LEGEND
- Učlanjen(a)
- 14.12.2009
- Poruka
- 29.042
[h=2]Svake decenije novi ustav
[/h] Novosti
Kada su se donosili najvažniji državni akti u poslednjih 180 godina: Veliki reformski pokušaji nisu imali uspeha, kao ni ustavotvorci. Za 177 godina Jugoslavija i Srbija imale čak 15 ustava
Učeni Božidar Grujović napisao je 1805. godine "Slovo" u kom je prvi ustavni dokument nazvao "srpskom slobodom". Umesto "slobode" (u turskom jeziku istovetan je prevod imenice koja označava ustav /hrriyet - sloboda/) ili "konstitucije" ("uređenja"), kako ustav nazivaju mnogi zapadnoevropski narodi, u srpskom jeziku odomaćila se imenica "ustav". Poznata i u drugim slovenskim jezicima ona je možda trebalo da označi dokument kojim je ograničena vladarska moć.
U proteklih 177 godina Srbija i Jugoslavija živele su čak pod petnaest ustava (Narodna skupština je 2006. godine usvojila sadašnji najviši pravni akt naše države). Dakle naša država je u proseku na nešto manje od 12 godina dobijala novi ustav. Donošenje ustava više je bilo plod spoljnih uticaja nego unutrašnjeg razvoja i demokratizacije našeg društva. Pored ustavobraniteljskog pokreta, koji zahvaljujući intervenciji velikih sila nije krunisan punim uspehom i trajnijim održanjem Sretenjskog ustava, samo je Ustav iz 1888. godine bio ishod duge političke borbe i želja većine građana.
Samo u dva navrata ustave je donosila ustavotvorna skupština. Prvi put 1921. godine, izazvavši preglasavanjem i kupovinom poslanika dugotrajnu političku krizu i nestabilnost, i drugi put 1946. godine kada je narodna volja i pored nesumnjive popularnosti KPJ i Narodnog fronta, ipak usmerena međama masovnih grobnica i puštena kroz filter "ćoravih kutija". Možda je najviše sreće Srbija imala sa ustavnim odborima. Ustavi iz 1869, 1888, na izvestan način Ustav iz 1903. godine, kao i ustav koji je pre nepunih šest godina dobio podršku parlamentarnih stranaka, bili su delo ustavnih odbora koji su preko učenih i uticajnih članova stvarali privid opšteg konsenzusa. Ustavnom odboru iz 1888. godine predsedavao je lično kralj Milan. Nastojao je da se po svaku cenu sporazume sa radikalima, a ovi su, u znak poštovanja prema tom njegovom gestu, omogućili da njegov predlog članova ustava koji se odnose na vladara bude usvojen bez rasprave.
Veliki reformski pokušaji nisu imali uspeha u Srbiji: Sretenjski ustav, Ustav iz 1888, Ustav iz 1901. i Ustav iz 1963. godine nisu bili dugo na snazi. Zato su najdugotrajniji bili Turski ustav i Ustav iz 1974. godine. Ni ustavotvorci nisu bili bolje sreće. Pojedinačan rad od Božidara Grujovića, Dimitrija Davidovića, preko Stojana Novakovića, pa sve do Kardelja i Ratka Markovića nije imao dugotrajnost ili uspeh, ili ni jedno ni drugo.
U svojim ustavnim nastojanjima Srbija nikada nije bila naročito originalna. Ustavni pokušaji iz Prvog srpskog ustanka i Sretenjski ustav bili su napisani po uzoru na francuske ustave. Tridesetih godina 19. veka Belgija je dobila nezavisnost i ustav, što je izazvalo veliki utisak među istočnoevropskim narodima. Namesnički ustav iz 1869. bio je napisan po uzoru na konstituciju Virtemberga. Francuski uzor imao je snažan uticaj i na ustave iz 1888. i 1903. godine. Posle Drugog svetskog rata uzor je bio Sovjetski Savez, ali je uskoro Jugoslavija, ohrabrena prostorom koji je dobila u okviru hladnoratovske podele Evrope, izabrala da postane sama sebi uzor. Šezdesetih i sedamdesetih godina osnova posebnog puta bilo je samoupravljanje i konfederalni koncept kom je ravnotežu i stabilnost davala diktatura jedne partije.
Posle 1990. godine za posebnost nije tražen naročit razlog.
Druge balkanske drŽave naizgled nisu imale tako složenu i neizvesnu ustavnu istoriju.
Bugarska je već 1879. godine, godinu dana po uspostavljanju autonomije, dobila liberalni Trnovski ustav. Ustav se održao da 1946. i uspostave komunizma! Ipak, moćni bugarski vladari iz nemačke dinastije Saks-Koburga, često su vladali mimo ustava. Velike bugarske političare Stefana Stambolova i Aleksandra Stambolijskog, popularnog mladog vođu Bugarskog zemljoradničkog narodnog saveza, zadesila je jeziva sudbina. Prvog su atentatori posekli sabljama, dok su drugog zarobili monarhistički ustanici i umorili ga u strašnim mukama. Ustav iz 1946. promenjen je 1971., a potom, posle uspostave demokratije, 1991. godine. Ipak, sadašnji ustav je menjan četiri puta samo kako bi se prilagodio potrebama uključivanja u Evropsku uniju.
Rumunija je svoj prvi ustav dobila 1866. godine, trideset godina posle Srbije i nekoliko godina posle svog ujedinjenja. Ustav je menjan retko - pet godina posle stvaranja velike Rumunije 1918, a posle uspostave komunizma u tri navrata (1948, 1952 i 1956). Naravno, obnova demokratije donela je 1991. godine novi ustav koji je prošao reviziju 2003. godine, opet zbog uključivanja u EU. Rumunski istoričari često sa ponosom ističu da do 1914. godine u njihovoj državi nije bilo političkih ubistava. Ipak, treba reći i da je poslednja seljačka buna u istoriji Balkana ugušena topovima rumunske vojske u Batošanima 1907. godine.
Grčka možda ima i burniju ustavnu istoriju od Srbije. Iako nije preživela stvaranje nove (u našem slučaju jugoslovenske) nacije ili vladavinu komunizma, Grčka je tokom protekle 182 godine svoje državne nezavisnosti preživela tri republike, tri monarhije, dve dugotrajnije diktature i jednu marionetsku državu. Ustavi su donošeni 1844, 1864, 1911. (temeljna revizija), 1925, 1927, 1952, 1968, 1975. godine. Ustav iz 1975. pretrpeo je velike revizije 1986. i 2001. godine.
Albanija, koja postoji tek nepunih stotinu godina imala je za to vreme jedan statut, čak sedam ustava i svega dvadesetak godina nestabilne demokratije.
Monotonija je, donekle, samo ustavna istorija naših suseda Hrvata, Slovenaca, Bošnjaka i Makedonaca, pošto su ustavnost prvi put dobili tek kada je Ustav Kraljevine Srbije proširen na njihove zemlje.
[/h] Novosti
Kada su se donosili najvažniji državni akti u poslednjih 180 godina: Veliki reformski pokušaji nisu imali uspeha, kao ni ustavotvorci. Za 177 godina Jugoslavija i Srbija imale čak 15 ustava
Učeni Božidar Grujović napisao je 1805. godine "Slovo" u kom je prvi ustavni dokument nazvao "srpskom slobodom". Umesto "slobode" (u turskom jeziku istovetan je prevod imenice koja označava ustav /hrriyet - sloboda/) ili "konstitucije" ("uređenja"), kako ustav nazivaju mnogi zapadnoevropski narodi, u srpskom jeziku odomaćila se imenica "ustav". Poznata i u drugim slovenskim jezicima ona je možda trebalo da označi dokument kojim je ograničena vladarska moć.
U proteklih 177 godina Srbija i Jugoslavija živele su čak pod petnaest ustava (Narodna skupština je 2006. godine usvojila sadašnji najviši pravni akt naše države). Dakle naša država je u proseku na nešto manje od 12 godina dobijala novi ustav. Donošenje ustava više je bilo plod spoljnih uticaja nego unutrašnjeg razvoja i demokratizacije našeg društva. Pored ustavobraniteljskog pokreta, koji zahvaljujući intervenciji velikih sila nije krunisan punim uspehom i trajnijim održanjem Sretenjskog ustava, samo je Ustav iz 1888. godine bio ishod duge političke borbe i želja većine građana.
Samo u dva navrata ustave je donosila ustavotvorna skupština. Prvi put 1921. godine, izazvavši preglasavanjem i kupovinom poslanika dugotrajnu političku krizu i nestabilnost, i drugi put 1946. godine kada je narodna volja i pored nesumnjive popularnosti KPJ i Narodnog fronta, ipak usmerena međama masovnih grobnica i puštena kroz filter "ćoravih kutija". Možda je najviše sreće Srbija imala sa ustavnim odborima. Ustavi iz 1869, 1888, na izvestan način Ustav iz 1903. godine, kao i ustav koji je pre nepunih šest godina dobio podršku parlamentarnih stranaka, bili su delo ustavnih odbora koji su preko učenih i uticajnih članova stvarali privid opšteg konsenzusa. Ustavnom odboru iz 1888. godine predsedavao je lično kralj Milan. Nastojao je da se po svaku cenu sporazume sa radikalima, a ovi su, u znak poštovanja prema tom njegovom gestu, omogućili da njegov predlog članova ustava koji se odnose na vladara bude usvojen bez rasprave.
Veliki reformski pokušaji nisu imali uspeha u Srbiji: Sretenjski ustav, Ustav iz 1888, Ustav iz 1901. i Ustav iz 1963. godine nisu bili dugo na snazi. Zato su najdugotrajniji bili Turski ustav i Ustav iz 1974. godine. Ni ustavotvorci nisu bili bolje sreće. Pojedinačan rad od Božidara Grujovića, Dimitrija Davidovića, preko Stojana Novakovića, pa sve do Kardelja i Ratka Markovića nije imao dugotrajnost ili uspeh, ili ni jedno ni drugo.
U svojim ustavnim nastojanjima Srbija nikada nije bila naročito originalna. Ustavni pokušaji iz Prvog srpskog ustanka i Sretenjski ustav bili su napisani po uzoru na francuske ustave. Tridesetih godina 19. veka Belgija je dobila nezavisnost i ustav, što je izazvalo veliki utisak među istočnoevropskim narodima. Namesnički ustav iz 1869. bio je napisan po uzoru na konstituciju Virtemberga. Francuski uzor imao je snažan uticaj i na ustave iz 1888. i 1903. godine. Posle Drugog svetskog rata uzor je bio Sovjetski Savez, ali je uskoro Jugoslavija, ohrabrena prostorom koji je dobila u okviru hladnoratovske podele Evrope, izabrala da postane sama sebi uzor. Šezdesetih i sedamdesetih godina osnova posebnog puta bilo je samoupravljanje i konfederalni koncept kom je ravnotežu i stabilnost davala diktatura jedne partije.
Posle 1990. godine za posebnost nije tražen naročit razlog.
Druge balkanske drŽave naizgled nisu imale tako složenu i neizvesnu ustavnu istoriju.
Bugarska je već 1879. godine, godinu dana po uspostavljanju autonomije, dobila liberalni Trnovski ustav. Ustav se održao da 1946. i uspostave komunizma! Ipak, moćni bugarski vladari iz nemačke dinastije Saks-Koburga, često su vladali mimo ustava. Velike bugarske političare Stefana Stambolova i Aleksandra Stambolijskog, popularnog mladog vođu Bugarskog zemljoradničkog narodnog saveza, zadesila je jeziva sudbina. Prvog su atentatori posekli sabljama, dok su drugog zarobili monarhistički ustanici i umorili ga u strašnim mukama. Ustav iz 1946. promenjen je 1971., a potom, posle uspostave demokratije, 1991. godine. Ipak, sadašnji ustav je menjan četiri puta samo kako bi se prilagodio potrebama uključivanja u Evropsku uniju.
Rumunija je svoj prvi ustav dobila 1866. godine, trideset godina posle Srbije i nekoliko godina posle svog ujedinjenja. Ustav je menjan retko - pet godina posle stvaranja velike Rumunije 1918, a posle uspostave komunizma u tri navrata (1948, 1952 i 1956). Naravno, obnova demokratije donela je 1991. godine novi ustav koji je prošao reviziju 2003. godine, opet zbog uključivanja u EU. Rumunski istoričari često sa ponosom ističu da do 1914. godine u njihovoj državi nije bilo političkih ubistava. Ipak, treba reći i da je poslednja seljačka buna u istoriji Balkana ugušena topovima rumunske vojske u Batošanima 1907. godine.
Grčka možda ima i burniju ustavnu istoriju od Srbije. Iako nije preživela stvaranje nove (u našem slučaju jugoslovenske) nacije ili vladavinu komunizma, Grčka je tokom protekle 182 godine svoje državne nezavisnosti preživela tri republike, tri monarhije, dve dugotrajnije diktature i jednu marionetsku državu. Ustavi su donošeni 1844, 1864, 1911. (temeljna revizija), 1925, 1927, 1952, 1968, 1975. godine. Ustav iz 1975. pretrpeo je velike revizije 1986. i 2001. godine.
Albanija, koja postoji tek nepunih stotinu godina imala je za to vreme jedan statut, čak sedam ustava i svega dvadesetak godina nestabilne demokratije.
Monotonija je, donekle, samo ustavna istorija naših suseda Hrvata, Slovenaca, Bošnjaka i Makedonaca, pošto su ustavnost prvi put dobili tek kada je Ustav Kraljevine Srbije proširen na njihove zemlje.