Crkve u Nišu
Saborna crkva u Nišu posvećena silasku Svetog Duha - Sv.Trojica
Velikom zaslugom epispiskopa Janićija, hram je sagrađen u periodu od 1856-1872.g. Radove je izvodio Andrej Damjanović iz Velesa. Svečano osvećenje obavljeno je uz prisustvo mitropolita Mihajla i kralja Milana Obrenovića 1878. g. neposredno po oslobađanju Niša od Turaka.
Crkva je građena kao trobroda bazilika pravpugaone osnove, iznad koje se nalazi pet kubeta. Svodovi naosa oslanjaju se na dva reda stubova. Na gornjoj galeriji sa severne strane nalazi se kapela posvećena Svetom Jovanu Krstitelju, dok se sa južne strane galerije nalazi kapela posvećena Svetom Simeonu Mirotočivom.
Ikonostas saborne crkve
Živopisanje hrama preduzeto je tridesetih godina 20.veka, a radove je izvodio Vladimir Predojević, akademski slikar iz Beograda. Rad je ocenjen kao veoma uspešan sa velikom tehničkom i kolorističkom savremenošću i jasnoćom sadržaja.
Grandiozni ikonostas ima veliku umetničku vrednost i delo je velikog srpskog slikara Đorđa Krstića. On je 1885. g. naslikao 20 od 54 ikone koliko mu je naručeno. Ostale ikone, takođe veoma vredne, delo su Pavla Čortanovića, Milutina Markovića i jedna iz 1880. g. Steve Todorovića. Dimenzije ikonostasa su 19 metara u širinu, 12 u visinu, a ikone su rađene u 5 zona. Armatura je urađena u duborezu sa pozlatom.
U hramu se čuvaju skupocene sasude koje je darovao 1913. g. ruski car Nikola II. Ivan Vasiljević III je 1902. g. poklonio crkvi veliki krst sa ruskim i srpskim svecima. Isti darodavac poklonio je i veliku ikonu Bogorodice koja je optočena čistim zlatom. Posebnu dragocenost ove crkve predstavljaju delovi mošti Svetog Velikomučenika Artemija, koji se sa posebnom pažnjom čuvaju u ovom Svetom Sabornom hramu. Veliku vrednost ima i plaštanica sa početka ovog veka rađena belom srmom i zlatnim žicama, optočena čipkom. Na zvoniku je veliki časovnik i 5 ogromnih zvona livenih u Vršcu od 1877. do 1881. g
Mala Saborna crkva - Crkva Sv. Arhanđela u Nišu je posvećena Sv. Arhanđelima
Sve do izgradnje velikog Sabornog hrama 1878. godine, Crkva Sv. Arhanđela bila je saborna crkva Niške eparhije. Crkva je izgrađena 1819. i većim svojim delom je ukopana u zemlju zbog turskih propisa koji su bili na snazi u to vreme i nisu dozvoljavale da srpske građevine budu preko određene visine. Upravo zbog toga ona nema ni kupolu ni zvonik.
Dimenzije crkve su 22x13 metara. Sa istočne strane crkve kao i obično nalazi se polukružna oltarska apsida. Unutrašnja konstrukcija crkve je podeljena na tri dela okruglim stubovima koji nose konstrukciju svoda.
Saseverne, južne i zapadne strane crkvu okružuje otovreni trem. Crkva je zidana od neobrađenog kamena i nepečene opeke. Ikonostas je veoma bogato urađen u duborezu i plastici i dragocen je poklon Hilandara Nišu. Duborezni ukrasi na ikonostasu predstavljaju stilizovane biljne i životinjske motive. Ovaj ikonostas kao i sama crkva potiče iz prve polovine XIX veka. Na ikonostasu se nalazi veoma veliki broj ikona i sve su izuzetno dragocene.
Pantelej - Crkva je posvećena Svetom Pantelejmonu
Sadašnja crkva je podignuta 1878. g. od priloga srpskih porodica odmah po oslobođenju Niša od Turaka. Stotinak metara iznad postojećeg hrama nalaze se ostaci prvobitne crkve koju je podigao Stefan Nemanja, a bila je posvećena Sv. Vračima, Kozmi i Damjanu, koji su takođe kao i Sv. Pantelejmon, bili lekari. Ispred crkve Sv. Pantelejmona postoji visoki zvonik iz 1928. dar kralja Aleksandra I Karađorđevića. U samoj crkvi, bočno, nalaze se paraklisi Sv. Petke i Sv. Jevanđeliste Marka.
Na zidovima je sačuvano nekoliko fresaka iz 1910. g. mada ima i ostataka živopisa iz perioda gradnje. Postojeći ikonostas izgrađen je 1905. g. u tri zone i deluje impozantno.
Oko crkve postoji nekoliko izvora za koje se veruje da su sveti i čudotvorni.Ova crkva u narodu poznata kao Pantelejska, zabeležena je u istoriji po jednom važnom događaju. Naime, ovde su se 27.07.1189.g. sastali Stefan Nemanja i nemački car Fridrih Barbarosa koji je vodio Krstaše u pohod na Jerusalim. Ostao je dokument koji je Stefan Nemanja potpisao, a Barbarosa na njemu ostavio otisak palca.
Crkva Sv. Nikole - Crkva je posvećena Sv. Nikoli
Zapadno od današnjeg zdanja Svetinikolske crkve, postoje ostaci temelja prethodne crkve koja je porušena 1737. godine, kao izraz besa turskih vlasti zbog neposlušnosti srpskog pravoslavnog življa. Postoji pretpostavka da je to ranije zdanje sazidano na temeljima mnogo starijeg hrama, verovatno iz XI veka, i s pravom se pretpostavlja mogućnost da je taj raniji hram ustvari nadaleko čuvena i poznata katedralna crkva posvećena Sv. Prokopiju. Poznata je činjenica da su mošti Sv. velikomučenika Prokopija veoma dugo, od IV do XII veka, boravile u Nišu, kada su prebačene u Prokuplje. Po ovom svetitelju Prokuplje je i dobilo svoje ime. U prvim decenijama XVII veka sazidana je, na postojećim temeljima, nova crkva i posvećena je Sv. Nikoli. Prvi put ova crkva je razorena 1690. godine od strane Turaka. 1722. godine, u doba episkopa Janićija I, crkva Sv. Nikole biva obnovljena. Dimenzije ovoga starog hrama su bile 20x12 metara. Pored rušenja, ova crkva je nekoliko puta pretvarana u džamiju.
Današnja crkva Sv. Nikole podignuta je 1863/4. godine kao turska džamija. Po oslobođenju Niša od Turaka, na gradsku slavu Sv. car Konstantin i carica Jelena 1879. godine, ova džamija je prilagođena za potrebe pravoslavnih vernika i osvećena od mitropolita Viktora Čolakovića kao crkva Sv. Nikole. Tada joj je postavljen i ikonostas, dok je 1926. na ulazu u crkvu, dozidan zvonik.
Premda je do tada, računajući i prethodno zdanje, Svetinikolska crkva 6 puta menjala veru (pretvarana u džamiju i vraćana u pravoslavni hram), do današnjeg dana je ostala da služi pravoslavnim vernicima. Pri Svetinikolskoj crkvi deluje pevačko društvo "Sveti Nikola" inače zastupljeno na ovoj prezentaciji svojim izuzetnim pojačkim umećem. Ovo pojačko društvo je veoma mlado. Osnovano je 1997. godine i sastavljeno je od pevača koji su vezani za crkvu i vode liturgijski život. Pojačko društvo je osnovala i sa izuzetnim uspehom ga vodi gospođa Radmila Krstić.
Preuzeto sa sajta Niške eparhije
