Ruska književnost

[Andjela 7]

​

Za rusku književnost se može reći da počinje sa najranijim staroruskim delima, već od 900. godine i da traje do današnjih dana. Obuhvata veliki broj popularnih dela (romana, pesama, drama) napisanih većinom na savremenom ruskom jeziku, ali ima i onih na staroslavenskom i staroruskom. Teoretičari rusku književnost uglavnom dele na četiri razdoblja: staru rusku književnost (od 10. do 17. veka), noviju rusku književnost (od 17. veka do 1917. godine), rusku književnost za vreme Sovjetskog Saveza (od 1917. do 1991.godine) i na savremenu rusku književnost (od 1991. do danas).

Stara ruska književnost je nastala u okviru srednjovekovnog vizantijskog kulturnog kruga i zasnivala se na staroslovenskom jeziku. Uglavnom se bavila religijskim temama, pri čemu su žitija svetaca bila veoma popularan žanr. Stara ruska književnost se deli na Kijevski i Moskovski period. Kijevski period traje od 10. pa sve do polovine 13. veka, kada je Kijev bio jedan od najvažnijih središta srednjovekovne Evrope, a ujedno i središte ruskog, beloruskog i ukrajinskog kulturnog života. Iz tog perioda bitno je spomenuti dela: Slovo o zakonu i blagodati, mitropolita Ilariona Kijevskog, koje se danas smatra prvim delom ruske, beloruske i ukrajinske književnosti i Pesma o Igorovom pohodu (Сло́во о полку́ И́гореве), koji predstavlja jedan od najlepših i najznačajnijih srednjovekovnih epova i poetski rodoljubivi poziv na jedinstvo u borbi protiv Tatara.

Nakon okupacije Kijeva od strane Tatara 1240. godine, kulturni život se premešta u Moskvu, tako da moskovski period počinje u drugoj polovini 13.veka i traje sve do 17.veka. Svoju vlast Moskva je znatno ojačala i proširila do perioda kada je Ivan Grozni postao car. Svi Tatari su bili isterani i tadašnja ruska književnost se uglavnom bazirala na želji moskovskih vladara za moći. U prilog tome govore i dela u kojima su se slavile pobede Rusa nad Tatarima. U 17. veku se desio niz političkih skandala što dovodi do kraja stare ruske književnosti. U tom periodu Petar Veliki je bio fasciniran evropskom kulturom, počinju izlaziti prve štampane knjige i biva prisutan sve veći uticaj sa Zapada, u toj meri da Rusi počinju sa pisanjem pesama po uzoru na Zapad. Prve ruske drame nastale su u okviru moskovskog perioda i to 1678. i 1679. Njihov tvorac bio je Simeon Polotski. Od tada se književnost u Rusiji razvija veoma brzo, s tim što je sve do početka 18. veka i pojave Lomonosova, pod odlučujućim uticajem crkve.

Novija ruska književnost pojavljuje se na prelazu iz 17.u 18. vek. Zasniva se na zapadnoevropskim uzorima, na tradiciji grčko-rimske civilizacije i duha humanizma. U 18.veku ruski narodni jezik potpuno je zamenio staroslovenski. Vladari Katarina Velika, Petar Veliki i njegovi naslednici doprineli su razvoju književnosti, pomažući piscima i približavajući Rusiju zapadnim uzorima. Želja i interesovanje za književnost bila je sve veća. Svoj dvor carica Katarina Velika, koja je bila i književnica, pretvorila je u kulturno središte.

U novijoj ruskoj književnosti, u 18. veku najznačajniji književnik, naučnik, jezički reformator i utemeljivač Moskovskog sveučilišta bio je Mihail Vasiljevič Lomonosov. Njegova ,,Ruska gramatika" je prva gramatika ruskog jezika. Bavio se književnim pitanjima u svojoj ,,Retorici". Značajno je spomeniti i njegove ode, kao i to da se bavio hemijom, fizikom, astronomijom, geografijom, geologijom, istorijom, filologijom i da je došao do brojnih otkrića. Naistaknutiji pesnik toga doba bio je Gavril Romanovič Deržavin, dramaturg Denis Ivanovič Fonvizin, prozni pisci Nikolaj Radiščev i Nikolaj Karamzin. Svi oni stvarali su u duhu epohe klasicizma i prosvetiteljstva, vrlo često inspirisani liberalnim idejama francuskih filozofa.

Vrhunac ruske književnosti pripada 19.veku. Ova epoha se naziva i ,,zlatno doba’’, budući da su u njemu zastupljena jedna od najvećih imena ruske književnosti: Aleksandar Sergejevič Puškin, Mihail Jurjevič Ljermontov, Nikolaj Vasiljevič Gogolj, Ivan Sergejevič Turgenjev, Lav Nikolajevič Tolstoj, Fjodor Mihajlovič Dostojevski i Anton Pavlovič Čehov. Zlatno doba poezije započeo je Aleksandar Sergejevič Puškin, koji se smatra ocem nove ruske književnosti. Obeležio je epohu romantizma. Začetnik je ruskog realizma i jedan od najvećih liričara svetske književnosti. Među prvima je u Rusiji počeo da piše narodnim jezikom i distancirao se od romantičarske književnosti popularne u zapadnoj Evropi. Napravio je stil koji je mešao satiru, romantiku i dramu. Neka od njegovih značajnijih dela su: roman u stihovima ,,Evgenije Onjegin’’, poeme ,,Cigani’’, ,,Ruslan i Ljudmila’’, male tragedije u stihovima ,,Mocart i Salijeri’’, ,,Kameni gost’’, drame ,,Boris Godunov’’, ,,Rusalka’’, prozna dela ,,Pikova dama’’, ,,Egipatske noći’’, bajke u stihovima ,,Bajka o caru Saltanu’’, ,,Bajka o ribaru i ribici’’, roman u prozi ,,Kapetanova kći’’... Puškin je otvorio put plejadi svetski značajnih pisaca u 19.veku. Za njim u svet stupaju i ostali velikani poput Nikolaja Vasiljeviča Gogolja, čijom se pojavom na literarnoj sceni u Rusiji završava period imitiranja zapadne književnosti i otpočinje ruski realizam. U svojim delima on je iskazivao poštovanje i razumevanje za ljude, mentalitet, kulturu i istoriju Rusije i Ukrajine. Pisao je romane, pripovetke i komedije. Značajnija dela su: komedije ,,Revizor’’, ,,Ženidba’’, roman ,,Mrtve duše’’, zbirke pripovedaka ,,Arabeske’’, ,,Mirgorod’’... Ivan Sergejevič Turgenjev je jedan od ključnih pisaca koji je u velikoj meri doprineo da ruska književnost dobije svetski status. Bio je pripovedač i romanopisac, najznačajniji predstavnik ruskog realizma. Njegovo delo ,,Očevi i deca’’ smatra se jednim od najvažnijih romana 19. veka. Vrhunac ruskog, a i svetskog romana označili su Lav Nikolajevič Tolstoj i Fjodor Mihajlovič Dostojevski. Tolstoj je jedan od najvećih realista toga doba. Bio je i esejista, dramski pisac, kritičar, moralni filozof. Poznat je po svoja dva najveća dela ,,Ana Karenjina’’ i ,,Rat i mir’’ koja oslikavaju duboku psihološku i društvenu pozadinu Rusije i njenog društva u 20. veku.

Dostojevski je bio romanopisac, novelista i publicista, jedan od najznačajnijih književnika u istoriji, jedan od prvih predstavnika psihološkog realizma u evropskoj književnosti. U njegovim delima se analiziraju politički i socijalni problemi toga doba. On je možda prvi, ako ne i jedini koji je duboko ponirao u ljudsku prirodu, pokušavajući da pronađe odgovore na večita filozofska i moralna pitanja. Značajnija dela: romani ,,Idiot’’, ,,Braća Karamazovi’’, ,,Zli dusi’’, ,,Zločin i kazna’’, novele ,,Dvojnik’’, ,,Bele noći’’, ,,Zapisi iz podzemlja’’...

Anton Pavlovič Čehov bio je novelista, pripovedač i najznačajniji dramski pisac svoga doba. Neka od dela: drame ,,Ujka Vanja’’, ,,Galeb’’, ,,Tri sestre’’...

Početkom 20. veka u ruskoj književnosti je dominiralo i pesničko stvaralaštvo. Pojavijuju se nova strujanja: ruski futurizam, akmeizam, simbolizam. Poznati pesnici ovog doba bili su: Sergej Aleksandrovič Jesenjin, Boris Pasternak, Marina Cvetajeva, Aleksandar Blok, Ana Ahmatova, Andrej Bjeli i Osip Mandelštam. Najavangardniji među njima bili su Vladimir Majakovski i Velimir Hlebnikov. Zahvaljući ovim imenima, ruska književnost dobija veliki ugled, koji i dan danas poseduje.

I nakon 1917. godine, u sovjetsko doba, javljaju se velika imena ruske literature. Neka od njih su: Maksim Gorki, Mihail Šolohov, Aleksej Tolstoj, Valentin Katajev i drugi. Značajno je spomenuti da je određen broj književnika, poput Mihaila Bulgakova, Borisa Leonidoviča Pasternaka, Andreja Platonova, stvarao po uzoru na tradicije klasične ruske književosti i bez i malo nade da će zvanično biti priznati u društvu, iako je tada u Sovjetskom Savezu dominirala epoha socijalističkog realizma. Njihova su dela objavljivana, ali decenijama nakon nastanka i to u cenzurisanim verzijama. Što se post-staljinističke Rusije tiče, socijalistički realizam ostaje jedini zvanično prihvaćen stil, tako da su književnici poput Aleksandra Solženjicina ili Venedikta Jerofejeva zasnovali tradiciju „samizdata“ (literature stvorene i štampane u tajnosti).

Nakon revolucije, mnogi ruski književnici su napustili Rusiju i odlaze u Evropu ili u SAD. Pariz, Berlin i dugi evropski gradovi postali su centri emigrantskih intelektualaca. Ivan Bunjin, Aleksandar Kuprin, Marina Cvetajeva nastavili su pisati na isti način kao što su to radili i u Rusiji. Najoriginalniji novi talent među njima bio je Vladimir Vladimirovič Nabokov koji se 1940. godine preselio iz Berlina u SAD i počeo pisati na engleskom. Tamo je i napisao svoje najznačajnije delo, roman ,,Lolita’’.

U savremenoj ruskoj književnosti značajna je grupa postmodernih autora, među kojima se posebno ističe Vladimir Sorokin.

Novi realizam- Od 2000.godine, pojavila se nova generacija ruskih književnika među kojima su najistaknutiji: Irina Deneškina, Ilija Stogov i politički autor Sergej Šargunov, koji pišu o svakodnevici života mladih u kapitalističkom sistemu, lišeni mističnih i nadrealističkih tema karakterističnih za ranije generacije.

Ruski dobitnici Nobelove nagrade za književnost su :

o 1933. - Ivan Aleksejevič Bunjin
o 1958. - Boris Leonidovič Pasternak (odbio je nagradu)
o 1965. - Mihail Aleksandrovič Šolohov
o 1970. - Aleksandar Isajevič Solženjicin
o 1987. - Jozef Aleksandrovič Brodski

Ruska književnost je usmerena i prema drugim narodima i književnostima, jer je tesno povezana sa životom i stvarnošću i osnovnim ljudskim i moralnim vrednostima. Sam Justin Popović je rekao da Dostojevski pripada svim svetovima i svim ljudima, jer je svečovečanski širok i dubok, ,,on je toliko čovek, toliko svečovek da je svima rod : rod Srbima, Bugarima, Grcima, Francuzima, rod svim ljudima na svim kontinentima’’. Sve ovo važi i za celokupnu rusku književnost, koja predstavlja ogromno bogatstvo i kult i svaki kontakt sa njom je više nego dragocen, a imajući u vidu da oko 30 miliona Rusa živi van granica Rusije, ruska književnost je zastupljena i razvija se u mnogobrojnim zemljama širom sveta.


Izvor: Školarac.net