- Učlanjen(a)
- 25.08.2009
- Poruka
- 39.023
POD LUPOM - Najveći graditeljski poduhvati u Srbiji modernog doba
Kule, kupole, kapije i ćuprije
Priča o novom beogradskom mostu na Adi, koja je privukla pažnju svetske javnosti, povod je za podsećanje na neka druga znamenita zdanja 20. veka u srpskoj prestonici
Most na Adi Ciganliji
Most na Adi Ciganliji, kojim su Beograđani i ostali posetioci srpske prestonice nedavno imali priliku da prvi put prošetaju, biće do kraja završen tek 2013. godine, a već je proglašen našim najvećim graditeljskim poduhvatom u novom milenijumu. Betonski kolos dužine 929 metara, širine 45 metara i težine 30.000 tona, sa,kako je planirano, šest kolovoznih traka, dve staze za pešake i dva koloseka namenjena budućem lakom metrou, ponos je i dika svojih graditelja, ali i svih žitelja Beograda.
Most je i pre otvaranja stekao planetarnu slavu zahvaljujući filmskoj ekipi TV kanala „Diskaveri”, koji je o njegovoj izgradnji i jedinstvenoj tehnologiji (najduži je most sa jednim pilonom i kosim kablovima do sada u Evropi, a treći u svetu) snimio i emitovao sjajan dokumentarac. Najvažniji deo mosta je ogromni središni noseći stub – pilon visine oko 200 metara. Za njega su „prikačeni” superizdržljivi metalni kablovi koji, praktično, pridržavaju „lebdeću” konstrukciju tešku 8.600 tona (jer nema drugih oslonaca) i daju joj izgled džinovskog muzičkog žičanog instrumenta, lire ili harfe.
Upravo je priča o mostu „kakvog nigde drugde nema” i koji je Beograd, odnosno Srbiju, još jednom uvrstio na listu graditeljskih presedana u regionu, Evropi i šire, povod da se obnovi sećanje na druga zdanja kojima smo u skorijoj prošlosti zadobili mesto na toj listi.
Ponos posleratnog Beograda
Srbija i Beograd su vekovima unazad mogli da se podiče svojim lepim, po mnogo čemu jedinstvenim sakralnim i svetovnim zdanjima, ali ne oskudevaju u njima ni u savremeno doba. I neke „socrealističke” građevine podignute u Jugoslaviji posle Drugog svetskog rata smatraju se malim remek-delima arhitekture, odlikujući se jasnim stilom i originalnim rešenjima.
– Kupole beogradskog Sajma, Istočna i Zapadna kapija grada, hoteli „Jugoslavija” i „(Inter)kontinental”, Muzej savremene umetnosti na Ušću, zgrada Generalštaba, Televizijski toranj na Avali, Palata Federacije na Novom Beogradu, Vojnomedicinska akademija, „Sava centar”… Svaka od ovih zgrada bila je avangarda u vreme kad je nastala, veličanstven poduhvat o kojem se čulo i izvan granica naše zemlje – kaže za „Politikin magazin” arhitekta Aleksandra Banović, jedan od najboljih poznavalaca graditeljstva u Beogradu, nekadašnja direktorka Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koja je imala prilike da „na delu” vidi svoje profesore kao autore mnogih od navedenih graditeljskih čudesa.
A evo šta su o njima zabeležili savremenici u novinama, enciklopedijama i stručnoj literaturi.
* Stari avalski toranj, jedan od najlepših TV predajnika u Evropi i jedini na svetu koji je za presek imao jednakostranični trougao, projektovali su 1959-1960. godine arhitekte Uglješa Bogunović i Slobodan Janjić i konstruktor Milan Krstić, akademik. Na izgradnji je bilo angažovano stotinak neimara građevinskog preduzeća „Rad” iz Beograda (od 1961. do 1964). Pušten je u rad 1965. godine. U toranj visine 204,5 metara bilo je ugrađeno više od 4.000 tona armiranog betona. Vrhunac posla bila je postavka 60 metara visoke antene, teške oko 25 tona, koju su montirali majstori „Goše” iz Smederevske Palanke. Čuveni „tronogi” toranj koji se oslanjao na temeljne blokove ukopane 1,4 metra u stenu srušenje 29. aprila 1999. godine u NATO bombardovanju. Bio je to najviši srušeni objekat u istoriji. Ovaj tmurni rekord držao je sve do pada Svetskog trgovinskog centra u Njujorku 11. septembra 2001. godine.
* Palata Federacije, odnosno Savezno izvršno veće (SIV), danas palata „Srbija”, sagrađena je na osnovu idejnog rešenja Antona Ulriha, Vladimira Potočnjaka, Zlatka Najmana i Dragice Perak iz 1947. godine, koje je dobilo prvu nagradu na konkursu za zgradu Predsedništva Vlade FNR Jugoslavije. Bila je jedna od prvih zgrada podignutih na peskovitom tlu Novog Beograda, rukama omladinskih radnih brigada iz čitave tadašnje Jugoslavije.
Kasnija adaptacija urađena je po projektu arhitekte Mihajla Jankovića i njegovih saradnika. U ukrašavanju enterijera učestvovali su najpoznatiji umetnici, kao što su Petar Lubarda, Milo Milunović, Đorđe Andrejević Kun, Sava Sandić, Ratomir Gligorijević… Prvi put je otvorena za javnost za vreme održavanja Beogradske nedelje dizajna 2007.
* Od upečatljivih nazubljenih obrisa dve sučeljene zgrade beogradskog Generalštaba, jedinog arhitektonskog ostvarenja Nikole Dobrovića u Srbiji (za koje je dobio Oktobarsku nagradu grada), posle NATO intervencije 1999. godine ostale su samo ruševine. Kako navodi Bojan Kovačević, autor monografije „Arhitektura zgrade Generalštaba”, zdanje je građeno od 1956. do 1965. godine, a prepoznatljiva fasada je od robusnog kamena mrkocrvene boje iz okoline Kosjerića, na koji su nalegle bele uglađene mermerne ploče sa ostrva Brača.
* Sava centar je i danas najveći kongresni, kulturni i poslovni centar u našoj zemlji i jedan od najvećih u Evropi. Građen je od 1976. do 1979. godine po zamisli arhitekte Stojana Maksimovića, donekle u žurbi, kako bi ugostio učesnikegodišnjeg sastanka Međunarodnog monetarnog fonda (pa nije bilo vremena za postavljanje rotirajuće pozornice). Dvoranu je svečano otvorio predsednik Tito 15. maja 1977.
U „Sava centru” je do sada održano više od 8.000 domaćih i međunarodnih skupova i manifestacija i isto toliko kulturnih događaja.
* Hale Beogradskog sajma bile su smela i zadivljujuća novina te 1957. godine, kad je javnosti predstavljena zamisao arhitekte Milorada Pantovića i inženjera Branka Žeželja i Milana Krstića: konstrukcije velikih raspona od tankih ljuskastih betonskih opni.
* Vojnomedicinska akademija (VMA) na Banjičkom visu građena je prema nagrađenom idejnom projektu Josipa Osojnika i Slobodana Nikolića iz 1973. godine, a izvođač je bilo građevinsko preduzeće „Ratko Mitrović”, uz angažovanje 48 radnih organizacija iz cele tadašnje Jugoslavije. Zgrada VMA je useljena januara 1982. godine.
* Muzej savremene umetnosti je počeo s radom 1959. godine pod imenom Moderne galerije, koju je prethodne godine osnovao (i bio njen prvi upravnik) Miodrag B. Protić, slikar, teoretičar i umetnički kritičar. Na konkursu za izradu idejnog projekta zgrade Muzeja pobedili su arhitekte Ivan Antić i Ivanka Raspopović. Muzej je stavljen „pod krov” 1965. godine, kad je dobio sadašnji naziv.
* „Beograđanka”, svojevrsni simbol grada, bila je u to vreme najviši oblakoder na Balkanu, sa svojih 101 metar i 24 sprata. Građena je od 1969. do 1974. godine prema projektu arhitekte Branka Pešića, tadašnjeg gradonačelnika Beograda.
* Kule na Konjarniku (Istočna kapija Beograda) čine tri „socrealistička” solitera na području opštine Zvezdara. Zvanično ime „Rudo” (po bosanskom gradu) dao im je čuveni beogradski arhitekta Dragoljub Mićović, koji je u vreme njihove izgradnje obavljao stručni nadzor. Ove impozantne kule sa 28 spratova, useljene 1976. godine, dočekuju na ulasku u Beograd putnike iz pravca istoka.
* „Geneksove” kule (Zapadna kapija Beograda) su nastale prema projektu arhitekte Mihajla Mitrovića. Visoke 115 metara, sa 35 spratova, sagrađene su 1980. godine. Nekada su bile jedinstvene u ovom delu sveta po rotirajućem restoranu. Sadašnji vlasnik, kompanija „Generaleksport”, još nije našla kupca za ovo neobično zdanje.
* Hram Svetog Save je najveći pravoslavni hram na Balkanu i jedna od najvećih pravoslavnih crkava na svetu. Izgrađen je u srpsko-vizantijskom stilu, sa četiri zvonika visoka 44 metra. Visina do vrha kupole iznosi 70 metara, a glavnog pozlaćenog krsta još 12. Ovo velelepno delo arhitekata Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka, kao i inženjera Vojislava Zađine, završeno je pola veka nakon početne zamisli, i 340 godina nakon spaljivanja moštiju Svetog Save. Najveće postignuće bilo je podizanje centralne kupole teške 4.000 tona, juna 1989. Spoljašnjost hrama dovršena je 15 godina kasnije.
* Zgrada „Politike” (iz 1967. godine) na čijem je četvrtom spratu smešteno uredništvo istoimenog dnevnog lista i njegovog nedeljnog dodatka „Magazin”, takođe predstavlja, po mišljenju stručnjaka, „značajan domet u simboličnom i konstruktivnom smislu”. Delo je arhitekata Uglješe Bogunovića i Slobodana Janjića i konstruktora Milana Krstića.
-------------------------------------------
„Naj” mostovi…
Među najlepše mostove sveta ubrajaju se „Goldengejt” (u prevodu Zlatna kapija) u zalivu San Franciska (SAD); „Dom Luis Prvi” u Portu i „Vasko da Gama” u Lisabonu (oba u Portugaliji); „Oktavio Frias de Oliveira” u Sao Paulu i „Brazilija” u istoimenom gradu (oba u Brazilu); Novi most u Veneciji (Italija) i „Milenijumski most” u Londonu (Velika Britanija).
…i „naj” građevine sveta
Za sada najviša palata na svetu je Burdž Dubai u Dubaiju (Ujedinjeni Arapski Emirati) od oko 800 metara, Japanci već rade projekat za zgradu visine do 1.500 metara, a znalci tvrde da će do sredine veka ovaj „visinski rekord” dostići četiri kilometra! Najviša zgrada u Beogradu je Poslovni centar „Ušće” (nekadašnji CK) sa 134 metra i 25 spratova, zatim „Geneksove” kule (115 metara) i „Beograđanka” (101 metar), dok bi planirani „Delta tauer” trebalo da ih nadmaši sa predviđena 144 metra i 36 spratova.
U najlepše građevine modernog doba, prema anketi poznatog časopisa „Veniti fer” sprovedenoj među najuglednijim svetskim arhitektama i umetničkim kritičarima, ubrajaju se Ajfelov toranj u Parizu, zgrada Opere u Sidneju, hotel Burdž al Arab u Dubaiju, „Krajslerov” oblakoder i „Empajer stejt bilding” u Njujorku, „Sveta porodica” (Sagrada familia) Antonija Gaudija u Barseloni, španski „Gugenhajm” muzej u Bilbau (delo čuvenog Frenka Gerija), Le Korbizjeova crkva Svetog Petra u francuskom mestu Firmini, biblioteka Brandenburškog tehničkog univerziteta u Kotbusu (Nemačka), holandski Institut za sliku i zvuk u Hilversumu…
Aleksandra Mijalković
Objavljeno: 05.09.2011.
Izvor: Politika magazin
Kule, kupole, kapije i ćuprije
Priča o novom beogradskom mostu na Adi, koja je privukla pažnju svetske javnosti, povod je za podsećanje na neka druga znamenita zdanja 20. veka u srpskoj prestonici
Most na Adi Ciganliji
Most na Adi Ciganliji, kojim su Beograđani i ostali posetioci srpske prestonice nedavno imali priliku da prvi put prošetaju, biće do kraja završen tek 2013. godine, a već je proglašen našim najvećim graditeljskim poduhvatom u novom milenijumu. Betonski kolos dužine 929 metara, širine 45 metara i težine 30.000 tona, sa,kako je planirano, šest kolovoznih traka, dve staze za pešake i dva koloseka namenjena budućem lakom metrou, ponos je i dika svojih graditelja, ali i svih žitelja Beograda.
Most je i pre otvaranja stekao planetarnu slavu zahvaljujući filmskoj ekipi TV kanala „Diskaveri”, koji je o njegovoj izgradnji i jedinstvenoj tehnologiji (najduži je most sa jednim pilonom i kosim kablovima do sada u Evropi, a treći u svetu) snimio i emitovao sjajan dokumentarac. Najvažniji deo mosta je ogromni središni noseći stub – pilon visine oko 200 metara. Za njega su „prikačeni” superizdržljivi metalni kablovi koji, praktično, pridržavaju „lebdeću” konstrukciju tešku 8.600 tona (jer nema drugih oslonaca) i daju joj izgled džinovskog muzičkog žičanog instrumenta, lire ili harfe.
Upravo je priča o mostu „kakvog nigde drugde nema” i koji je Beograd, odnosno Srbiju, još jednom uvrstio na listu graditeljskih presedana u regionu, Evropi i šire, povod da se obnovi sećanje na druga zdanja kojima smo u skorijoj prošlosti zadobili mesto na toj listi.
Ponos posleratnog Beograda
Srbija i Beograd su vekovima unazad mogli da se podiče svojim lepim, po mnogo čemu jedinstvenim sakralnim i svetovnim zdanjima, ali ne oskudevaju u njima ni u savremeno doba. I neke „socrealističke” građevine podignute u Jugoslaviji posle Drugog svetskog rata smatraju se malim remek-delima arhitekture, odlikujući se jasnim stilom i originalnim rešenjima.
– Kupole beogradskog Sajma, Istočna i Zapadna kapija grada, hoteli „Jugoslavija” i „(Inter)kontinental”, Muzej savremene umetnosti na Ušću, zgrada Generalštaba, Televizijski toranj na Avali, Palata Federacije na Novom Beogradu, Vojnomedicinska akademija, „Sava centar”… Svaka od ovih zgrada bila je avangarda u vreme kad je nastala, veličanstven poduhvat o kojem se čulo i izvan granica naše zemlje – kaže za „Politikin magazin” arhitekta Aleksandra Banović, jedan od najboljih poznavalaca graditeljstva u Beogradu, nekadašnja direktorka Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koja je imala prilike da „na delu” vidi svoje profesore kao autore mnogih od navedenih graditeljskih čudesa.
A evo šta su o njima zabeležili savremenici u novinama, enciklopedijama i stručnoj literaturi.
* Stari avalski toranj, jedan od najlepših TV predajnika u Evropi i jedini na svetu koji je za presek imao jednakostranični trougao, projektovali su 1959-1960. godine arhitekte Uglješa Bogunović i Slobodan Janjić i konstruktor Milan Krstić, akademik. Na izgradnji je bilo angažovano stotinak neimara građevinskog preduzeća „Rad” iz Beograda (od 1961. do 1964). Pušten je u rad 1965. godine. U toranj visine 204,5 metara bilo je ugrađeno više od 4.000 tona armiranog betona. Vrhunac posla bila je postavka 60 metara visoke antene, teške oko 25 tona, koju su montirali majstori „Goše” iz Smederevske Palanke. Čuveni „tronogi” toranj koji se oslanjao na temeljne blokove ukopane 1,4 metra u stenu srušenje 29. aprila 1999. godine u NATO bombardovanju. Bio je to najviši srušeni objekat u istoriji. Ovaj tmurni rekord držao je sve do pada Svetskog trgovinskog centra u Njujorku 11. septembra 2001. godine.
* Palata Federacije, odnosno Savezno izvršno veće (SIV), danas palata „Srbija”, sagrađena je na osnovu idejnog rešenja Antona Ulriha, Vladimira Potočnjaka, Zlatka Najmana i Dragice Perak iz 1947. godine, koje je dobilo prvu nagradu na konkursu za zgradu Predsedništva Vlade FNR Jugoslavije. Bila je jedna od prvih zgrada podignutih na peskovitom tlu Novog Beograda, rukama omladinskih radnih brigada iz čitave tadašnje Jugoslavije.
Kasnija adaptacija urađena je po projektu arhitekte Mihajla Jankovića i njegovih saradnika. U ukrašavanju enterijera učestvovali su najpoznatiji umetnici, kao što su Petar Lubarda, Milo Milunović, Đorđe Andrejević Kun, Sava Sandić, Ratomir Gligorijević… Prvi put je otvorena za javnost za vreme održavanja Beogradske nedelje dizajna 2007.
* Od upečatljivih nazubljenih obrisa dve sučeljene zgrade beogradskog Generalštaba, jedinog arhitektonskog ostvarenja Nikole Dobrovića u Srbiji (za koje je dobio Oktobarsku nagradu grada), posle NATO intervencije 1999. godine ostale su samo ruševine. Kako navodi Bojan Kovačević, autor monografije „Arhitektura zgrade Generalštaba”, zdanje je građeno od 1956. do 1965. godine, a prepoznatljiva fasada je od robusnog kamena mrkocrvene boje iz okoline Kosjerića, na koji su nalegle bele uglađene mermerne ploče sa ostrva Brača.
* Sava centar je i danas najveći kongresni, kulturni i poslovni centar u našoj zemlji i jedan od najvećih u Evropi. Građen je od 1976. do 1979. godine po zamisli arhitekte Stojana Maksimovića, donekle u žurbi, kako bi ugostio učesnikegodišnjeg sastanka Međunarodnog monetarnog fonda (pa nije bilo vremena za postavljanje rotirajuće pozornice). Dvoranu je svečano otvorio predsednik Tito 15. maja 1977.
U „Sava centru” je do sada održano više od 8.000 domaćih i međunarodnih skupova i manifestacija i isto toliko kulturnih događaja.
* Hale Beogradskog sajma bile su smela i zadivljujuća novina te 1957. godine, kad je javnosti predstavljena zamisao arhitekte Milorada Pantovića i inženjera Branka Žeželja i Milana Krstića: konstrukcije velikih raspona od tankih ljuskastih betonskih opni.
* Vojnomedicinska akademija (VMA) na Banjičkom visu građena je prema nagrađenom idejnom projektu Josipa Osojnika i Slobodana Nikolića iz 1973. godine, a izvođač je bilo građevinsko preduzeće „Ratko Mitrović”, uz angažovanje 48 radnih organizacija iz cele tadašnje Jugoslavije. Zgrada VMA je useljena januara 1982. godine.
* Muzej savremene umetnosti je počeo s radom 1959. godine pod imenom Moderne galerije, koju je prethodne godine osnovao (i bio njen prvi upravnik) Miodrag B. Protić, slikar, teoretičar i umetnički kritičar. Na konkursu za izradu idejnog projekta zgrade Muzeja pobedili su arhitekte Ivan Antić i Ivanka Raspopović. Muzej je stavljen „pod krov” 1965. godine, kad je dobio sadašnji naziv.
* „Beograđanka”, svojevrsni simbol grada, bila je u to vreme najviši oblakoder na Balkanu, sa svojih 101 metar i 24 sprata. Građena je od 1969. do 1974. godine prema projektu arhitekte Branka Pešića, tadašnjeg gradonačelnika Beograda.
* Kule na Konjarniku (Istočna kapija Beograda) čine tri „socrealistička” solitera na području opštine Zvezdara. Zvanično ime „Rudo” (po bosanskom gradu) dao im je čuveni beogradski arhitekta Dragoljub Mićović, koji je u vreme njihove izgradnje obavljao stručni nadzor. Ove impozantne kule sa 28 spratova, useljene 1976. godine, dočekuju na ulasku u Beograd putnike iz pravca istoka.
* „Geneksove” kule (Zapadna kapija Beograda) su nastale prema projektu arhitekte Mihajla Mitrovića. Visoke 115 metara, sa 35 spratova, sagrađene su 1980. godine. Nekada su bile jedinstvene u ovom delu sveta po rotirajućem restoranu. Sadašnji vlasnik, kompanija „Generaleksport”, još nije našla kupca za ovo neobično zdanje.
* Hram Svetog Save je najveći pravoslavni hram na Balkanu i jedna od najvećih pravoslavnih crkava na svetu. Izgrađen je u srpsko-vizantijskom stilu, sa četiri zvonika visoka 44 metra. Visina do vrha kupole iznosi 70 metara, a glavnog pozlaćenog krsta još 12. Ovo velelepno delo arhitekata Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka, kao i inženjera Vojislava Zađine, završeno je pola veka nakon početne zamisli, i 340 godina nakon spaljivanja moštiju Svetog Save. Najveće postignuće bilo je podizanje centralne kupole teške 4.000 tona, juna 1989. Spoljašnjost hrama dovršena je 15 godina kasnije.
* Zgrada „Politike” (iz 1967. godine) na čijem je četvrtom spratu smešteno uredništvo istoimenog dnevnog lista i njegovog nedeljnog dodatka „Magazin”, takođe predstavlja, po mišljenju stručnjaka, „značajan domet u simboličnom i konstruktivnom smislu”. Delo je arhitekata Uglješe Bogunovića i Slobodana Janjića i konstruktora Milana Krstića.
-------------------------------------------
„Naj” mostovi…
Među najlepše mostove sveta ubrajaju se „Goldengejt” (u prevodu Zlatna kapija) u zalivu San Franciska (SAD); „Dom Luis Prvi” u Portu i „Vasko da Gama” u Lisabonu (oba u Portugaliji); „Oktavio Frias de Oliveira” u Sao Paulu i „Brazilija” u istoimenom gradu (oba u Brazilu); Novi most u Veneciji (Italija) i „Milenijumski most” u Londonu (Velika Britanija).
…i „naj” građevine sveta
Za sada najviša palata na svetu je Burdž Dubai u Dubaiju (Ujedinjeni Arapski Emirati) od oko 800 metara, Japanci već rade projekat za zgradu visine do 1.500 metara, a znalci tvrde da će do sredine veka ovaj „visinski rekord” dostići četiri kilometra! Najviša zgrada u Beogradu je Poslovni centar „Ušće” (nekadašnji CK) sa 134 metra i 25 spratova, zatim „Geneksove” kule (115 metara) i „Beograđanka” (101 metar), dok bi planirani „Delta tauer” trebalo da ih nadmaši sa predviđena 144 metra i 36 spratova.
U najlepše građevine modernog doba, prema anketi poznatog časopisa „Veniti fer” sprovedenoj među najuglednijim svetskim arhitektama i umetničkim kritičarima, ubrajaju se Ajfelov toranj u Parizu, zgrada Opere u Sidneju, hotel Burdž al Arab u Dubaiju, „Krajslerov” oblakoder i „Empajer stejt bilding” u Njujorku, „Sveta porodica” (Sagrada familia) Antonija Gaudija u Barseloni, španski „Gugenhajm” muzej u Bilbau (delo čuvenog Frenka Gerija), Le Korbizjeova crkva Svetog Petra u francuskom mestu Firmini, biblioteka Brandenburškog tehničkog univerziteta u Kotbusu (Nemačka), holandski Institut za sliku i zvuk u Hilversumu…
Aleksandra Mijalković
Objavljeno: 05.09.2011.
Izvor: Politika magazin