- Učlanjen(a)
- 25.08.2009
- Poruka
- 38.981
BEOGRAD 20. 05. 2012
PRESS MAGAZIN
Srpska intima u retrovizoru
Pressmagazin predstavlja istoriju privatnog života Srba od srednjeg veka do danas - kakva je bila svakodnevica, kada se stupalo u seksualne odnose, zašto se žene nisu školovale... I KOJE SE STVARI NISU PROMENILE
Žene u Srbiji danas se školuju, usavršavaju, putuju po svetu, grade karijeru, samostalno donose odluke o izboru partnera, udaji i rađanju. Njihove bake i prabake su ne tako davno imale potpuno drugačiju, predvidljivu i pomalo dosadnu svakodnevicu. Nezamislivo nam je da mnoge ceo život nisu mrdnule iz sela u kojem su se rodile ili udale, a retke koje su imale privilegiju da se školuju i steknu visoke diplome u predratnoj Srbiji nisu mogle da nađu zaposlenje.
Svakodnevica naših predaka prikazana je kroz svojevrstan vremeplov istorijskih običaja i priča u knjizi „Istorija privatnog života u Srba", izdavačke kuće „Klio", koju potpisuju arheolog Marko Popović, istoričar umetnosti Miroslav Timotijević i istoričar Milan Ristović. Autori su istražili i opisali privatni, svakodnevni život Srba od srednjeg veka do poslednje decenije prošlog veka.
Velike promene koje su na ovim prostorima donele strahote razornih ratova, savremeni tehnološki pronalasci, smenjivanje različitih društveno-političkih poredaka znatno su uticali na život stanovnika Balkana, kaže za Pressmagazin istoričar Milan Ristović, koji je istraživao svakodnevicu Srba od uspostavljanja državne nezavisnosti 1878. godine do današnjih dana.
- Do 1918. naš narod živi rasut i pomešan s drugim narodima i etničkim grupama. U Beogradu i još nekoliko gradova meša se ono što je nasleđeno sa srednjoevropskim načinom života. Do Prvog svetskog rata Srbija je izrazito agrarna država, a u tom seoskom moru, kao mala ostrva, izdvaja se nekolicina gradova. Osim Beograda, nema većeg grada koji 1914. godine ima oko 100.000 stanovnika. Posle Prvog svetskog rata dolazi do ubrzane urbanizacije, ali sve do Drugog svetskog rata centralna Srbija je uglavnom ruralna sredina - objašnjava Ristović.
U konceptu privatnog Života Srba s leve i desne strane Save i Dunava posebno se mogu uočiti razlike u svakodnevici pripadnica ženskog pola. U Austrougarskoj carevini zakon je prema ženama bio liberalniji i dozvoljavao im je da samostalno privređuju; srpski građanski zakonik donesen 1844, a koji je važio čak do 1946. godine, određivao je odnose u porodici u kojoj je muškarac glava i donosi odluke umesto svih članova, pa i svoje supruge, koja nema prava da učestvuje u političkom životu. Njen rang u pravnom smislu, primećuje profesor Ristović, sličan je maloletniku ili onima koji zbog zdravstvenih razloga nisu mogli da vode računa o sebi.
- Prve žene koje su 70-ih godina devetnaestog veka išle na studije u beli svet, među kojima su Draga Ljočić, koja je završila medicinu, ili Marija Magazinović, koja je u Berlinu završila filozofiju, nisu mogle da dobiju državnu službu. Paradoksalno je što su Srpkinje toga doba studirale u Beču, Berlinu, Cirihu, i to u vreme kada žene tih zemalja nisu imale pravo da studiraju. Međutim, kada bi se vratile u Srbiju, nisu mogle da se zaposle zbog otpora i dominacije muškaraca - kaže Ristović.
Ono što je karakteristično za ovaj period je da građanski srednjoevropski model sve više prodire u Srbiju i formira se srpska građanska klasa. Mešaju se moderni uticaji sa patrijarhalnim nasleđem društva koje je bilo preovlađujuće izvan malih gradskih sredina. Na to utiče i blizina Austrougarske.
- Ne zaboravimo da je Beograd granični grad, da se u Zemun i Pančevo vikendom odlazi brodom porodično, na pivo i viršle. S druge strane, na selu i u planinskim krajevima je i dalje preovladavala velika porodična zadruga, dok u Podunavlju toga više nema. Država sve više zalazi u sferu privatnog kroz uvođenje vojne obaveze za muškarce, otvaranje škola, pokušaja crkve da uredi haotične bračne odnose. Ulažu se napori da se sve uknjiži kao u evropskim državama - objašnjava Ristović.
Posebno zanimljivi segmenti srpske svakodnevice odnose se na instituciju braka. On je u novom veku prošao kroz složen preobražaj, primećuje istoričar umetnosti Miroslav Timotijević. U početku su o sklapanju bračne zajednice odlučivale porodice, a ne sami supružnici.
- Vreme stupanja u brak u početku nije strogo određen, ali crkva vremenom zabranjuje udaju i ženidbu maloletnika, a odlučujuću ulogu u izboru neveste imaju roditelji. Gledaju se poreklo, društveni status i imućnost mladine porodice, njen izgled. Suprug je stariji, a razlika u godinama obično je dve-tri godine. Drugi brak se obično sklapa iz nužde, tj. ako neko od supružnika ostane udovac ili udovica. Crkvena ceremonija i slavlje je u tom slučaju skromnije, a treći brak je dozvoljen samo ako u prethodnim nije bilo potomstva. Crkva ne dozvoljava četvrti brak, koji nije bio retkost, ali se sklapao krišom i u tajnosti. Mnogi su zbog četvrtog braka prelazili u islam i katoličanstvo - objašnjava Timotijević.
Srbima nije bilo strano ni podvođenje, a preljuba je bila čest slučaj. Varaju muškarci, ali i žene, naročito one čiji su bračni partneri znatno stariji. Neverstvo žene je smatrano težim moralnim prekršajem, ali nije se olako prelazilo ni preko švalerisanja muževa. U Bačkoj je 1772. doneta odluka o razvodu supružnika zbog muževljeve prevare, a ljubavnica je javno bila proterana iz grada. Na seksualnost muškaraca i žena se različito gledalo.
- U jednoj pesmi zabeleženoj u pesmarici Avrama Miletića ističe se da ženu nije moguće kontrolisati jer je „kao junica" i što se više upreže, više se otima. Ali ovo staromodno srednjovekovno shvatanje ženske seksualnosti se napušta, a čuvanje ženske časti je smatrano najvećom moralnom vrednošću. Međutim, iako su važila stroga moralna pravila, rađalo se mnogo vanbračne dece koja su napuštana po rođenju. U knjizi se navodi podatak da je u toku 1780. u Novom Sadu ispred crkve ostavljeno osmoro novorođenčadi - priča Timotijević.
Problemima preljube i vanbračne dece bavila se i kneževina, a potom i Kraljevina Srbija. Prema zakonskim aktima koje je doneo još Karađorđe, ženama čedomorkama bila bi izrečena smrtna kazna, što nije smanjilo broj čedomorstava. Knez Miloš Obrenović je bio blaži, pa je grešnici koja zadrži dete opraštana krivica, a otac deteta morao je da joj isplati „udadbeni trošak".
Krajem 18. veka u gradovima na prostoru današnje Vojvodine model vaspitanja, koji nalaže da devojka mladost provede smerna i zatvorena u kući smatra se staromodnim, a srpske gospođice same idu u šetnju, šminkaju se i na ulici koketiraju s mladićima. Međutim, u centralnoj Srbiji devojke su i dalje pod budnim okom roditelja, odnosno majke, koja je sprema za ulogu buduće supruge i majke. Dok njihove vršnjakinje u Austrougarskoj uživaju u novostečenim slobodama i očijukaju s mladićima, devojke u Kneževini Srbiji kontakt sa spoljnim svetom ostvaruju preko prozora koji simboliše granicu, ali i vezu između javnog i privatnog. Osim posmatranja s prozora kao vida učestvovanja u javnom životu, društveno prihvatljivi su bili i odlasci u crkvu...
Kroz istoriju se menja i koncept seksualnosti kao moralno neprihvatljive teme između dece i roditelja, koja je i danas tabu u mnogim srpskim porodicama. Međutim, za razliku od današnjih generacija, naši preci su pre nekoliko vekova u brak ulazili bez i najmanjih osnovnih znanja o seksualnosti i fiziologiji tela, a verenici do prve bračne noći uglavnom nisu imali kontakta. Ispoljavanje bliskosti i nežnosti izvan spavaće sobe, na ulici i pred nepoznatima, takođe se smatralo nemoralnim. Čak je bilo poželjno da se na javnom mestu suprug pokaže grubost prema ženi, vodeći se izrekom da „ženu i konja treba tući svaki dan", što je nailazilo na razumevanje društva, dok je nežnost bila znak slabosti... Istorija se ponavlja?
Mirjana Mitrović
PRESS MAGAZIN
Srpska intima u retrovizoru
Pressmagazin predstavlja istoriju privatnog života Srba od srednjeg veka do danas - kakva je bila svakodnevica, kada se stupalo u seksualne odnose, zašto se žene nisu školovale... I KOJE SE STVARI NISU PROMENILE
Žene u Srbiji danas se školuju, usavršavaju, putuju po svetu, grade karijeru, samostalno donose odluke o izboru partnera, udaji i rađanju. Njihove bake i prabake su ne tako davno imale potpuno drugačiju, predvidljivu i pomalo dosadnu svakodnevicu. Nezamislivo nam je da mnoge ceo život nisu mrdnule iz sela u kojem su se rodile ili udale, a retke koje su imale privilegiju da se školuju i steknu visoke diplome u predratnoj Srbiji nisu mogle da nađu zaposlenje.
Svakodnevica naših predaka prikazana je kroz svojevrstan vremeplov istorijskih običaja i priča u knjizi „Istorija privatnog života u Srba", izdavačke kuće „Klio", koju potpisuju arheolog Marko Popović, istoričar umetnosti Miroslav Timotijević i istoričar Milan Ristović. Autori su istražili i opisali privatni, svakodnevni život Srba od srednjeg veka do poslednje decenije prošlog veka.
Velike promene koje su na ovim prostorima donele strahote razornih ratova, savremeni tehnološki pronalasci, smenjivanje različitih društveno-političkih poredaka znatno su uticali na život stanovnika Balkana, kaže za Pressmagazin istoričar Milan Ristović, koji je istraživao svakodnevicu Srba od uspostavljanja državne nezavisnosti 1878. godine do današnjih dana.
- Do 1918. naš narod živi rasut i pomešan s drugim narodima i etničkim grupama. U Beogradu i još nekoliko gradova meša se ono što je nasleđeno sa srednjoevropskim načinom života. Do Prvog svetskog rata Srbija je izrazito agrarna država, a u tom seoskom moru, kao mala ostrva, izdvaja se nekolicina gradova. Osim Beograda, nema većeg grada koji 1914. godine ima oko 100.000 stanovnika. Posle Prvog svetskog rata dolazi do ubrzane urbanizacije, ali sve do Drugog svetskog rata centralna Srbija je uglavnom ruralna sredina - objašnjava Ristović.
U konceptu privatnog Života Srba s leve i desne strane Save i Dunava posebno se mogu uočiti razlike u svakodnevici pripadnica ženskog pola. U Austrougarskoj carevini zakon je prema ženama bio liberalniji i dozvoljavao im je da samostalno privređuju; srpski građanski zakonik donesen 1844, a koji je važio čak do 1946. godine, određivao je odnose u porodici u kojoj je muškarac glava i donosi odluke umesto svih članova, pa i svoje supruge, koja nema prava da učestvuje u političkom životu. Njen rang u pravnom smislu, primećuje profesor Ristović, sličan je maloletniku ili onima koji zbog zdravstvenih razloga nisu mogli da vode računa o sebi.
- Prve žene koje su 70-ih godina devetnaestog veka išle na studije u beli svet, među kojima su Draga Ljočić, koja je završila medicinu, ili Marija Magazinović, koja je u Berlinu završila filozofiju, nisu mogle da dobiju državnu službu. Paradoksalno je što su Srpkinje toga doba studirale u Beču, Berlinu, Cirihu, i to u vreme kada žene tih zemalja nisu imale pravo da studiraju. Međutim, kada bi se vratile u Srbiju, nisu mogle da se zaposle zbog otpora i dominacije muškaraca - kaže Ristović.
Ono što je karakteristično za ovaj period je da građanski srednjoevropski model sve više prodire u Srbiju i formira se srpska građanska klasa. Mešaju se moderni uticaji sa patrijarhalnim nasleđem društva koje je bilo preovlađujuće izvan malih gradskih sredina. Na to utiče i blizina Austrougarske.
- Ne zaboravimo da je Beograd granični grad, da se u Zemun i Pančevo vikendom odlazi brodom porodično, na pivo i viršle. S druge strane, na selu i u planinskim krajevima je i dalje preovladavala velika porodična zadruga, dok u Podunavlju toga više nema. Država sve više zalazi u sferu privatnog kroz uvođenje vojne obaveze za muškarce, otvaranje škola, pokušaja crkve da uredi haotične bračne odnose. Ulažu se napori da se sve uknjiži kao u evropskim državama - objašnjava Ristović.
Posebno zanimljivi segmenti srpske svakodnevice odnose se na instituciju braka. On je u novom veku prošao kroz složen preobražaj, primećuje istoričar umetnosti Miroslav Timotijević. U početku su o sklapanju bračne zajednice odlučivale porodice, a ne sami supružnici.
- Vreme stupanja u brak u početku nije strogo određen, ali crkva vremenom zabranjuje udaju i ženidbu maloletnika, a odlučujuću ulogu u izboru neveste imaju roditelji. Gledaju se poreklo, društveni status i imućnost mladine porodice, njen izgled. Suprug je stariji, a razlika u godinama obično je dve-tri godine. Drugi brak se obično sklapa iz nužde, tj. ako neko od supružnika ostane udovac ili udovica. Crkvena ceremonija i slavlje je u tom slučaju skromnije, a treći brak je dozvoljen samo ako u prethodnim nije bilo potomstva. Crkva ne dozvoljava četvrti brak, koji nije bio retkost, ali se sklapao krišom i u tajnosti. Mnogi su zbog četvrtog braka prelazili u islam i katoličanstvo - objašnjava Timotijević.
Srbima nije bilo strano ni podvođenje, a preljuba je bila čest slučaj. Varaju muškarci, ali i žene, naročito one čiji su bračni partneri znatno stariji. Neverstvo žene je smatrano težim moralnim prekršajem, ali nije se olako prelazilo ni preko švalerisanja muževa. U Bačkoj je 1772. doneta odluka o razvodu supružnika zbog muževljeve prevare, a ljubavnica je javno bila proterana iz grada. Na seksualnost muškaraca i žena se različito gledalo.
- U jednoj pesmi zabeleženoj u pesmarici Avrama Miletića ističe se da ženu nije moguće kontrolisati jer je „kao junica" i što se više upreže, više se otima. Ali ovo staromodno srednjovekovno shvatanje ženske seksualnosti se napušta, a čuvanje ženske časti je smatrano najvećom moralnom vrednošću. Međutim, iako su važila stroga moralna pravila, rađalo se mnogo vanbračne dece koja su napuštana po rođenju. U knjizi se navodi podatak da je u toku 1780. u Novom Sadu ispred crkve ostavljeno osmoro novorođenčadi - priča Timotijević.
Problemima preljube i vanbračne dece bavila se i kneževina, a potom i Kraljevina Srbija. Prema zakonskim aktima koje je doneo još Karađorđe, ženama čedomorkama bila bi izrečena smrtna kazna, što nije smanjilo broj čedomorstava. Knez Miloš Obrenović je bio blaži, pa je grešnici koja zadrži dete opraštana krivica, a otac deteta morao je da joj isplati „udadbeni trošak".
Krajem 18. veka u gradovima na prostoru današnje Vojvodine model vaspitanja, koji nalaže da devojka mladost provede smerna i zatvorena u kući smatra se staromodnim, a srpske gospođice same idu u šetnju, šminkaju se i na ulici koketiraju s mladićima. Međutim, u centralnoj Srbiji devojke su i dalje pod budnim okom roditelja, odnosno majke, koja je sprema za ulogu buduće supruge i majke. Dok njihove vršnjakinje u Austrougarskoj uživaju u novostečenim slobodama i očijukaju s mladićima, devojke u Kneževini Srbiji kontakt sa spoljnim svetom ostvaruju preko prozora koji simboliše granicu, ali i vezu između javnog i privatnog. Osim posmatranja s prozora kao vida učestvovanja u javnom životu, društveno prihvatljivi su bili i odlasci u crkvu...
Kroz istoriju se menja i koncept seksualnosti kao moralno neprihvatljive teme između dece i roditelja, koja je i danas tabu u mnogim srpskim porodicama. Međutim, za razliku od današnjih generacija, naši preci su pre nekoliko vekova u brak ulazili bez i najmanjih osnovnih znanja o seksualnosti i fiziologiji tela, a verenici do prve bračne noći uglavnom nisu imali kontakta. Ispoljavanje bliskosti i nežnosti izvan spavaće sobe, na ulici i pred nepoznatima, takođe se smatralo nemoralnim. Čak je bilo poželjno da se na javnom mestu suprug pokaže grubost prema ženi, vodeći se izrekom da „ženu i konja treba tući svaki dan", što je nailazilo na razumevanje društva, dok je nežnost bila znak slabosti... Istorija se ponavlja?
Mirjana Mitrović