Blago skriveno u depou

[crvendac_011]

Blago skriveno u depou

"Novosti" u šetnji kroz riznicu Narodnog muzeja u Beogradu, smeštenu u depou. Uz stalnu postavku, čuvaju se i dela sasvim nepoznata javnosti


Kustos Ljubica Miljković sa delom skrivenog blaga

Duboko pod zemljom zdanja na Trgu republike već 17 godina paučina ispletena od nemara nadležnih, pokriva najvrednije umetničko nacionalno blago. Od kako je 1995. u Narodnom muzeju skinuta stalna postavka, do danas se čeka rekonstrukcija ove velike nacionalne kulturne institucije. U tom dugom umetničkom vakuumu stasale su mnoge generacije i odrasle bez pojma o svojim civilizacijskim korenima. Tek povremeno se dogodi da nešto od vrednog blaga - sakupljenog od vinčanske kulture, preko Rima i srednjeg veka, do modernog doba - "proviri" iz trezora nekadašnje banke, danas muzejskog depoa.

Dugim hodnicima koji se račvaju ovim podzemnim lavirintom kreću se isključivo stručnjaci, kustosi Muzeja, do "svojih" zbirki. Ekipa "Novosti", zahvaljujući ljubaznosti Bojane Borić Brešković, v.d. direktora Narodnog muzeja, uspela je da im se pridruži.
A tek pogled u depo otkriva svu raskoš ove riznice: pored stalne postavke u kojoj su bila isključivo izložena remek-dela, ovde se čuvaju i one ne manje bitne a neizlagane vrednosti koje su ugrađene u temelj srpske kulture.
Poštujući savet nekadašnjeg direktora Muzeja, čuvenog istoričara umetnosti Lazara Trifunovića da najpre treba upoznati svoje vreme, obilazimo dela nastala u 20. veku.



Među bezmalo tri hiljade slika iz ovog perioda, čuvaju se i ona sa prvog otkupa iz 1904. sa Prve jugoslovenske izložbe. Neka nikada nisu izlagana, a među njima su i najznačajniji radovi umetnika iz danas bivših republika Jugoslavije. Kustos Ljubica Miljković, samostalni stručni saradnik Narodnog muzeja, skreće nam pažnju na sliku Nadežde Petrović baš sa te Prve jugoslovenske izložbe, pa na Šumanovićevu "Berbu" iz 1922, "Veliki ženski akt" Bete Vukanović sa izložbe u Sofiji iz 1906. Monumentalno platno, "Oslobođenje" Toneta Kralja nastalo 1936. kao odgovor na konkurs raspisan za fresku u velikoj sali Doma Skupštine Srbije, nikad, kako saznajemo, nije bilo pred publikom u Srbiji. Dva koraka dalje na poleđini jedne od kultnih "Mrtvih priroda" Mila Milunovića iz 1936, koja je nekad stajala u stalnoj postavci otkrivamo njegovu skicu na istu temu, za isto mesto...

Kraljevo "Oslobođenje", međutim, videla je berlinska publika 2004. na izložbi posvećenoj devedesetogodišnjici od početka Prvog svetskog rata, u Nemačkom istorijskom muzeju. Tu je i javnosti nepoznat portret Milovana Đilasa koji je uradio Moša Pijade, kao i portret Eriha Šlomovića, postavljen uz Đilasov.
Depo je na zanimljiv način zatvorio krug poznanstva Pijade i Šlomovića: Renoarov crtež koji je Erih poklonio Moši kao revanš za portret, Pijade je kasnije poklonio Narodnom muzeju.

Ni pejzaž Jurice Ribara iz 1937. nikad nije bio pred publikom, kao ni "Jesenji zraci" Pere Počeka iz 1908, prvog crnogorskog školovanog slikara, koga je u Napulju školovala italijanska kraljica Jelena.
U tami depoa za skulpturu Narodnog muzeja u Beogradu čuva se oko 900 skulptura od oko 150 umetnika. Neke su pisale srpsku istoriju, druge najavljivale nove evropske umetničke vetrove. Najstarija skulptura je iz 1877. "Portret generala Horvatovića" Petra Ubavkića, ali prva koju je Muzej nabavio bila je, takođe Ubavkićeva, dva metra visoka "Mati Srbija" ili "Za otadžbinu". Tokom Prvog svetskog rata, kad su austrijske granate pale na Narodni muzej, obe su uništene, kao i "Prelja" Đorđa Jovanovića, Meštrovićeva "Na groblju mrtvih ideala"... Jedna od retkih "preživelih" je "Ribar" Simeona Roksandića koja, odlivena u bronzi, krasi danas Kalemegdan.

Među originalima u gipsu sa kojih se može skinuti bronzani odlivak - dragocenosti: od Meštrovićevog "Pobednika" i vrata mauzoleja Petrinović u Supetru na Braču Tome Rosandića, do jedne od najvrednijih evropskih skulptura, Majolovog "Mediterana"! Duboko pod zemljom u samom centru prestonice su i "Glave Turaka" Tome Rosandića koje, osim onih koji zalaze u depo, niko nije video. One su privukle pažnju svetske kritike i publike 1911. kad su jedino i bile izložene u paviljonu Srbije na svetskoj izložbi u Rimu. Pripadaju tzv. "Kosovskom ciklusu" kao i Meštrovićeve skulpture koje su mu donele svetsku slavu i mogućnost da izlaže u londonskom Muzeju Viktorije i Alberta. Bezmao sedam decenija niko nije video sjajan portret kralja Petra Prvog, delo Rudolfa Valdeca...



U depo jedne od arheoloških zbirki uvodi nas Aleksandar Đorđević. Tu zatičemo tek prispelu carinsku zaplenu keltskog oružja, koplja, mačeve... Jedan od najlepših primeraka, položen u grob sa vlasnikom, ritualno savijen da ga nikad niko ponovo ne bi upotrebio...

NEPOSTOJEĆA ZBIRKA
IAKO se često pominje zbirka kneza Pavla, tu zbirku, kako ističe Ljubica Miljković, Narodni muzej nema!
- Činjenica je da je kralj Aleksandar Karađorđević uveo praksu da se slike otkupljuju za Narodni muzej. Otkupljivane su slike sa Prolećne izložbe koja je bila jugoslovenskog karaktera. Kako je kralj, a potom knez obezbeđivao sredstva, to ne znam, ali ono što je otkupljivano za vreme kralja - nije isticano kao zbirka kralja Aleksandra. Među tim otkupima je i ova izvanredna "Odaliska" ili tačnije "Bula" Mila Milunovića. To što je kralj uveo kao praksu a posle nastavio knez - od 1936. se knjiži kao zbirka kneza Pavla koja to ni po čemu nije! Slike su nabavljali muzejski stručnjaci zajedno sa članovima koje je delegiralo Ministarstvo prosvete.

MRTVA PRIRODA POD KUPOLOM
Kad je nedavno raščišćavana kupola nad glavnim ulazom, radnici su otkrili neobičan ram - izuzetno uzak, a visok. Stručno oko Ljubice Miljković ubrzo je otkrilo da je to bio ram za Milunovićevu "Mrtvu priroda sa ribama" koja nije izlagana od 1938. kad su je videli jedino posetioci Venecijanskog bijenala! Na poleđini slike još su etikete o plaćenim taksama, etiketa galerije „Klober“ koja je zastupala Mila Milunovića.

Izvor: Večernje novosti

 

[crvendac_011]

Narodni muzej: Blago skriveno od očiju javnosti

Narodni muzej: Blago skriveno od očiju javnosti

”Novosti” u depoima Narodnog muzeja u kojima je smešteno najvrednije nacionalno blago. Kapitalna Šumanovićeva slika jedini put bila viđena 1922. na Petoj jugoslovenskoj izložbi


Javnosti nepoznata “Berba” Save Šumanovića

OSIM značaja i vrednost koju ima za nacionalnu umetnost i kulturu, svaka slika koja je ušla u Narodni muzej ima i posebnu priču o svom “prethodnom životu”. Neki od tih svojevrsnih “životopisa” otkriveni su sa zakašnjenjem od nekoliko godina, čak i decenija.
Podzemni lavirinti, trezori nekadašnje banke, danas depoi koji čuvaju nacionalno blago sakupljeno u Narodnom muzeju, vode i do “Spaljivanja moštiju Svetog Save” Stevana Aleksića. Slika je pre nekoliko godina, nakon podužeg “čamljenja” u depou, izašla na izložbu u Minhen, povodom obeležavanja 200. godišnjice minhenske Akademije, čiji je student bio Aleksić. Tek nedavno je izašla i istina o njenom poreklu.

Rad je izlagan 1945. povodom obeležavanja zakasnele 100. godišnjice Narodnog muzeja. Tad je neko od potomaka uramljivača iz porodice Slijepčević zatražio to delo, tvrdeći da pripada porodici. Naime, pre toga slika je putovala u Beč da bi se napravile reprodukcije, jer to tehnički nije bilo moguće u Kraljevini. U svitku se vratila uramljivačima da bi ponovo bila “razapeta” na blindram i izložena. Slika je bila monumentalna te se nije mogla uneti u stan i ostala je u Narodnom muzeju sa nerazjašnjenom pričom o vlasništvu.



Tadašnji direktor, Veljko Petrović, napisao je pismo nadležnim vlastima s porukom da “država ne treba da se bogati na račun građana... Mi nismo znali poreklo slike... uostalom sve će to završiti u Muzeju”. Ali, “kopanje” po dokumentaciji tek je nedavno pokazalo da je slika pripadala Društvu “Sveti Sava” koje je rasformirano posle Drugog svetskog rata, a umetnine je, zakonski, nasledio Narodni muzej! Jedna druga, “kapitalna slika”, kako je ocenjuje Ljubica Miljković, kustos i samostalni savetnik Narodnog muzeja, ima drugačiju predistoriju. Reč je o portretu čuvenog vajara, markantnog Tome Rosandića, koji je uradio ništa manje značajan umetnik - Ignjat Job. Rosandić je bio odličan pedagog i harizmatična ličnost i bio je često meta slikara i vajara. Slika je “božanstvena”, kako kaže Ljubica Miljković, napravljena je u Supetru na Braču, u vreme kad je Rosandić radio Mauzolej porodice Petrinović, a Job je u to vreme živeo na Braču. Depo skulpture Narodnog muzeja istovremeno čuva i monumentalna vrata tog mauzoleja - Rosandićevo delo nastalo kad i Jobova slika.
Taj portret je izmakao očima stručne javnosti, nikad nije izlagan. U Muzej je dospeo kao poklon vajara Mire i Save Sandića koji su taj portret dobili (opet kao poklon) od Rosandićeve udovice Mare. Ne slučajno, jer Sava Sandić je bio “desna ruka” već onemoćalog Rosandića i onda kad je radio čuvenu kompozociju “Igrali se konji vrani”.
- Umetnička vrednost te slike je velika jer Joba pokazuje kao vrsnog portretistu, kao i njena materijalna vrednost, budući da spada u remek-dela portretske umetnosti. A uvek je bila poklanjana - kaže Miljkovićeva.

Depo devet decenija (!) “krije” i “Berbu”, kapitalnu sliku Save Šimanovića iz 1920-1921, koja je jedini put bila izložena 1922. na Petoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi. Od tada nikad nije izlagana, zbog tehnološkog problema.
Slika je nastala u Parizu. Velikog je formata pa je u Srbiju stigla u rolni. “Te neoklasicističke slike, osetljivog bojenog sloja lako popucaju”. Da bi je “povratio u život”, Sava je kašira na debelu, tešku dasku da se podloga ne bi krivila. Ipak, daska je tokom decenija “radila” tako da je danas bojeni sloj oštećen.
- Sad treba da se uradi konzervacija i osnovni je problem da li skidati platno sa daske ili uraditi konzervaciju u zatečenom stanju, što bi bilo najlakše, ali se ne zna koliko bi bilo trajno - objašnjava Miljkovićeva.
Da je i Šumanović posebno vrednovao tu sliku dokazuje i činjenica da je ona jedna od pet reprodukcija u katalogu njegove čuvene izložbe iz 1939, iako tad nije bila izlagana.
Sa skulpturom je, što zbog dimenzija, što zbog izložbenog dela prostora, teže. Mnoga dela koja to zaslužuju nisu izlazila pred oči javnosti - kako pomenuta Rosandićeva vrata za Mauzolej Petrinović - tako, možda zbog ideoloških predrasuda, ni izvanredan portret kralja Aleksandra Obrenovića, koji je izvajao Petar Ubavkić 1897. Od 1950. publika nije videla ni “Lava” Matije Vukovića, nikad ni džinovske glave Miloša Obilića, deo skulpture koja je trebalo da bude visoka pet metara... Publici bi možda bilo interesantno da vidi izbliza i Meštrovićevog “Pobednika” u gipsu, sa kog je odliven i onaj bronzani na Kalemegdanu koji je iz “moralnih razloga” popet na visoki stub da “ne bi kvario predratne beogradske gospođice”, jer prvobitno je trebalo da bude “prizemljen” u fontani na Terazijama.

NABAVKE

PORED predratnih akvizicija, koje ukazuju na izvanredan senzibilitet stručnjaka i komisija koje su odabirale dela, posle Drugog svetskog rata su dela za Muzej otkupljivala državna nadleštva, banke...
Ministarstvo kulture je to radilo do pre dvanaestak godina. Ali, mnoge značajne slike ušle su u Muzej kao pokloni i legati. Najznačajniji koji je došao u Muzej, kada je reč o zbirci slika 20. veka, je legat dr Jakova Smodlake.

Izvor: Večernje novosti