodna skupština. Sudije su u vršenju svoje funkcije stalni i ne mogu protiv svoje volje iti razrešeni, osim u slučajevima koji su Ustavom utvrđeni.
Javno tužilaštvo je samostalan državni organ koji ima dužnost gonjenja počinilaca krivičnih i drugih kažnjivih dela i ulaganja pravnih sredstava kod nadležnih sudova radi zaštite ustavnosti i zakonitosti. Funkciju javnog tužilaštva vrše opštinski i okružni javni tužilac i javni tužilac RS. Javne tužioce i njihove zamenike bira Narodna skupština. Funkcija javnih tužilaca i njihovih zamenika je stalna, kao i sudska funkcija.
Autonomija predstavlja poseban status i znatan stepen samostalnosti i samoupravnosti pojedinih delova neke društvene zajednice ili države, jedne etničke grupe ili teritorije u odnosu na celinu (državu). Ova samostalnost se ogleda u tome što ej autonomsnoj jedinici dato da sama uređuje svoje unutrašnje odnose, bez mešanja celine u te poslove. Tri vrste autonomije – teritorijalna, kulturna i funkcionalna.
Teritorijalna autonomija se odnosi na pojedinačna područja u državi koja imaju poseban status (položaj) u odnosu na celinu (državu). U Jugoslaviji su u sastavu Srbije 1945. obrazovane dve autonomne jedinice – Vojvodina i Kosovo i Metohija, kao oblici teritorijalne autonomije.
Kulturna autonomija se sastoji u pravu pripadnika nacionalnih manjina tj. etničkih grupa u državi, da nezavisno od nastanjenosti razvijaju sopstvenu kulturu, neguju jezik i slično, u određenim institucionalnim oblicima kojima sami upravljaju.
Funkcionalna autonomija se sastoji u izvesnom stepenu samostalnosi pojedinih ustanova (u oblasti školstva, zdravstva...) koje u obavljanju svojih delatnosti raspolažu pravom sopstvenog organizovanja, upravljanja i finansiranja.
Personalna autonomija je postojala u srednjem veku, najčešće je vezivana za pravni status pripadnika pojedinih staleža ili esnafa. U novije vreme ima zahteva za takav status pojedinih etničkih grupa.
Autonomne jedinice su obrazovane s obziron na nacionalna, istorijska, kulturna i druga posebna svojstva i osobenosti koje postoje u Vojvodini i na Kosovu i Metohiji. Cilj postojanja autonomnih jedinica jeste da građani u ovim područjima mogu samostalno (autonomno) ostvarivati određena prava i dužnosti.
Autonomne pokrajine su po Ustavu RS oblici teritorijalne autonomije i imaju onaj stepen samostalnosti, tj. autonomnih prava i dužnosti koji odgovaraju njihovim posebnim svojstvima i interesima. To su: donošenje odluka i opštih akata kojima se uređuju pojedina pitanja bitna za građane u pokrajini, pre svega u oblasti kulture, obrazovanja, službene upotrebe jezika i pisma narodnosti (nacionalnih manjina), zatim u oblastima informisanja, zdravstvene i socijalne zaštite, urbanizma i zaštite i unapređenja životne sredine, kao i u oblasti sprovođenja zakona i drugih propisa Republike, koje se poverava organima autonomnih pokrajina.
Autonomna pokrajina ima svoj statut, koji donosi skupština autonomne pokrajine uz prethodnu saglasnost Narodne skupštine Republike. Statut je najviši pravni akt autonomne pokrajine. Satutom se u skladu sa Ustavom utvrđuju nadležnosti autonomne pokrajine, organizacija, izbor i način rada njenih organa i druga pitanja značajna za autonomnu pokrajinu.
Ograni autonomne pokrajine su: skupština autonomne pokrajine, izvršno veće i organi uprave. Organi autonomne pokrajine obavljaju poslove iz nadležnosti pokrajine kao i poslove koje Republika zakonom poveri pokrajini. Skupštinu autonomne pokrajine čine poslanici koji se biraju neposredno. Izvršno veće kao izvršni organ pokrajine bira skupština autonomne pokrajine. Organi uprave obavljaju upravne poslove iz nadležnosti pokrajine, kao i one poslove koje im Republika poveri zakonom. Oni se organizuju za pojedine oblasti, odnosno vrste poslova.