Sedam decenija od razaranja Beograda
Godišnjica mučkog nacističkog bombardovanje gradova u Srbiji
Tanjug|utorak 5.04.2011
Srbija obeležava 70 godina od agresije nacističke Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju koja je počela 6. aprila 1941. intenzivnim bombardovanjem Beograda, a potom napadima na Kraljevo, Niš i druge gradove.
Napad armade Hitlerovog "Trećeg Rajha" počeo je bez objave rata, uprkos tome što je vlada nekoliko dana ranije Beograd proglasila "otvorenim (nebranjenim) gradom".
Avioni su poletali sa aerodroma iz Beča, Graca i Arada, a Beograd su 6. i 7. aprila tepihom bombi zasula 484 aviona "Luftvafe".
Tadašnja prestonica Kraljevine Jugoslavije ponovo je napadnuta 11. i 12. aprila, napadi su trajali i noću, a na nju je izručeno 440 tona smrtonosnog tovara. Tačan broj žrtava nikada nije precizno utvrđen.
Na spisku poginulih u Beogradu, koji je tada imao 370.000 stanovnika, vode se 2.274 građanina, ali neke procene govore o blizu 4.000 stradalih.
Grad je pretrpeo neprocenjivu materijalnu štetu - potpuno je razoreno 714, teže oštećeno 1.888 zgrada, a delimično oštećeno 6.829, među njima i zgrada Starog dvora, čija je kupola srušena.
Gađane su gusto naseljene četvrti, bolnice, Učiteljski dom, Kalenića pijaca, Železnička stanica, Glavna pošta, zemunski aerodrom...
U porti Vaznesenjske crkve, prvog dana agresije, pobijeno je i ranjeno nekoliko stotina civila, a više stotina građana je stradalo kada je direktno pogođeno gradsko sklonište u Karađorđevom parku.
Potpuno je uništeno zdanje Narodne biblioteke Srbije na Kosančićevom vencu, podignuto 1832. godine.
Bila je to jedina nacionalna biblioteka koja je namerno napadnuta i uništena tokom Drugog svetskog rata, a u požaru izazvanom zapaljivim bombama, nestao je ceo fond od oko 350.000 knjiga, uključujući i srednjovekovne spise neprocenjive vrednosti.
Biblioteka je imala i zbirke turskih rukopisa, više od 200 starih štampanih knjiga od 15. do 17. veka, starih karata, gravira, umetničkih slika i novina, kao i sve knjige štampane u Srbiji i susednim zemljama od 1832. godine.
Sudbina Kraljevine Jugoslavije bila je odlučena vojnim prevratom i demonstracijama 27. marta 1941. godine u Beogradu protiv Trojnog pakta koji je dva dana ranije sklopila tadašnja vlada Cveković - Maček. Tada, u osvit najvećeg oružanog sukoba u 20. veku, Beograd je bio jedini grad u kojem su mase oduševljeno klicale protiv sporazuma s Hitlerom i silama osovine pevajući patriotske presme i uzvikujući čuvene parole: "Bolje rat, nego pakt" i "Bolje grob, nego rob".
To je razjarilo nacistickog vođu, jer je poremetilo njegove planove o napadu na Sovjetski Savez, pa je istog dana na osnovu njegove naredbe u operativnom štabu Nemačke armije doneta odluka (Direktiva 25) da se, pored Grcke, i Kraljevina Jugoslavija uništi kao država.
Komanda nemačke četvrte vazdušne flote razradila je plan napada pod nazivom "Kaznena odmazda", kojim je predviđeno i bombardovanje Beograda, a operacijom je komandovao general Aleksandar Ler.
Braneći slobodno nebo Beograda, poginulo je 11 pilota 6. lovačkog puka kojima se grad odužio sa velikim zakašnjenjem, tek 1997. otkrivanjem spomenika na Zemunskom keju kod hotela "Jugoslavija".
I Kraljevo je napadnuto 6. aprila, a u napadu na Niš 8. aprila poginulo oko 600 ljudi. Do 17. aprila 1941, kada je vojska Kraljevine Jugoslavije kapitulirala, bombardovani su i Leskovac, Kragujevac, Novi Sad i drugi gradovi u kojima su razarani strateški objekti, infrastruktura i aerodromi.
Pobeda sila osovine bila je brza i Jugoslavija je kapitulirala za samo 11 dana uprkos nastojanjima kraljevske vojske da zaštiti državne granice, a kralj i vlada su tri dana ranije napustili zemlju.
U skladu s generalnim planom "Trećeg Rajha" o njenom uništenju i Hitlerovoj direktivi od 12. aprila, Jugoslavija je raskomadana i podeljena između Nemačke, Mađarske i Bugarske i "Nezavisne države Hrvatske", s tim što su Srbiju okupirale Hitlerove snage.
"Beograd nikada u danu nije doživeo takvo stradanje"
"Već 12. aprila u Beograd ulaze Nemci, i počinje jedno od najtežih okupacionih uprava u Evropi, koja je samo na teritoriji Beograda donela 4 logora i ogroman broj žrtava", kaže Prpa.
Tok i ishod Drugog svetskog rata koji je na ovim prostorima bio i građanski, a sa obzirom na sukobe između četkika i partizana poslednjih 20 godina predmet je brojnih polemika, kontroverzi i zloupotreba.
U tome se, po oceni Branke Prpe, politčke elite ne snalaze najbolje i čini se namerno ignorišu obeležavanje datuma koji su deo evrospke baštine.
"Po meni je najracionalni politički motiv taj što se u poslednjih 20 godina u destrukciji bivše jugoslovenske države i svega onoga što jeste njena istorija ušlo i u zločin protiv čovečnosti. Ušlo se u rasizam kao političku ideju, legitimisao se šovinizam kao politička ideja, a to se kosi sa onim što je antifašistička kulturna baština Evrope i same ove zemlje u poslednjih 70 godina", kaže ona.
Istoričar Čedomir Antić ukazuje da je 6. april 1941. na žalost samo jedan u nizu tužnih dana u srpskoj istoriji.
"6. april ne može da se označi čak ni kao Dan prkosa kakav je bio 27. mart, 6. april je dan velike tragedije. Beograd nikada u jednom danu nije doživeo takvo stradanje", kaže Antić.
"Nevolja je u tome što postoje toliki dani tuge u našoj istoriji tokom 20 veka. Ako se prisetimo drugih velikih jubileja tokom proteklih 15 godina, osvedočićemo se da suštinski ne postoji događaj u istoriji koji može da probudi bilo kakvo uzbuđenje ili oduševljenje posustalog srpskog naroda i neintegrisanih građana", kaže on.
"Činjenica je da Drugi svetski rat bio vreme velikih stradanja i patnji, on se završio dobro za čovečanstvo, ali za srpski narod se završio delimično dobro ali delimično ne. Patnje i žrtve su bile ogromne", navodi Antić.