Član
- Učlanjen(a)
- 29.06.2010
- Poruka
- 2.014
El Greko (šp. El Greco) (1541. — 7. aprila 1614) rođen u Kandiji kao Domenikos Teotokopolos (grč. Δομίνικος Θεοτοκόπουλος), bio je slikar, vajar i arhitekta španske renesanse. El Greko se smatra velikim majstorem španskog i evropskog slikarstva, čiji individualni, dramatičan i ekspresionistički stil postaje poznat širom Evrope krajem 16. i početkom 17. vijeka. Poslije relativnog pada u zaborav od 17. do 19. vijeka, njegovo djelo ponovo privlači pažnju stručnjaka i publike u 20. vijeku.
Dok je živio na Kritu bio je cijenjen ikonopisac u poznom vizantijskom stilu. Nakon odlaska u Veneciju slika u venecijanskom stilu Ticijana i Tintoreta, a u Rimu studira najznačajnija djela Mikelanđela i antičku skulpturu u pinakoteci Vatikana.
Godine 1577. odlazi u Španiju, gdje je živjeo i radio do kraja svog života. U Španiji je razvio sopstveni stil koji karakterišu izdužene figure sa vlastitim manirističkim svjetlom u okruženjima upečatljivog kontrasta boje. Njegovo djelo čine platna velikih dimenzija uglavnom rađena po narudžbi za oltare crkava, kao i portreti španskih plemića, erudita i sveštenika.
Bio je veliki erudita i poznavalac klasične grčke i književnosti svoje epohe.
Biografija
Krit
Domenikos Teotokopulos, rodio se 1541. godine u Kandiji (današnji Iraklion) na Kritu, koji je u to vrijeme pripadao Mletačkoj republici. Vrlo malo toga je poznato iz njegovog djetinjstva i prvih koraka u slikarstvu, ali se vjeruje da je slikarstvo učio u mjestu u kojem je i rođen. Iako njegova prva djela nisu stigla da našeg vremena, takođe se vjeruje da je prve slike slikao u stilu poznog vizantijskog stila, kako je bilo uobičajeno na Kritu u to vrijeme. U njegovim kasnijim djelima, sreću se tragovi tog stila.
Venecija i Rim
El Greko nikada nije zaboravio svoje grčko porijeklo i obično je potpisivao svoja djela grčkim alfabetom i punim imenom, Δομίνικος Θεοτοκόπουλος. Ipak, poznatiji je kao El Greko (Grk), nadimku koji je dobio kada je živio u Italiji, gdje je postojao običaj davanja nadimaka strancima po zemlji ili gradu porijekla. Za član „El“ u njegovo nadimku neki istraživači tvrde da potiče iz jednog venecijanskog dijalekta, a postoji i mogućnost da je dodat kasnije u Španiji.
Pošto je Krit, njegova rodna zemlja, bila pod Mletačkom republikom i El Greko mletački građanin, odlučio je da ode u Veneciju na dalje usavršavanje. Tačan datum njegovog odlaska nije poznat, ali istoričari nagađaju da je riječ o bilo kom datumu između 1560, kada je imao 19. godina i 1566. godine. U Veneciji, El Greko je ušao u Ticijanovu radionicu, koji je bio najveći italijanski slikar te epohe. Informacije o njegovom boravku u Italiji su ograničene. U pismu sa datumom na 16. novembar 1570. koje je pisao Đulijo Klovijo, minijaturista i dekorater na usluzi kardenala Alesandra Farneza, traži se prebivališe u palati Farneze za "mladića iz Kandije, učenika Ticijanovog". 8. jula 1572. godine, pominje se "grčki slikar" u pismu koje je Farneze iz Rima poslao nekom kardenalu. Ubrzo poslije toga, 18. septembra 1572. godine, "Dominiko Greko" plaća svoje obaveze Udruženju sv. Luke u Rimu. Koliko vremena je mladi umjetnik proveo u Rimu nije poznato, pošto se vratio u Veneciju negdje krajem 1575. ili početkom 1576. godine, prije odlaska za Španiju.
Određena djela koja je El Greko naslikao u Italiji su u potpunosti u venecijanskom renesansnom stilu 16. vijeka. Na njima nisu vidljivi uticaji njegovog vizantijskog nasljedstva izuzev možda na licima starih ljudi, na primjer u slici Hrist liječi slijepca. Položaj figura u dubinskom prostoru i naglasak na elementima arhitekture visokorenesansnog stila naročito su značajni u njegovim ranim slikama, kao što je Hristovo čišćenje hrama. Prvi znici njegovog naročitog talenta kao portretiste, javljaju se u Italiji u portretima Đulija Klovija i Vinsentija Anastađija.
U Veneciji je bio pod uticajima velikih italijanskih renesansnih slikara, Ticijana i Tintoreta. Djela iz tog venecijanskog perioda, kao što je Liječenje slijepca (1566-1567, Gemäldegalerie, Dresden) pokazuju da je vrlo brzo asimilirao Ticijanov kolorit, kao i kompoziciju figura i korišćenje širokih dubinskih prostora, karakterističnih za djelo Tintoreta.
Za vrijeme boravka u Rimu, od 1570 do 1576. godine, El Greko je nastavio da se inspiriše u djelima italijanskih umjetnika. Utjecaji skulpturalnih kvaliteta Mikelanđelovog djela, očigledni su u njegovoj Pijeti (1567-1577. u Muzeju Filadelfije). Blagovijesti iz italijanske epohe (1567-1577. u Muzeju Prado, Madrid), je najverovatnije slikao u Rimu, iako se zapažaju tragovi venecijanskog slikarstva, kako u koloritu, tako i u načinu studije prostora. Studije rimske arhitekture osnažuju ravnotežu njegovih kompozicija, koje nerijetko čine pogledi na renesansne građevine.
Srednja etapa
El Greko se prvi put pojavljuje u Španiji u proljeće 1577. godina, prvo u Madridu a kasnije u Toledu. Jedan od glavnih razloga njegove selidbe u Španiju je najvejrovatnije saznanje o izgradnji manastira San Lorenso del Eskorijal, velikom projektu španskog kralja Filipa II, udaljenom nekih 42 km sjeverozapadno od Madrida. Osim toga, vrlo je vjerovatno da je u Rimu upoznao neke španske sveštenike, preko Fulvija Orsinija, toledanskog humaniste, koji je u Rimu radio na reformi gregorijanskog kalendara i bibliotekara palate Farneze. Poznato je da je najmanje jedan španski sveštenik koji je proveo neko vrijeme u Rimu u tom periodu, Luis od Kastilje, postao El Grekov blizak prijatelj i eventualno jedan od izvršilaca njegovog testamenta. Luisov brat, Dijego od Kastilje, bio je prvi u Španiji koji je El Greku naručio sliku, najvjerovatnije obećanu prije nego što je umjetnik napustio Italiju. Obojica su bili u uskoj vezi sa katedralom u Toledu, i moguće je da su ga oni ubjedili da otputuje u Španiju. Krajem 1576. godine, El Greko napušta Italiju i poslije jedne kratke pauze na Malti, stiže u Toledo u proljeće 1577. godine.
Imao je želju da radi na freskama za novi manastir koji se konstruisao u San Lorensu od Eskorijala, radovi na kome su se završili 1582. godine. Kako bi dobio posao za njihovu izradu, poslao je više svojih slika kralju Filipu II, ali nije uspio da ubjedi kralja da mu ga povjeri. U jednoj od slika koju je poslao, „Alegorija Svete Lige“ (1578-1579, verzije u Eskorijalu i u Nacionalnoj galeriji u Londonu), očigledna je njegova sposobnost za kombinovanje kompleksne političke ikonografije sa srednjovjekovnim motivima. Za Eskorijal je jedino naslikao sliku „San Maurisio i tebanska legija“, koja se i danas u njemu nalazi.
Njegova najčuvenija djela su Pogled na Toledo i Sahrana grofa Orgaza.
El Grekova biblioteka
Inventar knjiga i spisa koji je sastavljen nakon njegove smrti potvrđuje da je bio čovjek visoke kulture i istinski renesansni humanist. Njegova biblioteka nam daje neku ideju o širini i opsegu njegovih interesovanja. Činila su je djela svih većih grčkih autora na grčkom jeziku, brojne knjige na latinskom i druge na italijanskom i španskom: Plutarhovi životopisi, Petrarkova poezija, Ariosto, Biblija na grčkom, postupci Tridentskog koncila i arhitektnoski traktati Vitruvija, Vanjole, Albertija, Paladija i Serlija. Sam El Greko je pripremio jedno izdanje Vitruvija, propraćeno crtežima, ali je manuskript izgubljen.
