Dijaliza

[Mr.Daky]

Dijaliza​

Dijaliza je postupak koji se obavlja kod bolesnika kojima je funkcija bubrega privremeno ili trajno zakazala, i pri tome se iz krvi uklanjaju otpadne tvari i suvišna tekućina, koje inače uklanjaju bubrezi.


Kako dijaliza može zamijeniti funkciju bubrega?


Bubrezi u našem tijelu imaju ulogu tzv. čistača krvi odstranjujući štetne tvari koje nastaju razgradnim procesima u tijelu, a imaju funkciju i u regulaciji tjelesne tekućine, ravnoteži elektrolita i održavanju pH krvi. Kad bubrezi ne rade ispravno otpadne tvari i tekućina zadržavaju se u organizmu i mogu prouzročiti mučninu, povraćanje,anemiju, pospanost, uznemirenost, drhtanje, a zatim,komu i konačno ako ne dođe do pravodobnog liječenja smrt. Dijaliza u pravom smislu te riječi zamijenjuje funkciju bubrega.
Osnovni princip dijalize u širem smislu je prolaz molekula iz krvi kroz polupropusnu membranu. Ako krv prolazi kroz polupropusnu membranu izvan tijela proces se zove hemodijaliza, a ako se izmjena molekula odvija u tijelu preko peritonejske membrane proces se naziva peritonejska dijaliza.
Hemodijaliza se odvija tako da krv prolazi izvan tijela posebnim cijevčicama i pročišćava se, te se zatim pročišćena vraća u tijelo drugim cijevčicama.U procesu hemodijalize važni su: dijalizator,uredaj za hemodijalizu,otopina za hemodijalizu,pribor(igle,cjevcice...) Najvažniji dio je dijalizator ili umjetni bubreg koji sadrži polupropusnu membranu u obliku kapilara. Kroz tu membranu prolaze samo molekule određene veličine i voda. Dijalizator je pričvršćen na aparat za dijalizu i mijenja se prilikom svake.hemodijalize. Otopina za dijalizu ili dijalizat je elektrolitska otopina slična plazmi bez bjelančevina. Otopina održava ravnotežu elektrolita i sudjeluje u procesu pročišćavanja krvi. Uređaj za dijalizu je aparat koji sadrži crpke koje pripravljaju dijalizat, i pumpaju krv te se uz održavanje stalne temperature krvi i dijalizata omogućava njihov stalan protok. Većina bolesnika dijalizira se 3 puta tjedno a postupak prosječno traje 4 sata.

Krvožilni pristup
Bolesnici koji pristupaju hemodijalizi moraju imati put do krvi za hemodijalizu u obliku arteriovenske fisule,grafta ili katetera. Kod kretanja fisule kirurg malim zahvatima pod kožom najčešće na zapešću spoji arteriju i venu. Ako su krvne žile preslabe, da bi se napravila fisula. formira se graft (presadak krvne žile), a kateteri se obično rabe privremeno, ali mogu biti i trajni. Kada se uspostavi adekvatan pristup s dva izlaza bolesnik se spaja na aparat za hemodijalizu. Postavljaju se dvije igle, spojene mekim cjevčicama. Dio koji dolazi iz arterije vodi u aparat, a dio koji izlazi iz aparata vodi u venu.

Peritonejska dijaliza koristi peritonejsku membranu ili potrbušnicu (omotač koji prekriva organe u trbuhu) kao polupropusnu membranu za izmjenu molekula te tako služi kao prirodan filter. Mekana silikonska cijevčica (kateter) postavlja se u trbuh a posebna otopina prilagođena za peritonejsku dijalizu putuje kroz kateter u trbušnu šupljinu. Otpadne tvari i nakupljena tekućina prolaze iz krvi u ovu otopinu te se nakon nekoliko sati ta tekućina iz trbušne šupljine istače i baca. Istakanje tekućine iz trbušne šupljine i zamjena svježom tekućinom naziva se izmjenom. Liječnik određuje koliko izmjena dnevno je potrebno, koliko dugo otopina za dijalizu može ostati u trbušnoj šupljini te vrstu i količinu otopine koja se mora rabiti kod izmjene.


Što je važno za bolesnike koji se liječe dijalizom?
Važno da se bolesnici pridržavaju dijete i slijede upute liječnika koji ih vodi. Općenito bolesnici moraju biti na visokoproteinskoj dijeti s ograničenim unosom natrija i kalija a po preporuci liječnika i fosfora. Bolesnici moraju dobivati multivitaminsku nadoknadu osobito u vodi topljivih vitamina B kompleksa, folne kiseline i C vitamina. Hormon eritropoetin kojega normalno izlučuju bubrezi, a služi u stvaranju crvenih krvnih stanica, mora se primati pa je to temeljno liječenje anemije u bubrežnom zatajenju. Često bolesnici imaju manjak željeza koje onda treba nadoknaditi. Bolesnici na dugotrajnoj dijalizi kao i članovi njihove obitelji stalno su izloženi stresu. Program dijalize koji ohrabruje bolesnika da bude samostalan i nastavlja s prijašnjim aktivnostima najuspješniji je u smanjivanju bolesnikovih psihosocijalnih problema.
Komplikacije hemodijalize najveći je problem pristup cirkulaciji koji se u najnovije vrijeme riješio postavljanjem arterijsko-venskog spoja pomocu protetičke cijevi od pogodnog materijala. U ovakav spoj uvode se igle promjera 1.6 - 1.8 mm koje dopuštaju protok krvi dovoljan za hemodijalizu. U spoju se, nažalost, cesto javljaju infekcije, proširenja krvnih žila, zgrušavanje krvi.
Plazmoliza
Pod pojmom plazmolize podrazumijevamo odvajanje plazmaleme i staničnog protoplasta od stanične stijenke kad se biljna stanica nađe u hipertoničnoj otopini. Pojava je izazvana osmozom.
Eksperimentalno je možemo izazvati tako da žive biljne stanice stavimo u otopinu šećera ili soli koja ima veću koncentraciju nego stanični sok (sadržaj vakuole). Stanični sok je sada hipotoničan u odnosu na otopinu šećera, pa voda izlazi iz vakuole te kroz protoplazmatski sloj i plazmalemu izlazi iz stanice. Vakuola se smanjuje sve dok se ne izjednači njegova koncentracija s koncentracijom plazmolitika (otopine kojom je izazvana plazmoliza).

Plazmoliza u stanicama luka, Allium cepa:a)hipertonična, b)izotonična,c)hipotonična




Membrana je u eukariotskoj stanici prisutna na površini stanice i u njenoj unutrašnjosti gdje stanična membrana izgrađena je od lipida i proteina, kojima su pridruženi polisaharidi.
Lipidi i proteini su osnovne gradivne materije membrane i u proseku je količina lipida jednaka količini proteina. Prisustvo polisaharida u membrani otkriveno je kasnije u odnosu na lipide i proteine. Lipidi i proteini su međusobno u takvom odnosu da grade tzv. tekući mozaik (tekuče-mozaični model građe membrane prvi su dali 1972.g. Singer i Nikolson). Lipidi grade dvosloj u koji su uronjeni molekuli proteina, pri čemu se i lipidi i proteini neprekidno pomiču, klize. Raspored proteina, lipida i polisaharida je takav da membranu čini nesimetričnom. Neki proteini su potpuno uronjeni u dvosloj lipida i izviruju i na vanjskoj i na unutrašnjoj strani membrane, dok se drugi nalaze ili na vanjskoj ili na unutrašnjoj strani membrane (vidi sliku).
Osim toga, nesimetričnosti membrane doprinose i polisaharidi koji se vezuju za lipide i proteine ali samo na vanjskoj strani stanične membrane. Proteini koji prolaze kroz membranu i izviruju i sa jedne i sa druge njene strane, sadrže kanale kroz koje materije malog molekula mogu da prolaze (ulaze u stanicu ili iz nje izlaze).

Lipidi u membrani eukariotskih stanicemogu biti fosfolipidi, glikolipidi i holesterol, dok se kod prokariota holesterol ne nalazi. Lipidi membrane su polarizovani (razlikuju se dva kraja – pola) – jedan kraj je hidrofilan i naziva se glava, a drugi je hidrofoban i nazvan je rep. Zahvaljujući tome oni formiraju dva sloja u membrani tako što se repovi grupiraju u sredini, a glave se okreću prema van .

Stanične membrana je selektivno propustljiva što stanice omogućava da kontroliraju razmjenu materija čime štiti stalnost sastava unutrašnje sredine. Postoje dva osnovna načina kojima stanica obavlja razmjenu materija sa okolnom sredinom:
1.* transport malih molekula kroz membranu (kroz kanale u proteinima ili pomoću proteina nosača), koji se ne može uočiti pod mikroskopom;

2.** unošenje i izbacivanje krupnih molekula u čemu sama membrana aktivno sudjeluje, što se može uočiti pod mikroskopom; procesi se nazivaju endocitoza i egzocitoza.


Membranski potencijal ili potencijal mirovanja je električni napon koji postoji između unutrašnje (negativno naelektrizirane) i vanjske stane (pozitivno naelektrizirane) membrane živčane i mišićne ćelije u stanju mirovanja, odnosno pri njegovu nadraživanju. Kada se ove ćelije nadraže, onda potencijal mirovanja postaje aktivan potencijal –živčani impuls, pri čemu se okreće polariziranost membrane tako da unutrašnja strana postaje pozitivno, a vanjska strana negativno naelaktrizirana.

Transport materija kroz membranu
Transport materija kroz membranu može biti aktivan i pasivan.
Pri pasivnom transportu materije se kreću kroz membranu zahvaljujući razlici u koncentraciji sa jedne i druge strane membrane, odnosno iz sredine sa većom u sredinu sa manjom koncentracijom (niz kemijski gradijent), pri čemu se energija ne troši. Oblici pasivnog transporta su osmoza, difuzija i olakšana difuzija.

Difuzija je transport materija kroz membranu iz sredine sa većom u sredinu sa manjom koncentracijom sve dok se koncentracije ne izjednače. Materije rastvorljive u lipidima i malih molekula prolaze brzo kroz membranu slobodnom (prostom) difuzijom (tako se prenose plinovi O2 i CO2 u plućima i tkivima). Materije koje nisu rastvorljive u lipidima prolaze procesom olakšane difuzije.

Olakšana difuzija je transport materija, koje se ne rastvaraju u lipidima, niz kemijski gradijent, ali pomoću molekula nosača (zato se naziva olakšana difuzija). Molekula nosač je protein koji prolazi kroz lipidni dvosloj i sadrži mjesto za koje se materija vezuje. Olakšanom difuzijom se prenosi glukoza. Ovaj način transporta reguliraju hormoni pa tako olakšanu difuziju glukoza regulira inzulin.

Osmoza je difuzija vode kroz membranu. Molekule vode kreću se iz sredine sa manjom koncentracijom (tu je više vode) u sredinu sa većom koncentracijom rastvorenih materija (tu je vode manje). Pritisak koji je potreban da bi se spriječila osmoza je osmotski pritisak.

Osmotski pritisak je veći što je koncentracija rastvora veća i obrnuto. Ako se stanica nalaze u otopini, voda će težiti da prođe kroz staničnu membranu u cilju da se izjednače količine vode sa obje strane membrane. Tako, ako stanicu stavimo u hipotoničanu otopinu (otopina koja je manje koncentracije u odnos na samu stanicu) doći će do ulaženja vode u stanicu, do njenog bubrenja i prskanja.

U hipertoničnoj otopini (koncentracije veće od otopisne u samoj stanici), voda će izlaziti iz stanice i ona će se smežurati. Zbog toga je veoma važno da se održava stalan osmotski pritisak, odnosno količina vode u organizmu što se naziva osmoregulacija. Kod sisavaca se osmoregulacija vrši preko bubrega – višak vode iz krvi prelazi u mokraću.

Aktivan transport se vrši nasuprot kemijskom gradijentu – materije se transportiraju iz sredine sa manjom u sredinu sa većom koncentracijom, pomoću proteina nosača i uz utrošak energije. Energija za odvijanje aktivnog transporta dobija se hidrolizom ATP-a u ADP. Proteini nosači rade kao pumpe i kao enzimi ATP-aze (adenozin trifosfataze) jer kataliziraju razlaganje ATP -a. Najbolje proučena je Na - K pumpa koja nasuprot kemijskom gradijentu, aktivno ispumpava Na+ iz stanice, a upumpava K+ u stanicu. (Na+ je vanstanični ijon – ima ga više van stanice, nego u stanici; K+ je obrnuto – unutarstanični ijon).- vidi gornju shemu. Natrij-kalij pumpa ima glavnu ulogu u stvaranju membranskog potencijala životinjskih stanica.