Lirika

[zjovan29]

Podela lirike

L I R I K A

Prema načinu književno-pjesničkog stvaranja umjetnička književnost se dijeli na tri roda: liriku, epiku i dramu.

Obuhvata kraća književna djela u stihovima u kojima njihovi autori — pjesnici, iznose /opisuju, izražavaju/ svoja osjećanja, vidjenja i shvatanja života i svijeta. Svoja osjećanja, misli i razmišljanja lirski pjesnici iskazuju neposredno. Lirika se dijeli na sljedeće lirske vrste pjesama:


ELEGIJE

Stare su koliko je stara i poezija. Još je starorimski pjesnik Ovidije /živio u prvom vijeku naše ere/ napisao čuvenu zbirku elegija EX PONTO — Sa Crnog mora /. Životna prolaznost, gubitak dragih bića, žal za mladošću, neostvarene ljubavi – su večite teme i nepresušna vrela elegija.
Elegije su pisali mnogi pjesnici: Branko Radičević /Kad mladijah umrijeti/, Jovan Jovanović Zmaj /Đulići uveoci/, Vladislav Petković Dis /Možda spava/ i mnogi drugi.


OPISNE PJESME

Opisna ili deskriptivna pjesma je vrsta lirske pjesme u kojoj pjesnik slika prirodu u njene pojave. Subjektivnost pri opisu — slikanju prirode proističe iz pjesnikovog odnosa prema njoj. Skoro da nema pjesnika koji nije pisao ovu vrstu poezije: Branko Radičević /Putnik na uranku/, Jovan Jovanović Zmaj /Ala je lijep ovaj svijet/, Vojislav Ilić /U poznu jesen/, Desanka Maksimović /Proljećna pesma/, Stevan Raičević /Kamena uspavanka/ i mnogi, mnogi drugi.


LJUBAVNE PJESME

O ljubavi su pjevali svi pjesnici svih vremena, jer je to najljepće i najplemenitije osjećanje koje živo biće prožima. O sreći i patnji, o ljepoti i mladosti, o nadi i beznadju ispjevano je bezbroj stihova.U starom Rimu o ljubavi su pjevali veliki pjesnici: Ktul, Propercije i Tibul, u srednjem vijeku Petrarka i despot Stefan Lazarević, a od tada pa do danas napisane su mnoge prelijepe pjesme o ljubavi: Desanka Maksimović /Strepnja/, Jovan Jovanović Zmaj /Kaži mi kaži/, Branko Radičević /Pjevam danju, pjevam noću/, Aleksa Šantić /Emina/, Jovan Dučić /Ženi/ i svi naši i svjetski savremeni pjesnici.


SOCIJALNE PJESME

U ovim pjesmama opjevani su brojni socijalni lmomenti: težak život ljudi, bijeda i neimaština i brojne druge socijalne nepravde. Pisali su ih Aleksa Šantić /O klasje moje/, Dobrica Cesarić /Balada iz predgradja/, Vojislav Ilić, Veljko Petrović i mnogi drugi.


RODOLJUBIVE PJESME

Ljubav prema otadžbini i narodu trajna je inspiracija za svakog pravog pjesnika. Raznovrsni motivi tog nepresušnog vrela obradjeni su u bezbroj pjesama kako prethodnih generacija pjesnika naše i svjetske poezije, tako i naših savremenika. Djura Jakšić je ispjevao /Otadžibnu/, Dušan Vasiljev /Domovinu/, Desanka Maksimović /Srbija se budi/, Miloš Crnjanski /Stražilovo/, Dobrica Erić /Plači voljena zemljo/...


MISAONE /REFLEKSNE/ PJESME

U misaone ili refleksivne pjesme spadaju one lirske pjesme u kojima su životne istine opjevane sa mnogo emotivnosti i poleta.Ove pjesme, svojom sadržinom i pjesničkim porukama, veoma snažno utiču na čitaoce, te zbog toga dosežu visok domet najuvjerljivijeg poetsko-pjesničkog sadržaja. Ovu vrstu poezije pisali su mnogi pjesnici i naše svjetske poezije: Milan Rakić /Dolap/, Vasko Popa /alenić/, Miodrag Pavlović /Kavge/...


SATIRIČNE PJESME

Pjesme u kojima pjesnici kritikuju, ismijavaju i izvrgavaju ruglu slabosti pojedinaca i društva u cjelini /glupost, samoživost, kukavičluk, izdaju, zatucanost, isključivost, apsolutizam i neslobode/ nazivaju se satirične pjesme. Od starog Rima do danas ispjevano je mnogo satiričnih pjesama: Jovan Jovanović Zmaj /Jututanska narodna himna/, Djura Jakšić /Otac i sin/, Branislav Nušić /Dva raba/, Vojislav Ilić /Maskembal na Rudniku/...


HUMORISTIČKE PJESME

Za razliku od satiričnih, ove pjesme za cilj da nasmiju i razvesele, ali i da pouče. Naši poznati pjesnici humora i šala Branko Ćopić, Vlada Bulatović, Mile Stanković, Duško Radović i drugi, napisali su mnogo stihova posvećenih veseloj i šaljivoj strani našeg života.
izvor:znanje.org


ŠKOLA "OBJEKTIVNE LIRIKE"

Posle Mušickog i Milutinovića, a pre Branka Radičevića, javlja se veći broj pesnika čija je orijentacija zajednička: oni čine našu prvu pesničku školu, koja se obično naziva školom "objektivne lirike" ili "mirnog čuvstva". Njene početke imamo u drugoj i trećoj deceniji 19. stoleća, vrhunac dostiže 30-ih godina, 40-ih izmiče pred novim valom romantizma, početkom 50-ih doživljava kratkotrajnu obnovu da bi se nakon toga nepovratno ugasila. Njeni su najvažniji predstavnici Jovan Hadžić, Đorđe Maletić, Nikanor Grujić i Jovan Sterija Popović, a kroz nju su prošli i neki pesnici koji će se kasnije prikloniti romantizmu, Jovan Subotić, Vasa Živković, Jovan Ilić, Ljubomir Nenadović i dr. Ishodište škole je klasicističko. Ona se razvija pod neposrednim uticajem L. Mušickog: osnovni pesnički žanr je lukijanovska panegirička oda u "rimskom razmeru", glavni je njihov klasični uzor Horacije, koji se u ono vreme dosta prevodi (Hadžić je preveo i njegov čuveni traktat o pesničkoj umetnosti 1827). Na pesnike ovog pravca utiču i moderni nemački pesnici, klasicisti i predromantičari: Gete, Šiler, Klopštok, Viland, Gesner, Herder i dr. Gete i Šiler bili su, uz Horacija, najuticajniji i najviše prevođeni strani pesnici 30-ih godina. Šilerove estetičke rasprave odigrale su veliku ulogu u oblikovanju književno-teorijskih pogleda naših klasicista, posebno Đorđa Maletića (1816—1888), koji je bio najvažniji kritičar i estetičar ovog pravca.

U jednome ovi pesnici bitno odstupaju od svog učitelja, u svom odnosu prema narodnoj poeziji. Iako patriotski nastrojeni pesnik, Mušicki se razvijao izvan svakog dodira s narodnom poezijom. On je doduše pomagao Vuku u skupljanju narodnih pesama, dovodio mu u Šišatovac Višnjića i Podrugovića, ali sve to nije i malo nikakvog uticaja na njegovo vlastito stvaranje. Njegovi učenici težili su pak da narodnu pesmu uključe u svoj program. Oni je shvataju u duhu herderovskih i šilerovskih ideja kao prirodnu, naivnu poeziju, koju njeni tvorci, narodni pesnici, stvaraju "bez svakog truda i muke". Ali iznad narodne, oni stavljaju "učenu" poeziju, iznad narodnog pesnika učenog stihotvorca koji stvara uz pomoć nauke i po pravilima koja propisuje razum. U njihovoj poeziji naporedo s pesmama u klasicističkom maniru javljaju se podražavanja narodnih pesama, pretežno lirskih. Jovan Hadžić (1799—1869), "u knjižestvu nazvani Miloš Svetić", "najbolji đak" Mušickog i ujedno jedan od najogorčenijih protivnika Vukove jezičke forme, najdalje je otišao u prihvatanju narodne poezije. Prevodio je delove iz Ilijade u desetercu, a Horacijevu Pesničku umetnost preveo je u dva metra, naporedo, u metru originala i u epskom desetercu. Pored oda i drugih klasičnih vrsta, negovao je i pesme u narodnom duhu, i to s takvim uspehom da bismo za neke od njih mogli poverovati da su Brankove ili Zmajeve. U prvoj fazi i kod Hadžića kao i kod drugih pesnika ovog pravca preovlađuje uticaj Mušickog, dok kasnije taj uticaj sve više jenjava: lukijanovsku odu istiskuje narodna pesma, a "rimski razmer" zamenjen je narodnim stihom i metrom. Većina od tih pesnika u kasnijoj fazi, ukoliko nisu prestali pisati poeziju, sasvim napuštaju klasični manir i nastoje se prilagoditi zahtevima romantičarske škole.

Jovan Deretić


PJESNICI NA ZALASKU SRPSKE KNJIŽEVNOSTI 18. VIJEKA

Nekoliko pjesnika je svojim radom zapečatilo epohu srpske književnosti 18. vijeka, od kojih su mnogi vremenski pripadali 19. vijeku. U njihovom pjesništvu su vidni različiti uticaji, mahom iz evropskih književnosti, a manje iz srpske narodne poezije. Neki od njih su se sakupljali oko Matice s rpske, najstarije srpske kulturne instit u cije koju su osnovali srpski imućni trgovci sa namjerom da pomognu časopis Letopis Matice s rpske. To su uglavnom bili pjesnici pse u doklasicizma, pravca koji je ostavio traga i u djelu prve srpske spisateljice Eustahije Arsić

Po svom obimu srpska književnost 18. vijeka obuhvata znatno veći period od onog koji je vremenski određuje. Naime, mnogi pjesnici prve polovine 19. vijeka takođe pripadaju ovoj epohi, i to po jezičkim i stilskim karakteristikama u svojim djelima. Oni su ostali po strani od ustaničke književnosti i tzv. romantizma, koji je u književnosti nastupio poslije Prvog i Drugog srpskog ustanka, i zadržali su neke starije uzore. To su uglavnom bili ljudi školovani u ugarskim i njemačkim gimnazijama i na evropskim univerzitetima, ljudi koji su većinu svog života proveli u Ugarskoj, Njemačkoj ili negdje drugo van svoje matice Srbije. Ustanički događaji u domovini nisu se pretjerano odrazili na njihov rad, ali jesu zato tadašnja kretanja u evropskim književnostima. Pošto je nemoguće izvući jednu zajedničku nit koja bi sve ove pjesnike povezala u jednu cjelinu, govori se onda o pjesništvu pse u doklasicizma, poznog sentimentalizma, italijanskom postpetrarkizmu, školi objektivne lirike, a javljaju se i pjesnici koju svoju inspiraciju crpe iz narodne književnosti.


Škola objektivne lirike i pseudoklasicizam

U srpskom pjesništvu školom objektivne lirike naziva se pravac koj i su obrazovali nekoliko pjesnika, mladih ljudi školovanih na univerzitetima u Pešti i Beču. Među njima su bili Jovan Hadžić, Jovan Sterija Popović, Jovan Subotić, Đorđe Maletić, Nikanor Grujić i Vasa Živković. Oni su se sakupljali oko Matice s rpske, najstarije srpske kulturne instit u cije koju su osnovali srpski imućni trgovci sa namjerom da pomognu časopis Letopis Matice srpske. U aktu o osnivanju Matice potpisuj u se sedmorica srpskih rodoljuba i, između ostalog, kažu: Povod k zavedaniju ovog društva jest jedino ljubav i revnost k obštem blagu, a namjerenije jest rasprostranenije književstva i prosveštenija naroda serbskog, to jest da se knjige serbske rukopisne na svet izdaju i rasprostranjavaju i to sad i odsad bez prestanka i za svagda. Jedini intelektualac među Matičinim osnivačima bio je dr Jovan Hadžić, pravnik iz Pešte i pjesnik tzv. pseudoklasicizma. Zajedno sa ostalim pjesnicima škole objektivne lirike on je bio nasljednik antičkih pjesničkih formi u književnosti i dobar poznavalac latinskog jezika i literature. Tada, veli Jakov Ignjatović, izučen mlad Srbin voleo je latinati, nego svojim maternjim jezikom govoriti. Počeše se nadmetati ko bolje govori i piše latinski. Veća je bila dika lepo i čisto latinski govoriti nego srbski... Osim forme stiha, iz rimske književnosti bila su preuzimana mitološka bića i predstave, što je bilo potpuno strano tradiciji srpske kulture. Zato su nove teme i motivi izgledali pomalo izvještačeno i pomodno u srpskom jeziku, što su i savremenici osjećali: U to doba, dodaje Ignjatović, srpski pesnici su u rimskim okovima svome narodu pevali. Kad je čovek te srbske ode čitao, na prvi pogled toliki muza i boginja, koje mu se smešile, mislio bi da se u Kampaniji ili barem u salustanskim baščama nalazi. Da bi što više stih učinili neobičnim i bliskim latinskom uzoru, pjesnici su često mijenjali prirodan sintaksički red riječi do te mjere da je ponekad smisao bio potpuno nerazumljiv. Recimo, stih jednog od njih: Muze su darovi, /lepom u razvitku bezbedni, kad se prebaci u običnu sintaksu glasi: Darovi muza su bezbedni u lepom razvitku, mada i tada značenje nije sasvim jasno. Svi pjesnici pse u doklasicizma su još u gimnaziji učili kako da pišu poeziju po ugledu na latinsku i zbog toga su još kao đaci bili nazivani poetama. To je doprinijelo kliširanom obliku njihovih potonjih radova, pa su svi ličili jedan na drugoga. Takođe, svim pjesnicima pse u doklasicizma uzor je bio iguman manastira Šišatovac Lukijan Mušicki, koga su podražavali i često odama proslavljali. Kad je Mušicki umro 1837, Jovan Subotić mu je ispjevao čitavu himnu: Sveti čiste mu ruke amanetu, /o liro tužna! Uzdahni najdubljim/ žalosti tamne glasom, koji si se /dala za nežnim Maronom žici /Sabina, kakav pod crnim pečali /florom sirotim pristoj žicama. /Uzdahni! gromka celog roda/ sledovati tebi će zapevka.


Ideje i sudbina pse u doklasicista

Jovan Hadžić je jasno bio postavio ideju svog književnog rada, koja je glasila da srpska književnost treba da se razvija isključivo prema klasičnim uzorima. Vjerovao je u jednu evropsku književnost, koja bi trebal o da ponikne na antičkim temeljima i kojoj bi trebal o da se prilagode sve pojedinačne nacionalne književnosti. Krajnja bi nerazbritost, veli on, bila kazati da mi pored takove narodne poezije ne trebamo ni pripoznatom drevnom veštinom da se zanimamo, niti da tu usvojavamo i na naše polje presađujemo. Jovan Subotić je još i uvodio drevne antičke mitološke likove u srpsku poeziju; kod njega se pominju Zevs, Aurora, Cerera, Dijana, Venera i drugi. Čak i kad je pjevao o Kosovskom boju, on se služio istim likovima, pa je svoju kosovsku elegiju počeo stihovima: Sin Lalone već posljednji pogled, /u kom plamti silne ljubve žar, /pun teženja vatrenoga baci/ na ljubljeni Ahemenke grob. Subotić je pisac i jedne zanimljive pjesme Embrionu , koja je našla svoje mjesto u "Antologiji srpskog pesništva" Miodraga Pavlovića. Pjesma je neobične tematike za ono doba, jer je posvećena upravo embrionu novog čovjeka koji dolazi u ovaj svijet. Pita se pjesnik otkud embrion u ovom svijetu i ko ga je poslao, da li on vidi sam sebe i: Mora l to biti, da se čovek rodi /ovde, i vreme svoje da probavi? /Ima l put zemlja, koji kroz grob vodi? /Može l se preko, da s' ovde ne javi? /Il' je baš nužan život od sto leta, /da se otvore vrata drugog sveta.

Pjesnicima pse u doklasicizma s vremenom je postalo jasno da se savremena osjećanja i događaji ne mogu neprestano tumačiti dalekim i tuđim mitološkim predstavama i arhaičnim pričama o grčkim bogovima i velikim junacima. Mnogi od njih su se tako priključili o p štem talasu i počeli da pjevaju pod uticajem kulta srpske narodne poezije. Srbski spisatelji, veli Jakov Ignjatović, crpeći jednako iz istog izvora, isti su iscrpeti morali, i tako morao se već jedanput i Horac sa svojim latinskim kolegama izglodati. One ideje, ona čuvstva koja se u ovim spisateljima nalaze za kratko vreme pokupljena su, bačena u srpski narod, koji ih je, u nedostatku sebi srodnijeg, iz nužde primao; no iste ideje ne mogu se navek povtoravati, pa se zato i podražavatelji tih latinskih spisatelja morali iscrpeti. Osnov je bio uzan i tuđ, pa se nije ni mogao održati.


EUSTAHIJA ARSIĆ, PRVA SRPSKA SPISATELJICA

Prva poznata srpska pjesnikinja bila je monahinja Jefimija, sa početka 15. vijeka, a prva spisateljica je Eustahija Arsić, Srpkinja i ugarska plemkinja koja je živjela na početku 19. vijeka. Pojavljuje se u plejadi pjesnika klasicizma i pise u doklasicizma, a piše i prozu koja je po svojoj ideji vodilji bliska shvatanjima Dositeja Obradovića. Prvu knjigu pod nazivom Sovet maternij predragoj junosti serbskoj i valahijskoj objavila je 1814. godine u Budimskoj univerzitetskoj štampariji. Direktno se u ovom djelu poučnog karaktera poziva na Dositeja, a vidni su uticaji i tadašnjih prvih srpskih naučnika, naročito pisca Fisike Atanasija Stojkovića. Pa tako Eustahija, pišući o kiši, veli: Dožd od isparenija mora bivaet, koe vozduh vlečet k sebe, i egda umnožitsja mgla, to dožd nizu padaet na zemlju.. . No dalje ne derzajet moja filosofija, govorila je kada bi se dotakla tema koje prevazilaze njene mogućnosti. U Sovetima se nalazi i nekoliko pjesama koje su pisane čistijim narodnim jezikom negoli proza, i to čas u pse u doklasičnom obrascu čas u narodnoj metrici. Druga knjiga Eustahije Arsić je mnogo veća od prve, komplikovanog i nejasnog je naslova — Poleznaja razmišlenju o četireh godišnih, vremeneh, s osobennim pribavlenijem o trudoljubin čeloveka, i otudu prishodešćej vseobšćej polze. U prvoj glavi proslavlja cara Franca I kao ''osloboditelja Evrope'', a potom piše o "četiri razdobljau" čovjekovom životu. Pravi stalne digresije na različite teme, čak se povremeno prisjeća svoje mladosti provedene u Irigu. Posljednja knjiga Arsićeve bila je Moralna poučenija, koju je napisala potkraj svoga života i koja nije imala veći odjek među čitalačkom publikom.

piše: Anja Jeftić
izvor:riznicasrpska